مدرسه هایی که دوست مساجد هستند نه جایگزین آن/ قرآن؛ کتاب کار و زندگی دانش آموزان مسجد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، ساختن انسان، جامعه و تمدن پویا و کمال گرا، از اهداف تربیت و تعلیم در اسلام است و کمال مطلوب انسانی، از طریق بارور شدن نیروی عقلانی(علم آموزی) و رشد گرایش‌های معنوی او(تربیت) میسر است. از این رو در قرآن کریم، تعلیم و تربیت(تزکیه) در کنار هم آمده است و رسالت پیامبران الهی دو مؤلفه تعلیم و تزکیه را شامل می شود که به معنای آن است که انسان وارسته دینی، انسانی است که بر قله دانش‌ورزی و تزکیه و پیراستگی روحی جای گرفته است. علم و آگاهی در نگاه قرآن، نه مقدمه تربیت، که خود از مراحل تربیت اسلامی و از الزامات و خواسته‌های شرایع و ادیان الهی است و علم آموزی همراه با تهذیب نفس است که انسان را به مقام انسانیت می‌رساند. در صدر اسلام، مسجد مرکز آموزش بود و اصولا مسجد مدرسه، از شاخصه های معماری اسلامی محسوب می شد. حتی وقتی مدارس مستقل هم شکل می گرفت به دلیل دینی  بودن محتوا، پیوند این دو نهاد همچنان محفوظ می ماند اما در سده اخیر و به ویژه از دوره قاجار که روابط سیاسی اقتصادی ایران و اروپا گسترش یافت، فرهنگ غرب نیز به مرور جای خود را در ایران باز کرد. خصوصا پس از تأسیس دارالفنون، امر آموزش در کشور، بیشتر دولتی و رسمی شد و  با وجود اساتید خارجی، عملا هدف، روش و محتواي برنامه آموزشي از ابتدا تحت تاثير نظامهاي تربيتي غربي قرار گرفت. دبستانها و دبيرستانهایی هم که بعدها ایجاد شد در حد وسيع از لحاظ سازمان، برنامه، محتواي دروس و عناوين، تقليدي از موسسات تربيتي غرب بود و روز به روز بر نارضایتی و ناامیدی مردم از نظام آموزش و پرورش افزوده شد.

امام خمینی(ره) به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، بارها و از جمله در وصیتنامه الهی سیاسی خود، نسبت به این خطر جدی هشدار داده و فرمودند: «راز امور بسيار با اهميت و سرنوشت‌ساز، مسأله مراكز تعليم و تربيت از كودكستان ها تا دانشگاه ها است، كه به واسطة اهميت فوق‌العاده‌اش تكرار نموده و با اشاره مي‌گذر م بايد ملت غارت شده بدانند كه در نيم قرن اخير آنچه به ايران و اسلام ضربه مهلك زده است، قسمت عمده‌اش از دانشگاه ها بوده است. اگر دانشگاه ها و مراكز تعليم و تربيتِ ديگر با برنامه‌هاي اسلامي و ملي در راه منافع كشور به تعليم و تهذيب و تربيت كودكان و نوجوانان و جوانان جريان داشتند، ‌هرگز ميهن ما در حلقوم انگلستان و پس از آن امريكا و شوروي فرو نمي‌رفت و هرگز قراردادهاي خانه خراب‌كن بر ملت محروم‌ غارتزده تحميل نمي‌شد و هرگز پاي مستشاران خارجي به ايران باز نمي‌شد و هرگز ذخائر ايران و طلاي سياه اين ملت رنجديده در جيب قدرتهاي شيطاني ريخته نمي‌شد و هرگز دودمان پهلوي و وابسته‌هاي به آن اموال ملت را نمي‌توانستند به غارت ببرند و ...».

همچنین رهبر معظم انقلاب ضمن تأکید مکرر بر لزوم تحول بنیادین در آموزش و پرورش، ایجاد هرگونه تحول در جامعه را مبتنی بر وجود زیر ساخت اصلی یا همان آموزش و پرورشِ برخوردار از جهت گیری اسلامی دانسته(اردیبهشت92)  و می فرمایند: «موضوع اساسی این است که آموزش‌وپرورش نسل آینده را با چه ویژگی‌هایی می‌خواهد تربیت کند و کشور برای ادامه‌ی مسیر خود به چگونه نسلی نیاز دارد؟ ما برای تربیت نسل آینده در یک فضا و میدان خالی از رقیب قرار نداریم، بلکه با حریفی به نام «نظام سلطه‌ی بین‌المللی» مواجه هستیم. ممکن است برخی تعجب کنند که چه ارتباطی میان آموزش‌وپرورش و «نظام سلطه‌ی بین‌المللی» وجود دارد، درحالی‌که واقعیت این است که نظام سلطه برای نسل جوانِ ملت‌ها به‌ویژه ملتِ ایران برنامه دارد. نظام سلطه می‌خواهد نسل آینده‌ی کشورها، نسلی باشند که فکر، فرهنگ، نگاه و سلیقه‌ی مورد نظر او را در مسائل جهانی داشته باشند و در نهایت نخبگان، سیاستمداران و افراد تأثیرگذار همان‌گونه فکر و عمل کنند که او تمایل دارد.متفکران غربی بارها گفته‌اند که به‌جای کشورگشایی‌های استعماریِ قرن نوزدهم، بهترین و کم‌هزینه‌ترین روش، تزریق فکر و فرهنگ خود به نسل جوان کشورها و تربیت زبدگان و نخبگانی است که همچون سربازان نظام سلطه عمل خواهند کرد.» (اردیبهشت95)

گذشته از اقدامات انجام شده یا نشده در اسناد بالادستی(همچون تدوین سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش یا همکاری حوزه و آموزش و پرورش) برای رفع این معضل، در دهه اخیر، شاهد اقداماتی مردمی و خودجوش در این زمینه هستیم که از آن جمله می توان به احیای مجدد طرح «مسجد مدرسه» با پیشگامی شهرهای مذهبی همچون مشهد و قم اشاره کرد. برای آشنایی بیشتر با این طرح، با امام جماعت مسجد حضرت ابالفضل(ع) مشهد که از مساجد شبانه روزی و موفق شهر است، همراه می شویم.

حجت الاسلام مهدی حسن زاده که سابقه مدیریت مدرسه علمیه امام صادق(ع) گرگان و عضویت دبیرخانه شورای عالی فرهنگی آستان قدس را در کارنامه خود دارد، از سال 92 وارد مسجد حضرت اباالفضل(ع) شده است. او درباره پیشینه مسجد می گوید: این مسجد که ابتدا به نام مسجد عباسی معروف بود، از سال 1343 به صورت خانه ای از سوی یک خانم، وقف و سپس توسط امام جماعت سابق مسجد، به صورت مسجدی با سه شبستان ساخته شد.

امام جماعت مسجد حضرت ابالفضل(ع) در ادامه به اهمیت مسجدمحوری در فعالیت های فرهنگی اشاره و اظهار می کند: متأسفانه امروز درب حدود 40 هزار مسجد کشور بسته است در حالی که بسته بودن درب مسجد و استفاده آن صرفا برای نماز، از مصادیق اسراف است. از این رو با توجه به سیره اهل بیت(ع) که در زمان ایشان، مسجد تنها محل اقامه نماز نبود و نیز با الگو قرار دادن فرمایش رهبر معظم انقلاب مبنی بر اینکه هر جا هستید همانجا را مرکز عالم بدانید، از سال 92 در این مسجد فعالیت های فرهنگی آموزشی به صورت صبح تا شب برنامه ریزی شد که مورد استقبال تشکل های مختلف واقع شد و مدرسه حضرت روح الله(ره) شامل مقاطع دبستان تا دبیرستان، از آن جمله است.

امتیازها و مزایای مسجد مدرسه

حجت الاسلام حسن زاده با اشاره به این سخن امام خمینی(ره) که «کتب درسی به گونه ای تدوین شود که شیربچگان جبهه مقاومت را تربیت کند»، اضافه می کند: در این مدرسه، 200 دانش آموز دختر و پسر در کنار دروس مرسوم، علوم و معارف اسلام و سایر مهارت های کاربردی را آموزش می بینند و بعضا پس از پایان تحصیلات وارد حوزه علمیه می شوند. همه دبیران، حوزوی هستند و به صورت جهادی کار می کنند و دروس تخصصی نیز توسط اساتید مکلّا اما انقلابی ارائه می شود.

وی بهره مندی از فضای معنوی مسجد و ثواب حضور در مسجد را از مزایای مدرسه روح الله(ره) معرفی و تصریح می کند: محتوای کاربردی تر نسبت به مدارس عادی، کلاس های متنوع ورزشی، برنامه های تفریحی و عدم توقف تحصیل در تابستان از دیگر مزایای این مدرسه است. این مدرسه با چشم انداز تربیت شخصیت هایی همچون امام خمینی(ره) که پیش از سن تکلیف، مجتهد و اعلم زمان بودند، فعالیت می کند. متأسفانه اکنون جوانان و نوجوانان حتما باید با مدرک آموزش و پروش یا دانشگاه وارد حوزه شوند که با این روند، زودتر از 40 یا 50 سالگی نمی توانند به اجتهاد برسند و این در گفتمان سازی انقلاب اسلامی اثر منفی دارد.

امام جماعت مسجد حضرت اباالفضل(ع) گفت: در تلاش هستیم با رایزنی با آموزش و پرورش و مجلس، طرح مسجدمدرسه را به عنوان الگو در نظام آموزش و پرورش معرفی و نهادینه کنیم.

اداره مدرسه به صورت مربی محور

حجت الاسلام مهدی آباد، مدیر مدرسه حضرت روح الله(ره) نیز در ادامه می گوید: این مدرسه که از سال 87 شروع به کار کرده است با الگوی حلقه های صالحین و به صورت مربی محور اداره می شود به گونه ای که مسؤولیت هر هشت یا 10 دانش آموز با یک مربی است و این مربی به ابعاد مختلف زندگی دانش آموزان رسیدگی می کند و با والدین آن ها ارتباط نزدیک دارد.

ارائه ترکیبی از دروس مسجد، مدرسه و حوزه

وی با بیان اینکه هفت هشت کلاس در صحن مسجد، همزمان برگزار می شود و نه تنها مزاحمتی ندارد بلکه شور و نشاط خاصی برای دانش آموزان ایجاد می کند، ادامه می دهد:  مقطع دبستان از صبح تا ظهر، راهنمایی(شش تا هفت سال) از هفت صبح تا 14 و دبیرستان (بالای هشت سال) از شش صبح تا هشت شب با وقفه نهار و استراحت در مسجد حضور دارند. دروس این مدرسه ترکیبی از دروس مسجد، مدرسه و حوزه است؛ دانش آموزان دروس خواندنی را خودشان می خوانند و در حضور دبیران رفع اشکال می کنند. همچنین از راهنمایی تا دیپلم، طی هفت سال، سه سطح حوزه را به اتمام می رسانند. دروس مسجد هم دروسی هستند که نه در حوزه و نه آموزش و پرورش ارائه نمی شوند، مانند سیره شهدا، تفسیر قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه، تبیین سخنان رهبر معظم انقلاب، حفظ قرآن و آموزش آداب اسلامی.

برنامه های جنبی

مدیر مدرسه حضرت روح الله(ره) با بیان اینکه دوره کارآموزی تدریس و کلاس داری برای دانش آموزان دبیرستانی با آموزش دبستانی ها اجرا می شود، درباره برنامه های جنبی این مدرسه می گوید: دانش آموزان هر روز یک ساعت بیرون مسجد در کوه، پارک یا حرم برنامه دارند. پنجشنبه ها نیز اردوی کوهپیمایی خارج از شهر برگزار می شود. همچنین آموزش های رزمی و امداد و نجات در قالب گروه های جهادی ارائه می شود که دانش اموزان مفاهیم اخلاقی مانند ایثار، صبر، گذشت و صرفه جویی را در این آموزش ها تجربه می کنند. هفته ای سه جلسه به آموزش های رزمی اختصاص دارد. برای دختران هم آموزش مدیریت خانواده، آشپزی، خیاطی و مهارت های زندگی و برای والدین، مباحث همسرداری، تربیتی و بصیرت افزایی سیاسی ارائه می شود.

دانش آموزان 8 و 9 ساله به راحتی عربی و انگلیسی صحبت می کنند/ اداره اغلب امور مسجد از سوی دانش آموزان

حجت الاسلام آباد با اشاره به توجه جدی مدرسه نسبت به آموزش زبان های خارجی، ادامه می دهد: دانش آموزان 8 و 9 ساله مدرسه به راحتی به عربی و انگلیسی مکالمه می کنند. وی با اشاره به اینکه مکبری و مؤذنی و نظافت مسجد و اداره کتابخانه بر عهده خود دانش آموزان است، به رابطه عمیق میان مسجد و خانواده های دانش آموزان و میان والدین با یکدیگر از طریق  برگزاری جلسات جمعی و  اردوهای خانوادگی اشاره می کند و می گوید: لباس فرم دانش آموزان پسر، لباس بسیجی و رزمی و کوله پشتی و فرم دانش آموزان دختر، چادر حسنی و روپوش سبز و سورمه است.

برنامه روزانه مقطع راهنمایی

وی، صرف صبحانه(هر روز یک نفر بقیه را میهمان می کند)، جزء خوانی قرآن، بیان احکام، مباحثه سخنان رهبری، سیر مطالعاتی شهید مطهری، آموزش دبستانی ها، مکالمه زبان، نظافت مسجد، نماز، مطالعات زبان و ریاضی(روز درمیان تا ساعت 14) را از برنامه های نوبت صبح و مطالعه دروس حوزوی مانند ادبیات عرب، اصول و منطق را از برنامه های نوبت بعد از ظهر مقطع راهنمایی عنوان و تصریح می کند: مدت کلاس ها 45 دقیقه تا یک ساعت است و بین کلاس ها پنج تا 10 دقیقه زمان استراحت وجود دارد.

این گزارش حاکیست مقطع دبستان مدرسه روح الله(ره) از سال 90 و مقطع پیش دبستانی شامل دو گروه سنی سه تا پنج و پنج تا هفت سال نیز از امسال راه اندازی شده است. شهریه ماهانه این مدرسه متوسط 50 تا صدهزار تومان است که صرفا مربوط به هزینه حمل و نقل برنامه های خارج مسجد، دبیران دروس تخصصی و امور خدماتی است و مساجد حضرت عباس(ع)، صنعتگران و مسجدالرضا(ع) از شعبه های مسجد مدرسه حضرت روح الله(ره) محسوب می شود.

جایگاه اصلی تعلیم و تربیت، مسجد است

در ادامه، سری هم به مسجد صنعتگران زده و با حجت الاسلام صرافیان، امام جماعت این مسجد همراه می شویم. وی مسجد را به عنوان پایگاه انسان سازی معرفی و با اشاره به انجام رهنمودهای رهبری در این مسجد، اظهار می کند: بر اساس معارف اهل بیت(ع)، معتقدیم جایگاه اصلی تعلیم و تربیت، مسجد است و در همین راستا این مسجد در هردو قسمت خواهران و براداران به مدرسه نوجوانان و  حوزه علمیه ای برای جوانان تبدیل شده است.

امام جماعت مسجد صنعتگران با اشاره به سیره رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلّم) در اهمیت دادن به همگامی تعلیم و تربیت، اضافه می کند: راهکار تحقق این مهم، تحصیل علم در مسجد است؛ در گذشته نه فقط تحصیل علوم دینی بلکه هرگونه تعلیم و تعلمی در مسجد صورت می گرفت و همین سبب تأمین امنیت اخلاقی و اعتقادی دانش آموزان می شد؛ چیزی که امروزه حتی در مدارس مذهبی وجود ندارد و باعث نگرانی خانواده ها شده است. به گفته شهید مطهری، جداکردن مدرسه از مسجد، تقلیدی بی پایه از غربی ها بوده است و تلاش ما این است که کارکردهای مسجد احیا شود.

مربیان رایگان خدمت می کنند

وی با اشاره به تحصیل 300 دانش آموز و طلبه در مقاطع پیش دبستانی تا حوزه علمیه در این مسجد، ادامه می دهد: این تعداد در قسمت خواهران 150 نفر هستند و پیش بینی ما این است که تا 1200 دانش آموز در چهار شیفت پشتیبانی و برنامه ریزی شوند. افزون بر این، علاوه بر این، مدیریت حدود هشت مسجد دیگر شهر برای برگزاری کلاس های درسی در آن ها اعلام آمادگی کرده اند. مسجد صنعتگران به هیج ارگانی از جمله آموزش و پروش یا حوزه علمیه وابسته نیست و حدود 50 مربی آن بدون دریافت حقوق کار می کنند.

مؤذنی دانش آموزان مسجد در اطراف مسجد

حجت الاسلام صرفیان یادآور می شود: در این مسجد به فکر تحقق اسلام حداکثری هستیم، نه فقط صرف نماز خواندن و مبانی ظاهری دینی؛ بنابراین در حد توان خود به گونه ای عمل می کنیم که گویی اکنون امام زمان(عج) حضور دارند یعنی صبر نمی کنیم که هنوز تا ظهور فرصت هست و بعد که آقا بیایند عمل کنیم. یکی از مطالبی که در رساله های عملیه تأکید شده و ما به آن عمل می کنیم، این است که فرازهای اذان همراه مؤذن تکرار شود، شاگردان این مسجد این عمل را انجام می دهند و هنگام اذان در اطراف میدان بسیج، اذان می گویند که در ترغیب افراد به اقامه نماز مؤثر است. از سوی معاونت فرهنگی شهرداری پیشنهاداتی برای اجرای این طرح در برخی نقاط شهر داده شده که هنوز به نتیجه نرسیده و اجرایی نشده است.

منتظر بودجه نمی مانیم

امام جماعت مسجد صنعتگران، عمل به قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه را علت موفقیت مسجد می داند و می گوید: ما منتظر بودجه نیستیم و دست روی دست نمی گذاریم بلکه تاجایی که بتوانیم به آموزه های دینی عمل می کنیم. وی درباره شیشه ای بودن درب مسجد به گونه ای که داخل آن پیدا است، توضیح می دهد: مسجد باید به گونه ای ساخته شود که درون آن دیده شود که این در انتهای ایه 29 سوره فتح اشاره شده است؛ اقامه نماز جماعت یک مانور محسوب می شود نه ریا بنابراین بهتر است انعکاس و بازتاب بیرونی داشته باشد تا سبب ترغیب افراد شود. حجت الاسلام صرافیان همچنین در پاسخ این سوال که چرا تمام فضای مسجد با ملافه های سفید پوشده شده است، می گوید: علاوه بر ایجاد تمیزی و رعایت بهداشت، هدف ما از این کار، ایجاد تمرکز بیشتر برای نمازگزاران است چرا که در آداب نماز امده است هرچیزی که موجب حواس پرتی نمازگزار شود باید از محیط او حذف شود.

حفظ رابطه مدرسه و خانه از اولویت های ما است

وی، حفظ رابطه بین مدرسه و خانه را از اولویت های مسجد صنعتگران برشمرده و خاطرنشان می کند: پدر و مادر، مربیان اصلی و معلمان ما به عنوان پشتیبان والدین هستند به همین دلیل تمام سعی ما ورود دادن والدین دانش آموزان به مسجد و شرکت آن ها در فرایند آموزش فرزندشان است.

امام جماعت مسجد صنعتگران با بیان این که اگر مساجد آباد شوند، همه مشکلات رفع شده و زمان ظهور نیز نزدیک می شود، می گوید: فعال شدن مساجد یعنی نبض تعلیم و تربیت در کشور درست و به موقع بزند. دشمنان به وسیله رسانه ها و فضای مجازی و دیگر امکانات می خواهند جوانان ما را بگیرند از این رو اگر می خواهیم جوانان را به عنوان سربازان این کشور حفظ کنیم، باید نسبت به مقوله تعلیم و تربیت دقت بیشتری داشته باشیم.

بنابراین گزارش، مدرسه و حوزه علمیه صنعتگران شامل دبستان شهید خلیلی، دبیرستان بنت الهدی و حوزه علمیه ریحانة النبی در قسمت خواهران و دبستان شهید خلیلی، دبیرستان سید حسن نصرالله و حوزه علمیه صنعتگران در بخش برادران است./703/930/ب1

زهرا شریعتی