لزوم تحلیل اندیشه‌های آخوند خراسانی از نگاه زمان او/ در جنبش تنباکو از ظرفیت ولایت فقیه استفاده شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست حکومت اسلامی، آخوند خراسانی، موافقت یا مخالفت، عصر دوشنبه هشتم شهریورماه با حضور حجت الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا عضو شورای انقلاب فرهنگی و استاد علی اکبر ثبوت پژوهشگر تاریخ و فلسفه اسلامی در محل پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات برگزار شد.
در جنبش تنباکو از ظرفیت ولایت فقیه استفاده شد
در ابتدای این مراسم حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا، گفت: بحث فقهی در این نشست مدنظر من نیست، بلکه ولایت فقیه در حاشیه بحث دیگری است و آن هم ولایت ائمه معصومین است. در این کتاب (آخوند خراسانی و شاگردانش) میان دو چیز مقداری خلط شده است، اول آنچه که در خصوص فتوا است و در مقام نظریه امامت و ولایت فقیه است و دوم ظرفیتی که در فقه سیاسی شیعه که در مقام اجرا است.
وی افزود: ظرف تاریخی باید در این کتاب مدنظر باشد، باید دید در مشروطه به بحث مشروطه مشروعه توجه می‌شد و یا دعوای ولایت فقیه مطرح بود. باید در نظر گرفت در ابتدا بحث ولایت فقیه از سوی کسانی مانند آیت الله مدرس، کاشانی، و حتی امام راحل(ره) در ابتدای حرکت مدنظر نبود، تنها فداییان اسلام این بحث را مطرح می‌کردند که اگر نگاه آنها را مورد بررسی قرار دهیم شاید آن دیدگاه نیز به مشروطه مشروعه نزدیک باشد.
استاد دانشگاه یادآور شد: آنچه که در مشروطه و نزاع بین شیخ فضل الله و سایرین بود، بحث ولایت فقیه نبود، البته فقها در آن زمان قائل به ولایت فقیه بودند. در مورد امامت نیز اعتقاد شیعیان است که حاکمیت حق امام معصوم است، اما اینطور نبود که همواره امامان ما به دنبال حاکمیت باشند.
وی گفت: باید توجه داشت که امام زمان(عج) با معجزه یک شبه نمی‌آید، بلکه باید مقدمات فرهنگی و سایر حوزه‌ها فراهم شود. در همه تاریخ شیعه موضوع ولایت فقیه بوده است، قبل و بعد آن نیز وجود داشته است، اما شرایط زمانی اجازه نمی‌داد که به عنوان یک بحث اصلی در جامعه مطرح شود.
حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا خاطرنشان کرد: وقتی میرزای شیرازی یک حکم می‌دهد، از باب ولایت می‌دهد، اما اصل حکم این نیست که ولایت فقیه جاری شود، بلکه یک حکم در خصوص تنباکو است و حتی در صدور این حکم نیز از سوی ایشان در ابتدا شک وجود داشت.
وی اضافه کرد: در جنبش تنباکو از ظرفیت فرهنگی ولایت فقیه استفاده می‌شود، اما در آن زمان یک خواست عمومی برای بروز ولایت فقیه مطرح نیست. در دوران مشروطه نیز دو مشکل وجود دارد، اول اینکه رهبری ماجرا در نجف است و از جریان دور است، دوم اینکه رهبری در آن زمان با رقیبی مواجه است که اولین بار است که در تاریخ با آن مواجه می‌شود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، بیان داشت: در اندیشه سیاسی شیعه دو مبحث وجود دارد، اول اینکه چگونه باید حکومت کرد، دوم اینکه چه کسی باید حکومت کند، در مشروطه چگونه باید حکومت کرد مطرح است. آخوند خراسانی نامه‌ای می‌نویسد به یکی از رهبران مشروطه و می‌گوید؛ مگر مشروطه مشروعه می‌شود؟
وی تأکید کرد: برداشتی که مرحوم آخوند از زمان خود داشت یک برداشت عقلانی بود که برآمده از نگاه وی به زمان زیست و محیط پیرامون خود بود. خیلی از مشکلاتی پس از مشروطیت پیش آمد می‌توانست با استفاده از ظرفیت ولایت فقیه حل شود، اما در آن زمان ضریب نفوذ و ظرفیت روحانیت محدود بود.
استاد دانشگاه درباره ماجرای تحریم تنباکو، بیان داشت: در زمان مشروطه، اجتهاد به صورت ولایت درآمد، در گذشته تنها مجتهد فتوا صادر می‌کرد اما در ماجرای تنباکو مجتهد زمان یک حکم را صادر کرد. یکی از اشکالات کتاب آقای ثبوت این است که به ظرف زمانی وقایع توجه نداشته است.
وی گفت: در زمان قاجار موضوع ولایت فقیه به لحاظ نظری و در برخی موارد از مفهوم عملی شکل می‌گیرد اما تمام توان خود را این نگاه به کار می‌گیرد که حاکم زمان را مجبور کند تا در چارچوب قانون عمل کنند.
حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا تصریح کرد: همان‌هایی که شیخ فضل الله را متهم می‌کردند که تو با استبداد قجر تعامل داری، خودشان بعدها با استبداد بدتر کنار آمدند، هرچند که اینها عیب نیست و یک فرآیند است و باید چند نسل بگذرد تا درک درست شکل بگیرد.
وی تأکید کرد: من نقدی به سندیت کتاب ندارم، باید دید آخوند خراسانی آیا اصل ولایت فقیه را قبول ندارد و یا معتقد است که در آن زمان نمی‌شود این امر را محقق کرد.
استاد دانشگاه بیان داشت: باید فتوای آخوند خراسانی را در یکجا قرار دهیم، بحث تحلیل اجتماعی وی را در جای دیگر مد نظر داشته باشیم، نقد فتوای وی فتوایی و نقد تحلیل اجتماعی را نیز اجتماعی مورد توجه قرار دهیم.
وی در خصوص کارکرد انقلاب اسلامی، خاطرنشان کرد: انقلاب اسلامی ما امروز کاری کرده که در تاریخ مرجع شیعه، گفتمان جهان اسلام در حال عوض شدن است و این نیز تحت تاثیر انقلاب ما شکل گرفته است.
وی تأکید کرد: آخوند خراسانی در یک زمان یک مساله‌ای را مطرح کرد، باید توجه داشت که ان مباحث فتوا نبود و تنها بحث اجتماعی مختص به آن زمان بوده است که امروز دیگر جامعیت ندارد.
حجت الاسلام پارسانیا در خصوص نگاه نقادانه به اثر آقای ثبوت، گفت: نقد اجتماعی کتاب باید ناظر به تفسیر اجتماعی کتاب باشد، این موضوع نیز باید مدنظر قرار بگیرد. این کتاب یک فرصت است و می‌تواند یک بحث نظری را نیز راه بیاندازد. این نکته نیز مهم است که اگر جریانی این کتاب را تایید می‌کند نباید مدنظر باشد و مورد استناد قرار بگیرد.
قبل از مشروطه نیز حکومتهای دینی برقرار شده بود
در بخش دیگر این نشست آقای ثبوت با اشاره به تاریخچه ایجاد حکومتهای مبتنی بر ولایت فقیه، گفت: ده‌ها سال قبل از مشروطه افرادی مانند ملا قربانعلی زنجانی وجود داشتند که بر اساس این مفهوم حکومت تشکیل داده بودند و حتی خود را حاکم شرعی نیز معرفی می‌کردند، این افراد در کنار خود کسانی را داشتند که مجرمان را حد می‌زدند.
وی افزود: یکی از این حکومت‌ها تا بعد از مشروطه نیز ادامه داشتند و به دلیل اختلاف ایادی آنها با حاکمان به مشکل برخوردند و با وساطت مرحوم آخوند کنار گذاشته شدند.
ثبوت ضمن اشاره به زندگی سید عبدالحسین لاری، ابراز داشت: این فرد جزء مشروطه خواهان بود و می‌خواست یک حکومت دینی تشکیل دهد، او در لارستان یک مدلی از ولایت فقیه را که باب میل هواداران خود بود ایجاد کرد، هرچند که مخالفان او، وی را به تجزیه طلبی متهم می‌کردند.
وی تصریح کرد: نمونه‌های فروانی در تاریخ وجود دارد که مدل ولایت فقیه و مجلس خبرگان را پیاده کردند.
پژوهشگر تاریخ و فلسفه اسلامی، گفت: باید تاریخ را بخوانیم و به فراخور آن بدانیم که چه اتفاقاتی رخ داده است.
ثبوت با اشاره به دوران مرحوم میرزای شیرازی، یادآور شد: در دوره میرزای شیرازی مساله حاکمیت روحانیت مطرح بوده است. تعابیر حزب الله، امام امت نیز در دروان «ملکم خان» مطرح می‌شود.
وی با پرداختن به نظریات آخوند خراسانی، بیان داشت: یک تفسیر در خصوص دیدگاه آخوند خراسانی می‌گوید که وی معتقد به ولایت مطلق فقیه بود، اما کسانی نیز هستند که هیچ برداشتی در این رابطه از نظریات آخوند خراسانی نداشته‌اند.
ثبوت با اشاره به افرادی همچون؛ آقایان کفایی، علامه محمدرضا حکیمی، آیت الله گرامی و نواده آخوند خراسانی، بیان داشت: تمامی این افراد پس از خوانش این کتاب به من نامه نوشتند و من را تشویق به چاپ آن کردند و بسیاری از مطالب کتاب را نیز تایید نمودند.
پژوهشگر تاریخ و فلسفه اسلامی، تصریح کرد: من در کتاب خود تاریخ را نگارش کرده‌ام و تقصیر من نیست که برخی از آن برداشت ایدئولوژیک دارند، متاسفانه این کتاب مورد بی مهری قرار گرفت و کامل منتشر نشد. اگر این کتاب کامل چاپ می‌شد برخی نسبت به آن حریص نمی‌شدند./504/856/ب1