سیر گرایش صوفی‌های اهل سنت به تشیع/ ارائه صحیح تاریخ به جامعه مانع از رشد و نفوذ شبهات می شود
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در اصفهان، حجت الاسلام سید محمدحسین متولی امامی، مدیر مؤسسه علمی پژوهشی مطالعات تمدن اسلامی(متا) اصفهان، صبح امروز در نشست علمی این مؤسسه به تبیین مکاتب عرفانی شیعه پرداخت و گفت: مکاتب عرفانی برای ما حائض اهمیت است، مکاتبی که برای ما در کتابها نقل شده است عمدتا از کتابهای اهل سنت گرفته شده است و توضیح و تشریحی پیرامون مکاتب ارائه نشده است و تنها به معرفی سرگذشت و زندگی و نوع مذهب آنها پرداخته است.
حجت الاسلام متولی امامی در ادامه ابراز کرد: در جایی مطرح نشده است گرایش تشیع به مکاتب عرفانی به چه صورت بوده است و چگونه گرایشات شیعه به عرفان رخ داده است و جایگاه این مکاتب عرفانی در جهان اسلام به چه صورت بوده است، در حالی که عرفان شیعی و سنی دو جریان کاملا متفاوت است و نباید باهم یکسان دیده شود.
شکل گیری عرفان بر محور زهدگرایی بوده است
وی با بیان اینکه از قرن دوم هجری تا قرن پنجم شکل گیری عرفان بر محور زهدگرایی بوده است، تصریح کرد: شکل گیری زهد گرایی و کتب توصیف و تبیین تصوف و ترسیم خطوط میان تصوف و فقه در این دوران رخ داده است، از قرن پنجم تا قرن هفتم اتفاقاتی جدیدی در جهان اسلام رخ می‌دهد، اولا این دوره دوران شکوفایی ادب و هنر در ایران است و کتب اشعار و آثار هنری ارزشمندی در این دوران خلق می‌شود و رویکردهای عرفانی با ظهور افرادی نظیر ابن عربی در این دوران شکل می‌گیرد.
مدیر مؤسسه مطالعات تمدن اسلامی با اشاره به وجود دو سبک شعری عاشقانه و عارفانه در قرن پنجم تا هفتم، عنوان کرد: شاعران شعر عشقی در دربار شعر می‌سرودند و شاعران عرفانی در مکاتب تصوف مشغول به شاعری بودند، از قرن پنجم به بعد تصوف به یک قدرت بی‌سابقه در جهان اسلام دست پیدا کرده و تمدنی می‌شود و کاملا رویکرد تمدنی پیدا می‌کند و عرفان وارد جامعه می‌شود و تجلی واقعی در میان مردم پیدا می‌کند.
وی در ادامه افزود: در این دوران که اوج تصوف بوده است اتفاقات مهمی رخ می‌دهد، شکوفایی ادب و هنر با رواج شعر و نثر در لسان امثال مولوی و سعدی که به خدمت عرفان و اخلاق در آمد، در این فاصله که عرفان تمدنی می‌شد تکیه، خانقاه، زاویه و کاروانسراها همه با نیت خدمت به خلق تشکیل شدند، در خانقاه‌ها افرادی هستند که خود را وقف خانقاه می‌کنند و درب آنها به روی همه مردم باز است، ما به ابتدائیات تاریخ اسلام هم دقت نداریم، در تاریخ اسلام مکانهایی نظیر خانقاه، زاویه و تکیه بوده است که محلی برای تجمع مسافرین و فقرا بوده است و مردم نذورات خود را در این مکانها هزینه می‌کردند.
رابطه مرید و مرادی بر مناسبات سیاسی تأثیرگذار بوده است
حجت الاسلام متولی امامی با اشاره به سیر شکل گیری تصوف و نفوذ آن در میان مردم و در جامعه، اظهار کرد: یک صوفی زمانی که می‌خواهد وارد عرفان شود گام اول خدمت به خلق به صورت مجانی است، در مکانهایی نظیر کاروانسراها و خانقاه‌ها صوفی‌ها اقدام به خدمت به مردم می‌کردند، از دیگر کاربردهای خانقاه‌ها و تکیه‌گاه‌ها و زاویه‌ها ذکر و موعظه و سماع بوده است، پس از شکل گیری خانقاه‌ها و زاویه‌ها، روابط مرید و مرادی را می‌توان از دیگر آثار تمدنی تصوف عنوان کرد، رابطه مرید و مرادی بعدها در مناسبات سیاسی و حکومتی نیز تأثیر بسزایی ایفا کرده است، خرقه‌ها در این میان خودنمایی و بروز خاصی دارند و اشخاص اصالت خود را با بیان خرقه خود مطرح می‌کردند.
مدیر مؤسسه مطالعات تمدن اسلامی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از آثار تمدنی تصوف ظهور فتیان بوده است، که بعدها الگویی می‌شوند برای شوالیه‌ها و مسیحی‌ها، فتیان دیدگاه‌ها و ادبیاتی جوانمردانه داشتند و از ادبیاتی برخوردار بودند که جاذبه‌های بسیاری برای مردم داشته است، اینکه این اشخاص پایگاهی در میان مردم ایجاد کرده بودند، برای حمایت از مردم سبب محبوبیت آنها شده بود، عیاران و خاک ساران جریانهای دیگری از این دست هستند که شبها را به عبادت و تضرع می‌پرداختند و روزها مشغول فعالیتهایی می شدند تا مردم نفهمند اهل عبادت شب هستند.
وی یکی از مهمترین اتفاقات دوران ظهور تصوف را ظهور ادبیات عرفان نظری عنوان کرد و گفت: نکته مهم در این اتفاقات این است که خط عرفان روز به روز از فقه جدا می‌شود، فقه و عرفان در این دوره تفکیک شده اند اگرچه اشخاصی هستند که هم فقیه بودند هم عارف نظیر خواجه عبدالله انصاری ولی وی نمی‌تواند رابطه فقه و عرفان را تبیین کند، مولوی از اشخاصی است که فقه را رها کرده و عارف می‌شود، از این رو در این شرایط خط بین فقه و عرفان بسیار پررنگ می‌شود.
تصوف با زبان مردم سخن می‌گفت و به همین دلیل جاذبه داشته است
حجت الاسلام متولی امامی با اشاره به اهمیت ارتباط علما و نخبگان با بدنه جامعه و با مردم، تصریح کرد: باید مطالبی داشته باشیم برای مردم که برخاسته از درک ما از آنها باشد، با زبان مردم سخن گفتن هنری است برای جذب آنها به معارف دینی، تصوف با زبان مردم سخن می‌گفتند چندین قرن جامعه را در اختیار گرفت، هنوز هم آثاری از تصوف در مساجد و در مناسبات مذهبی ما دیده می‌شود و این حاصل تمدن سازی تصوف است.
مدیر مؤسسه مطالعات تمدن اسلامی با بیان اینکه ابوسعید ابوالخیر، اوحدالدین کرمانی، ابوالحسن خرقانی از صوفیان قرن پنجم بودند، خاطرنشان کرد: زمانی که یک کشور و جامعه‌ای تمدن داشته باشد و سعی کند آن را ترویج دهد کنش و واکنشهایی میان آن تمدن با دیگر تمدنها رخ خواهد داد، همین موضوع یکی از علل فاصله میان عرفان تصوف با فقه می‌شود.
وی در ادامه افزود: خواجه عبدالله انصاری و ابومحمد غزالی آخرین کسانی هستند در میان اهل سنت در میان عرفا معتقد به فقه بوده‌اند، این موضوع به خوبی بیانگر فاصله میان فقه و عرفان در میان اهل سنت است، تولید شعر زنده نگهدارنده فرهنگ است، تصوفی که شعر تولید می‌کند خود را زنده معرفی می‌کند، صفویه به همین دلیل شعر تولید می‌کند، بنابر فرموده رهبر معظم انقلاب فرهنگی که شعر نداشته باشد زنده نیست، اساسا فرهنگی زنده است که از هنر برخوردار باشد.
حجت الاسلام متولی امامی با اشاره به وقایع قرن ششم هجری، اظهار کرد: عین القضات همدانی مرید احمد غزالی بوده است که از شطح گویان دوران خود بوده است، مسائلی که با ادبیات و فهم و زبان زمان خود مناسبتی نداشته است و برخی مسائلی که امروز در نقد فقه مطرح می‌شود ریشه در همان دوران دارد، سنائی غزنوی، احمد رحمانی، عبدالقادر گیلانی از دیگر عرفای قرن ششم هستند.
وی ادامه داد: قرن هفتم را دوران اوج تولید ادبیات نظری و غیرنظری می‌توان نامید، اشخاصی نظیر نجم الدین کبری استاد پدر مولوی در این دوران بوده است که در جنگ با مغولان کشته می‌شود و به عنوان اولین شهید صوفی شناخته می‌شود، فریدالدین عطار نیشابوری از دیگر صوفیان و از نوابغ شعر و ادب است ، عطار شخصیتی است که شعارای بعد از او به وی علاقه خاصی داشته‌اند، سهروردی، ابن عربی، کمال اسماعیل، و مولوی از دیگر صوفیان مشهور قرن هفتم هستند.
تاریخ ما دارای هویت و غنای بسیار زیادی است
مدیر مؤسسه مطالعات تمدن اسلامی با اشاره به اختلافات مولوی با فقها و استفاده عبدالکریم سروش از تفکرات مولوی و بروز پلورالیسم در اندیشه مولوی، عنوان کرد: در قرن هفتم تصوف با تشیع آشنا می‌شود و اشخاصی به عنوان صوفی شیعه فقیه ظهور می‌کنند، در حقیقت شیعه یک استراتژی و راهبردی را اتخاذ می‌کند و به تصوف نزدیک می‌شود، صفویه در این میان بیشترین استفاده از تصوف بردند و در حقیقت با استفاده از نردبان صوفیان به قدرت و حکومت رسیدند.
حجت الاسلام متولی امامی با اشاره به اهمیت تاریخ در شکل گیری هویت جامعه، تصریح کرد: ما تاریخی پر هویت و دارای غنای بسیار داریم، ارائه تاریخ و حقایق تاریخی به نسل جوان می‌توان در شکل گیریی هویتهای نسل جوان بسیار سازنده باشد، متأسفانه برخی تنها نقاط سیاه تاریخی را نشان می‌دهند و تلاش می‌کنند نسل جوان را از هویت خود و پیشینه خود دور نگه داشته و ناامید کنند.
تاریخ را باید به درستی به جامعه ارائه کرد
وی ادامه داد: شخصیتی نظیر شیخ عباسعلی اسلامی سربازان امام خمینی(ره) را تربیت کرد در حالی که به علت ارائه نشدن صحیح مطالب تاریخی به نسل جوان فرح پهلوی ادعا می‌کند که نسلی که در دوران دفاع مقدس جنگیدند توسط پهلوی تربیت شده‌اند، باید تاریخ را به درستی و دقیق به جامعه ارائه داد تا مانع از رشد و نفوذ شبهات در جامعه شویم.
مدیر مؤسسه مطالعات تمدن اسلامی عنوان کرد: در قرن هفتم تا نهم پدیده‌ای تحت عنوان جهان تشیع پس از شکل گیری تمدنی تصوف شکل گرفت، در فاصله قرن دوم تا قرن هفتم شیعه گرد ائمه(ع) و پس از آن گرد سادات حرکت می‌کند و سپس فقها محوریت شیعه را پیدا می‌کنند چرا که شیعه ولایت محور است، در قرن هفتم تصوف قدرت گرفته است، فقهای اهل سنت را قبول ندارند و مسائلی را مطرح می‌کنند که تا حدی به عقاید شیعه نزدیک است، تشیع آرام آرام با عنایت به توانمندی‌های تصوف به سمت تصوف می‌رود برای استفاده از ظرفیتهای تصوف.
صوفی‌های سنی پس از آشانایی با تشیع تبدیل به سنی‌های دوازده امامی شدند
حجت الاسلام متولی امامی خاطرنشان کرد: مؤسس عرفان شیعی سید حیدر آملی است، وی عقاید ابن عربی را گرفت و تمام این مباحث را با حقایق شیعی تصحیح می‌کند، در ادامه شخصیتی نظیر شاه نعمت الله ولی تصوف شیعی را پایه ریزی می‌کند، در حقیقت صوفی‌های سنی که از فقه اهل سنت جداشده بودند پس از آشنایی با شیعه تبدیل به سنی‌های دوازده امامی می‌شوند و حتی خرقه خود را که بیانگر مراد آنها است به ائمه معصومین(ع) نسبت می‌دهند.
وی با بیان اینکه ممکن است صوفیان در سلوک خود حقایقی از اهل بیت(ع) را درک کرده باشند که مسائلی را پیرامون عظمت و بزرگی ایشان مطرح و حتی کتابهایی در باب شأن و عظمت و بزرگی ائمه معصومین(ع) می‌نویسند، تصریح کرد: اهل سنت با ما در تصوف هم سفره شدند و شیعه از این فرصت به خوبی استفاده کرد.
استاد حوزه و دانشگاه در ادامه به معرفی برخی عرفای صوفی قرن هشتم نظیر حافظ شیرازی، شبستری پرداخت و گفت: مهمترین شخصیت قرن هشتم در تصوف شیخ حیدر آملی است که معتقد به وحدت طریقت و حقیقت و شریعت بود و می‌گفت همه اینها یک چیز هستند و آن چیزی به غیر از راه امام علی(ع) نیست، در قرن هشتم شاهد افت عرفان صوفیانه هستیم و علت آن ظهور شیعی است، در این زمان خانقاه شیخ صفی الدین اردبیلی اعلام تبری از دشمنان امام علی(ع) و پذیرش ولایت ایشان نمود و در پی این اقدام به یکباره بخش مهمی از آسیای صغیر که مریدان ایشان را تشکیل می‌دادند به تبعیت از این خانقاه که همه مرید آن بودند شیعه می‌شوند./1304/201/ب2