جایگاه روایت داستانی در شکل‌گیری سنت روایی عاشورا

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، فریدالدین فریدعصر عصر چهارشنبه در اختتامیه چهارمین کنگره واژه های تشنه که در نگارستان اشراق برگزار شد،‌ به سخنرانی با موضوع جایگاه روایت داستانی در شکل گیری سنت روایی عاشورا پرداخت و تصریح کرد: فرهنگ عاشورا به صورت زنده در پس قرن ها و سالهای متمادی به ما رسیده و برای مردم الهام بخش بوده است و تحت تأثیر واقعه عاشورا زندگی کرده ایم.

این کارشناس ادبیات داستانی گفت: برای اهل تحقیق دغدغه شده است که چرا عاشورا توانسته به ما برسد و زنده بماند و خود را تقویت کند و استمرار پیدا کند و شما به قدری تحت تأثیر این واقعه بوده اید که درباره آن داستان بنویسید.

وی گفت: به نظر می رسد که عاشورا به این دلیل در دسترس ما است که به روایت درآمده و در دل یک سنت روایی به ما رسیده است؛ اگر به شکل روایی در نیامده بود، علی رغم عظمت شاید به این حد به دست مردم نرسیده بود؛ اساسا زندگی ما با روایت معنا پیدا می کند؛ آن مقداری از زندگی خود را که می توانیم به روایت بکشیم، می توانیم به دیگران ارائه دهیم و اگر به روایت در نیاید، قابل تعریف کردن نیست.

فریدعصر روایت را هویت دهنده دانست و تصریح کرد: اتفاقی که درباره واقعه عاشورا افتاده این است که این واقعه در دل یک سنت به بهترین شکل ممکن به روایت کشیده شده است؛ روایت هویت دهنده است و سبب می شود که شخصیت های تاریخی خود را به الگوهایی تبدیل کنیم.

این کارشناس ادبیات داستانی ضمن بیان سؤالی مبنی براین که چرا درباره سایر ائمه اطهار(ع) آن طوری که برای امام حسین(ع) افتاده و واقعه عاشورا به ما رسیده است، به این شکل اتفاق نیفتاده است، گفت: با وجود این که امام جواد(ع) با وجود این که امام جوانی است و در جوانی به شهادت می رسد، برای عموم شیعیان آن طوری که باید الگو نیست و نه تنها جوانان ما آن حضرت را نمی شناسند، بلکه هیچ ذهنیتی نسبت به آن امام همام ندارند. مطالبی که درباره امام جواد(ع) به ما رسیده، چند تصویر کوتاهی است و در تاریخ آن حضرت را نمی بینیم.

وی با بیان این که در واقعه عاشورا تمام ظرفیت ها برای روایت داستانی وجود دارد، گفت: علت این که از واقعه عاشورا مسائل زیادی را مردم می دانند، این است که این واقعه به روایت کشیده شده است، این به روایت کشیده شدن دو دلیل جدی دارد: یکی این که خود واقعه عاشورا بر می گردد که این واقعه خود خصلت روایتی و روایت گونه دارد و قبل از این که واقع شده باشد، از زبان پیامبر(ع) به حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) روایت شده است. دلیل دیگر، نگاه ما تاریخ نگاری است که آیا تاریخ نگاری را منهای روایت داریم یا نه؟ با نگاه به واقعه عاشورا، تمام ظرفیت ها برای روایت محکم داستانی وجود دارد.

فریدعصر با اشاره به این که نگاهمان به تاریخ باید به روز شود و باید این نگاه را اصلاح کنیم، خاطرنشان کرد: افرادی که در دو طرف میدان واقعه عاشورا حضور داشتند، خاطراتی در ذهنشان شکل گرفته و بیان کرده اند، هر چه ابعاد زمانی بیشتر باشد، تعداد افرادی که خاطرات برایشان شکل می گیرد نیز بیشتر است.

این کارشناس ادبیات داستانی درباره خاطره جمعی اظهار داشت: با توجه به این که خاطرات برای افراد است، زیست بوم افراد خود به خود در شکل گیری خاطرات جمعی شان تأثیر می گذارد، یعنی این که خاطره جمعی که از واقعه عاشورا در مدینه النبی وجود دارد، با خاطره جمعی که از این واقعه عاشورا در خراسان آن زمان تشکیل شده، احتمالا متفاوت خواهد بود؛ چرا که هر کدام از اینها فرهنگ، آداب و رسوم خودشان را دارند و این افرادی که این خاطره جمعی را دارند، خودشان مستقیما آن واقعه را ندیده اند و افرادی این خاطرات را به اشتراک گذاشته اند و گویا برای اینها خاطره ای از واقعه عاشورا وجود دارد.

وی افزود: همانطور که بخشی از حادثه عاشورا از زبان امام سجاد(ع) و دیگران مکتوب شده و بخش زیادی به دلایل مختلف مکتوب نشده است و سینه به سینه منتقل شده است.  

فریدعصر گفت: روایت گری چیزی است که در تاریخ از آن ناگزیر هستیم و در روایت داستانی بحث صدق و کذب خیلی مطرح نیست؛ نوع ترغیب ائمه اطهار(ع) بیشتر به این سمت است که خاطره جمعی را با روضه خوانی و اقامه مجالس عزا تقویت کنند که در این مجالس بنابر این نیست که عین آنچه در واقعه کربلا اتفاق افتاده است، توسط روضه خوان مطرح شود، بلکه شعری خوانده می شود و تلاش بر این است که عواطف دائما به سمت شکل گیری یک خاطره جمعی سوق داده شود و به دلیل آنکه جمعی شده است، چنین خاطره ای از بین رفتنی نیست و نسل به نسل ادامه پیدا می کند؛ نمادسازی کردن با عناصر و اجزایی هایی که در عاشورا داشتیم در تقویت خاطره جمعی کمک می کند.

این کارشناس ادبیات داستانی تصریح کرد: اگر کار روایت گویی را جدی بگیریم و و روایتگران خوبی باشیم و روایت گری را به خوبی فرا بگیریم، این مسأله در واقع به هویت ناب شیعی کمک می کند و در ادامه مسیر تاریخ و ساختن زندگی شیعیان مؤثر خواهد بود و داستان سرایی در استمرار روایت گری مؤثر است./822/پ202/ی