ضرورت تحول حوزه با حفظ وكارآمدكردن تراث
به گزارش خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام علی محبی مدیر مدرسه علمیه فاطمی(س) در یادداشتی به بررسی «ضرورت تحول در حوزه با حفظ وكارآمدكردن تراث» پرداخت، بخش هایی از این یادداشت در نشست اساتید دوره ای حوزه علمیه قم مطرح شده که متن کامل آن بدین شرح است:
ضرورت تحول در حوزه با حفظ وكارآمدكردن تراث
كفي بي عزّاً اَنْ اَكونَ لَكَ عَبْداً و كفي بي فخراً اَنْ تَكون لي ربّاً ..... ربّ انطِقني بِالهُدي و الهِمنِي التَّقوَي
با كسب اجازه از مرجع عظیم‌الشأن حضرت آیت‌الله صافی و با تشکر از دفتر حضرت آیت‌الله صافي و سروران عزيز دوره که این فرصت را در جمع نورانی اساتید سطوح عالی و خارج حوزه مقدسه قم در بیت نورانی مرجعیت در اختیار اینجانب قراردادند.
موضوع جلسه: جایگاه تراث و تحول در حوزه است.
معنی تراث روشن است اما تحول در حوزه دو گونه است: تحول مثبت و تحول منفی
*تحول مثبت: آن تحولی است که باید در راستای وظایف حوزه نسبت به نیازهای کشور و جهان اسلام قرار گیرد و خروجی آن افراد مبتکر و نواندیش و پیشگام و فقیهان آگاه بزمان باشد و این تحول همراه با تعقل و تدبر و آینده‌نگری و مبتنی بر تراث و احترام به سنت‌های کهن و دیرپای حوزه‌های علمیه صورت می‌گیرد و موجب تولید علم و نوآوری می‌شود و تراث را کارآمد و بروز می‌کند تا نیاز جهان اسلام را برآورد و تراث را ابقاء و توسعه دهد و ضرورت این تحول بر هیچ‌کس پوشیده نیست، ولیکن باید مدیریت شود، چنانچه مقام معظم رهبری فرمودند: تحول را مدیریت کنید، تحول اجتناب‌ناپذیر است، تحول طبیعت آفرینش الهی است، موجودی را فرض کنیم که تن به تحول ندهد، از یکی از دو حال خارج نیست: یا خواهد مرد یا اگر زنده بماند منزوی خواهد شد و فرمودند: هیچ تحولی بدون نظر مراجع شدنی نیست و دعب مدیریت این بوده است.
* تحول منفی: آنچه متأسفانه گاهی مورد غفلت واقع می‌شود بی‌توجهی به سنت‌ها و آدابی است که رشد علمی و معنوی طلاب را تأمین می‌کند و از طرف دیگر جایگزین کردن آن‌ها با فرآیندهای قانونی رسمی است که باعث نگاه عجولانه و افراطی به تحول در حوزه می‌شود و موجب نگرانی مراجع عظام و اساتید گرام و رهبر معظم می‌شود ولکن نباید به خاطر این موارد جزئی مانع اصل تحول شد، همان‌گونه که مقام معظم رهبری در دیدار اخیرشان با شورای محترم عالی حوزه فرمودند: پرهیز از دیوان‌سالاری‌های شبه‌دولتی لازم است، این تحول منفی موردنظر هیچ‌کس نیست.
اما حوزه علمیه ازآن‌جهت که متولی نظام اسلامی و دینی جامعه و پشتوانه اقامه حکم اسلامی است با بُروز تحول در اجتماع، روزآمدی این نظام علمی – دینی ضروری است که در این میان حفظ تراث و ارکان حوزه همراه با تحول در روش‌ها و سیاست‌ها امری لازم است.
چند مورد از علل و عوامل نیاز به تحول را عرضه می‌دارم:
1- نیازهای بین‌المللی: اكنون چشم دنیا به حوزه علمیه دوخته‌شده تا نیاز عقیدتی و معنوی و حتی سیاسی آن‌ها را تأمین کند.
2- علوم انسانی: اين علوم باید اسلامی شود و مسؤولیت تحقیق در این زمینه و اسلامی نمودن آن بر دوش حوزویان است.
3- نظام مقدس جمهوری اسلامی نیاز مبرم به پاسخگویی حوزه به مسائل روز ازجمله مسائل مستحدثه و اقتصادی، نظام بانکداری اسلامی، مسئله شبیه‌سازی و مسائل پزشکی و غیره دارد.
4- رقبایی وجود دارد که افکار جامعه شیعی را تحت نظر قرار داده‌اند، مانند تکفیری‌ها و گروه‌های داعش که تربیت‌شدگان دست وهابی‌ها و آل سعود با کمک استکبار هستند، و حوزه همچنان در مقابل آن‌ها با بنیه علمی و استدلالی باید بایستد تا افکار جوانان را نسبت به تشیع مخدوش نکنند.
5- تربیت طلاب پاسخگو که نیاز به آموزش زبان و آموزه‌های خاص دارد، لذا شناسایی استعدادهای برتر، ترویج مطالعه، به‌ویژه درزمینه سیر تاریخی علوم حوزه و تفسیر و تربیت مبلغ‌های قلم‌به‌دست و سخنور و مبلغ فضای مجازی ازجمله نکاتی است که باید حوزه‌های علمیه توجه ویژه به آن‌ها داشته باشند.
این تحول با احترام به تراث و حفظ آن تحت نظر مراجع عظام در طول تاریخ حوزه‌های علمیه بوده و نیاز به آن در این زمان بیشتر است.
می‌توان به تحولات مثبت و بسیار مفید مراجع تقلید عظام گذشته و حال اشاره کرد و با اختصار، بعضی از آن‌ها را خدمت شما اساتید گرامی سطوح عالی و خارج حوزه عرضه می‌دارم:
1- با هجرت حضرت آیت‌الله بروجردی(ره) به قم نشاط علمی حوزه دوچندان شد و بنیه علمی آن تقویت گرديد و اقدام آن مرجع عظیم‌الشأن(ره) حاکی از اهتمام ایشان به حفظ و تقویت حوزه بود، با احترام ویژه به تراث آن، خصوصاً در بعد بین‌الملل تحولی عظيم ایجاد کردند، با فرستادن شخصیت‌های علمی حوزوی برای سرپرستی شیعیان در مدینه، آقای سید زین‌العابدین کاشانی به کویت، و آقاي سید محمدحسن ناشر الاسلام را به زنگبار، و آقاي شریعت اصفهانی را به پاکستان، و آقاي مهدی حائری یزدی را به آمریکا، و آقاي صدر بلاغی را به‌عنوان نماینده سیار خود در اروپا و آقاي محقق لاهیجی را به هامبورگ که مسجدی را در آنجا ساختند و مرحوم شهید آیت‌الله بهشتی به مدت 5 سال به آنجا به فعاليت پرداختند.
آن مرجع بزرگ برای توسعه فضای آموزشي حوزه، مدارس را احیاء کردند ازجمله مدرسه با برکت خان که امروز با تحولات بروز، طلاب و اساتید گرامی از آن بهره می‌برند و بخصوص مسجد اعظم با احداث کتابخانه‌ای با عظمت، که با تحولاتی، همان تراث الان کارآمدتر شده است.
درزمینه تحول تشکیلاتی اداره حوزه، دستور لازم مبذول فرمودند که نامه‌های وارده و صادره طی شماره‌ای خاص ثبت گردد.
تشکلی تحت عنوان هیئت حاکمه حوزه به وجود آورند كه شخصیت‌های مانند امام راحل(ره) و آیت‌الله گلپایگانی و حضرات آیات حاج شیخ مرتضی حائری(ره) و سید احمد زنجانی و سید باقر طباطبایی(ره) و جمع دیگری عضو آن بودند که باعث پیشرفت حوزه گرديد، درحالی‌که به تراث لطمه‌ای وارد نشد بلکه آن را بروز و کارآمد نمود.
پیگیری مستمر حضرت آیت‌الله بروجردی نسبت به فعالیت‌های مجمع تقریب بین المذاهب و مکاتبه‌های متعدد آن جناب با شیخ الازهر، شلتوت که منجر به آن فتواي تاريخي شيخ الازهر مبني بر به رسمیت شناختن مذهب شیعه اثنی عشری گردید.
2- مرحوم آیت‌الله گلپایگانی (ره) که در طول انقلاب اسلامی در کنار امام راحل (ره) بودند، مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله صافی در پیامی که به مناسبت همایش بزرگداشت آن مرجع والامقام صادر نمودند، چنين فرمودند: شخصیتی که در تاریخ انقلاب اسلامی، مواضع، پیامها، سخنرانیهای ایشان، قاطع و راهگشای مبارزات مردم مسلمان بود.
آری آن انقلاب اسلامی که فرزند برومند حوزه علمیه بوده باید همچنان باقی بماند.
از یاد نمی بریم که آن مرجع عالی مقام اولین مدرسه سطح 1 تحت برنامه را در قم احداث کردند و در کنار آن در آن زمان نهضت نرم افزاری و استفاده از ظرفیت بروز رایانه ای را ایجاد نمودند که حوزه را متحول کرد و همچنین مدرسه ای با عظمت جهت دروس سطوح عالی و خارج حوزه در شرائطی که طلاب و اساتید گرامی و معظم از تحصیل و تدریس در آن مکانهای نامناسب رنج می بردند تأسیس کردند که امروزه آبروی حوزه است و امروز شما اساتید گرامی و طلاب عزیز از آن بهرمند می شوید.
3- حضرت آیت‌الله صافی توجه بنیادین حضرتعالی به مبحث مهم مهدویت و پاسخ گویی به شبهات مسموم دشمنان اسلام، همچنین توسعه و کارآمد کردن تراث ارزشمند مسجد امام حسن عسکری(ع) ازجمله تحولات بسیار ارزشمندی است که به دست مبارك حضرتعالي صورت گرفته و بی نظیر یا کم نظیر است، چون تمام قرآن کریم در سقف آن مکتوب شده و امروز در جوار مضجع نورانی حضرت فاطمه معصومه(س) مورد بهرمندی عامه مردم و خصوصاً حوزه علمیه است.
در ملاقاتی که جمعی از اساتید گرامی با حضرتعالی داشتیم، فرمودید باید این نعمت بزرگ، جمهوری اسلامی را قدردان باشیم چون نمی دانید چه بود و چه شد، که ما برای برقراری مجلس عزای اباعبدالله نتوانستیم در گلپایگان اقامه عزا کنیم، تا اینکه با جمعی چند نفره به روستایی صعب‌العبور کنار کوه رفتیم و مخفیانه مجلس عزا برپا نمودیم.
اما امروز به برکت آن تحول بزرگ یعنی انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی 20 میلیون جمعیت فقط ازسراسرجهان در ایام اربعین اباعبدالله(ع) پیاده به کربلا می‌روندكه خود يك جهاد است.
4- تأسیس مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام)، حضرت آیت‌الله فاضل لنکرانی(ره) که همچنان آثار و برکات آن ادامه دارد.
5- تأسیس رشته تخصصی تفسیر و مدارس متعدد حوزوی با برکت، ازجمله مدرسه با عظمت امام کاظم(ع) توسط حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی و رشته تخصصي كلام توسط حضرت آیت‌الله سبحانی
6- ایجاد مدرسه تخصصی فقهی اصولی، توسط حضرت آیت‌الله وحید خراسانی
7- تأسیس موسسه اهل بيت و احیاء التراث و ایجاد کتابخانه و بهرمندشدن از محققان و مرکز ابحاث الاعتقادیه زیر نظر حضرت آیت‌الله سیستانی
8- مدرسه تخصصی فقهی و اصولی، توسط حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی
9- تأسیس مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور و تاسیس و حمایت جامعه المصطفی العالمیه که برکات و آثار آن در سراسر جهان آشکار است، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در جهت تربیت مبلغین و اعزام آن‌ها به سراسر جهان، مجمع جهانی اهل بیت و ایجاد مرکز خدمات حوزه‌های علمیه، تربيت مبلغین زبان دان در سازمان حج و زیارت و طرح دیدار و تکریم اساتید محترم و معمرین و خانواده مرحومین در حوزه‌های سراسر کشور وغیره، تحت اشراف مرجع عالم تشیع مقام معظم رهبری
10- مؤسسه باعظمت و با برکت اسراء، توسط حضرت آیت‌الله جوادی آملی
11- مؤسسه امام باسابقه ديرينه علوم نقلی و عقلی، توسط حضرت آیت‌الله مصباح یزدی
12- گرایش عمیق و مبارک حوزه به قرآن و تفسیر آن که میراث شرع مقدس است.
13- بهرمندي اساتید گرانقدر و دروس سطوح عالی و خارج، که یک زمان درسهای خارج انگشت شمار بود، امروز حدود 200 درس خارج داریم. ضمن اينكه باعث بالندگي حوزه شده است بايد در نظر داشت كه احترام به جايگاه تراث لازم است.
14- تأسیس و توسعه حوزه‌های علمیه خواهران در سراسر کشور خصوصاً قم
15- استفاده از پايگاه نرم افزاري اطلاع رساني در دفاتر مراجع عظام كه نشانه تحول در حوزه است.
16- تبديل کتاب مغنی اللبیب به مغنی الادیب و المنطق به المنطق التعلیمی
اینها نمونه هایی مختصر از تاثیرات و برکات تحول در حوزه علمیه است و نشانه بالندگی حوزه و بروز و کارآمد شدن میراث کهن گرانقدر در حوزه‌های علمیه است که ضرورت و مدیریت آن لازم است.
البته اين نكته مغفول نماند كه مراجع عظام و حوزه‌های علمیه و نظام مقدس جمهوری اسلامی تحت توجهات حضرت ولی عصر(عج) است که حضرتش به شیخ مفید(ره) فرمودند: إِنّا غَيْرُ مُهْمِلينَ لِمُراعاتِكُمْ، وَ لا ناسينَ لِذِكْرِكُمْ، وَ لَوْ لا ذلِكَ لَنَزَلَ بِكُمُ اللاَّْواهُ، وَ اصْطَلَمَكُمُ الاَْعْداءُ. فَاتَّقُوا اللّهَ جَلَّ جَلالُهُ (بحار ج 12 ص 174) قرآن‌كريم مي فرمايداتقوالله يعلمكم الله
در پایان از مراجع عظام به‌ویژه من تشرفنا بمحضره، و مقام معظم رهبری و شورای محترم عالی حوزه و جامعه محترم مدرسین و هیئت رئیسه مجمع عمومی جامعه مدرسین و اعظاء محترم آن که بعضاً در جلسه حضور دارند و مسئولين محترم اين نشست و مدیران محترم حوزه‌های علمیه، حضرات آیات ومدير محترم قم که زحمت فراوان برای حوزه ها متحمل شده اند و دغدغه نظام مقدس جمهوری اسلامی و حوزه‌های علمیه و تراث ارزشمند و طلاب عزیز را دارند بسیار تشکر می کنیم.
ضمن عرض خدا قوت به مدیر محترم حوزه‌های علمیه آیت‌الله اعرافی كه انشاالله با توجه به سابقه دیرینه مدیریتی موفق ایشان در عرصه های حوزوی و بین‌المللی، امیدواریم که دوره مدیریت ایشان فصل نوینی در تحول مثبت حوزه‌های علمیه با صيانت از تراث حوزه باشد و از خداند متعال برای ایشان آرزوای موفقیت برای اقدام و عملي نمودن منویات مراجع عظام و مقام معظم رهبری را داریم.
ازاينكه اوقات شريف شماسروران عزيزراتصديع نمودم عذرخواهي مي كنم وبا درود و سلام برشهدا انقلاب اسلامي ودفاع مقدس ومدافعان حرم وامام شهدا وفرزندان گراميش و روح منور حضرت آیت‌الله گلپايگاني(ره) ومراجع عظام واساتيد محترمي كه دست ما از بهره برداري از محضرشان كوتاه شده آرزوي رحمت الهي براي همه آن بزرگوران از خداي متعال خواهانيم./841/ت303/س