امام جماعت نباید خود را عالم دهر بداند
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از تسنیم، اهمیت دادن به مساجد و رونق این مکان مقدس از آن رو حائز اهمیت است که همواره مورد تأکید خداوند در آیات قرآن کریم است تا جایی که حدود 28 مورد در قرآن کلمه مسجد ذکر شده است که 22 بار به‌صورت مفرد (مسجد) و 6 بار به‌صورت جمع (مساجد) است.
از سوی دیگر اهمیت مسجدالحرام و مسجدالاقصی در آیات قرآن و تاریخ انبیای الهی به‌خصوص رسول گرامی اسلام صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بسیار پررنگ است تا جایی که عروج نبی مکرم اسلام و تشکیل هسته اولیه حکومت اسلامی توسط حضرت از این اماکن مقدسه صورت گرفته است؛ خداوند در آیه اول سوره اسراء می‌فرماید: «سُبْحانَ الَّذی أَسْرى بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذی بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیر؛ منزّه است آن [خدایى] که بندهاش را شبانگاهى از مسجد الحرام به‌سوى مسجد الاقصى ــ که پیرامون آن را برکت دادهایم ــ سیر داد، تا از نشانههاى خود به او بنمایانیم که او همان شنواى بیناست.»، همچنین میدانیم که دوران آخرالزمان محل تجلی و ظهور امام زمان (عجّل اللّه تعالی فرجه) برای تشکیل حکومت حقه الهی خواهد بود.
در عصر کنونی نیز شاهدیم که مساجد مانند گذشته نقش بسیار اساسی در پیروزی انقلاب اسلامی ایفا کردند و محلی برای سخنرانیهای آتشین انقلابیون، ایجاد تشکلات دینی و انقلابی و کادرسازی برای مقابله با رژیم شاهنشاهی بود و از جهت کاربری ظهور و بروز فراوانی داشتند؛ حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی ایران در این باره فرمودند: «این مساجد بود که این پیروزى را براى ملت ما درست کرد». (صحیفه امام، ج13، ص15) اما اکنون متأسفانه شاهدیم این اماکن مقدس کاربری گذشته خود را به‌دلایل مختلف از جمله کوتاهیهای متولیان امر از دست داده است و کمتر مسجدی پیدا می‌شود که اکثر شاخصههای اسلامی و انقلابی را دارا باشد و باید به فکر ایجاد گفتمانی نو برای احیای مساجد بود.
حال به‌مناسبت سالگرد ایام پیروزی انقلاب اسلامی ایران خدمت امام جماعت فعال، کوشا و موفق مسجد امام رضا (علیه السلام)، حجت الاسلام علی واشقانی فراهانی رسیدیم تا درباره مسجد تراز انقلاب و تراز دین مبین اسلام به گفت‌وگو بنشینیم.
حجتالاسلام شیخ علی واشقانی، امام جماعت مسجد امام رضا(ع) متولد 1347 روستای واشقان است که تحصیلات ابتدایی را در این روستا گذراند و پس از علاقهمندی به تحصیل در حوزه علمیه وارد حوزه علمیه شهرستان آشتیان شد. وی در سال 1388 به‌عنوان روحانی نمونه از سوی کانون عالی مساجد معرفی شد.
به‌عقیده وی مساجد، دفاتر حراست اسلام و محلی برای گفتمانهای دینی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هستند تا جایی که این اماکن مقدس باید به‌صورت سازمانی اما با استفاده از نیروهای ارزشی و به‌صورت خودجوش اداره شوند که البته دستگاههای مربوطه باید دغدغههای مالی را تأمین کنند. از نظر حجتالاسلام واشقانی، جامعنگری، آیندهاندیشی، مخاطبشناسی، مطالعات دینی و سیاسی و حضور شبانهروزی در مسجد، از مهمترین ویژگیهای امام جماعت است. شرح این گفت‌وگو را در ذیل مطالعه بفرمایید.
مسجد تراز انقلاب، به عمل کشاندن مفاهیم اسلامی است
خبرنگار: موضوع بحث ما درباره مسجد تراز اسلام و انقلاب است؛ در این باره توضیح می‌فرمایید؟
مسجد تراز انقلاب یا تراز اسلام را می‌توان از دو منظر مورد مطالعه قرار داد؛ اول در مقام تئوری که در این نگاه، مطالعاتی درباره مسجد و اهداف شکل‌گیری آن از صدر اسلام و دوران رسول اکرم(ص) صورت می‌گیرد. از جهت دیگر مطالعات اجرائی مسجد تراز انقلاب اسلامی است که ناظر بر دستاوردهای کنونی نظام جمهوری اسلامی ایران است. باید عرض کنم عموماً ویژگی مسجد تراز انقلاب اسلامی را مطرح می‌کنیم، اما در عمل بهگونهای دیگر رفتار می‌کنیم. باید گفت متأسفانه فاصله زیادی برای دستیابی به چنین آرمانی داریم.
باید گفت مسجد تراز انقلاب اسلامی همان به عمل کشاندن مفاهیم و آموزههای انقلاب اسلامی است که به چند ویژگی اشاره می‌کنم: در درجه اول بستگی به امام جماعت دارد. حضور مداوم امام جماعت در مسجد و تعامل شبانهروزی با نمازگزاران، مطالعه قرآنی و حدیثی، حضور در مسجد قبل از نمازگزاران، داشتن روحیه ولایت‌پذیری از جمله ویژگیهایی است که یک امام جماعت باید واجد آن باشد. مسجد تراز انقلاب یعنی از لحاظ کاربردی در تمام زوایای جامعه، قدرت و توانایی خود را به اجرا بگذارد، زیرا محکم‌ترین استوانههای نظام مساجد هستند و از این اماکن مقدس است که کادرسازی نیروهای انقلابی باید شکل بگیرد.
در قبال مساجد، مسئولانه برخورد کنیم
خبرنگار: ملزومات اداره مناسب مساجد چه مواردی است؟
ما به امور مربوط به مسجد نباید از مقام ریاست نگاه کنیم بلکه باید با آن مسئولانه برخورد کنیم، زیرا مهمترین نهاد و نبض جامعه اسلامی است، بنابراین باید کاربری مساجد را زیاد کنیم و اکثر فعالیتهای دینی و فرهنگی جامعه را در مساجد انجام دهیم. مسجد باید محل تبادل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه مسلمین باشد. تمام اینها به‌نظر و تجربه بنده در گروی امام جماعتی است که اهل دغدغه دین و انقلاب باشد، لازمهاش این است که ائمه جماعات از پستهای اداری به‌سمت این اماکن مقدس بیایند و واقعاً برای آن وقت بگذارند. اکنون متأسفانه شاهدیم حوزویان ما یا در دانشگاهها پستهای هیئت علمی را تصاحب کرده‌اند، یا در یک نهاد دولتی و ... با مسئولان دولتی سر و کار دارند و از توده مردم غفلت کرده‌اند و یا تعدادی که باقی ماندند نسبت به سِمتشان کوتاهی می‌کنند.
خبرنگار: درباره شاخصههای امام جماعت بیشتر توضیح بفرمایید.
از ویژگیهای امام جماعت علاوه بر این مسائلی که عرض کردم، این است که مطلوبترین وقت خود را صرف مسجد کند و به فکر احیا و مدرنیزه کردن آن باشد. در زمینه فرهنگی از بهترین کارهایی که می‌توانند انجام دهند، ایجاد کتابخانه عمومی در محیط مسجد است. در زمینه دینی، برپایی مراسمات مذهبی، کلاسهای تفسیر و تلاوت قرآن، کلاس تفسیر نهجالبلاغه، مناجاتهای هفتگی در قالب ادعیهخوانی، ارائه مشاورههای دینی خانوادگی و...، در زمینه اقتصادی حداقل کار این است که جوانان مؤمن و انقلابی را به مراکز دولتی معرفی کنند و نیز بیان احکام فقهی مربوط به کسبه محل و در زمینه پزشکی و سلامت از متخصصان و پزشکان امین استفاده کنند و روزهایی از هفته را به مشاوره پزشکی اختصاص دهند تا مردم را به‌صورت رایگان ویزیت کنند. در زمینه حقوقی از حقوقدانان زبده استفاده کنند تا مشاوره رایگان به مردم ارائه دهند. همچنین در زمینههای مختلف ورزشی در قالب اماکن ورزشی و تفریحی برای جوانان و نوجوانان و سایر زمینهها به‌راحتی می‌توانند فعالیت داشته باشند. بحمدالله در مسجدی که در آن ساکن هستیم یعنی مسجد امام رضا(ع) این فعالیتها صورت می‌گیرد.
خبرنگار: برخی از ائمه جماعات شاید از کمبود امکانات مالی رنج ببرند و این موضوع را توجیهی برای عدم فعالیت خود بدانند؛ نظر شما در این رابطه چیست؟
تجربه ثابت کرده است که با بضاعت اندک و با توکل بر خدا می‌توان بهترین فعالیتها را در مساجد انجام داد؛ خیّرین محترم هم حتماً وقتی مشاهده کنند مسجد احیا شده است، کمک خواهند کرد همچنان که ما این تجربه را داشتیم، هرچند مرکز رسیدگی به امور مساجد حتماً باید اوضاع مالی ائمه جماعات را تأمین کنند و واقعاً در این زمینه غیرت لازم را به خرج دهند. اکنون باید خدمت شما عرض کنم بنده با کمترین بضاعت ممکن و حتی در مضیقه مالی این فعالیتها را انجام میدهم.
نمادهای دینی را در نمای مساجد به کار گیریم
خبرنگار: شما در کلامتان اشاره داشتید مساجد باید مدرنیزه شود؛ در این رابطه توضیح می‌فرمایید؟
منظورم از مدرنیزه کردن مسجد به این معناست که باید از امکانات و تکنولوژی روز حتیالامکان استفاده کرد. امام جماعت همراه با هیئت امنا باید نیازهای 50 سال بعد را شناسایی کنند و بر اساس آن مهندسی معکوس انجام دهند. نگاه آیندهنگرانه و برنامهریزی در آن راستا با استفاده از امکانات موجود به‌معنای مدرنیزه کردن مساجد است. حتی در طراحی نمای ساختمان باید دقت نظر داشته باشیم و آن را مجلل کنیم و از نمادهای دینی مناسبی استفاده کنیم؛ نمادهای دینی مسلمانان باید همیشه در قله باشد تا در چشم عموم قرار گیرد، بنابراین بهترین مکان استفاده از این نمادهای مقدس، در نمای مساجد است.
امام جماعت باید مخاطبشناس باشد
البته این را هم به‌عنوان آسیب خدمت شما عرض کنم که اکثراً میبینیم در نگارش آیات قرآن و احادیث در نمای بیرونی و داخلی مساجد از خطوطی استفاده می‌کنند که خواندن آنها بسیار سخت است و شاید حتی خود خطاطان مدتها بعد بیایند نتوانند با یک نگاه بخوانند. اتفاقاً ما در مسجد امام رضا (علیه السلام) از خطوط ساده و خوانا استفاده کردیم و حتی برای کسانی که خواندن عربی برایشان دشوار است، از ترجمه آیات استفاده کردیم، بنابراین باید گفت مخاطبشناسی امام جماعت باید از ویژگیهای بارز ائمه جماعات باشد. امام جماعت باید مدنظر داشته باشد مخاطبان مسجد از اکثر اقشار جامعه هستند و بر اساس آن برنامهریزی کند.
همچنین [مسجد] باید در محلی ساخته شود تا ضمن اینکه در دسترس اهالی محل است، در دسترس رهگذران باشد. ما مسجد امام رضا (علیه السلام) را در مکانی بنا کردیم که همین ویژگی را دارد، لذا بخشی از مخاطبان و مهمانان مسجد از رهگذران و مسافران هستند تا جایی که تا آخرین ساعات شبانه یعنی از نیمه‌شب به بعد پذیرای آنها هستیم، این در حالی است که کاربری مسجد ما در اصل محلی بود اما بنای آن در مکان تلاقی محل ــ طوری که اهالی محل به مشقت نیفتند ــ با کنار جاده، موقعیت مناسبی را برای اهالی محل و مسافران بین‌راهی و عابران ایجاد کرده است.
پیامبر اسلام(ص) اکثر اوقات را در مسجد سپری میکردند
خبرنگار: نحوه اداره مطلوب مسجد برای رسیدن به پویایی و پیشرفت از نگاه شما چگونه است؟
ابتدا باید نگاهمان را نسبت به کاربری مساجد ارتقا دهیم و مانند یک سازمان مردمنهاد اما با حمایت سایر دستگاههای دولتی به آن نگاه کنیم. هر مسجد باید دارای امکانات و اتاق‌های مختلف باشد و به‌صورت مردمی و خودجوش اداره شود، منظورم این نیست که صرفاً مانند ادارات شود و عدهای حقوق بگیرند؛ اگر مانند سایر ادارهها درگیر فضاهای اداری شود، آسیبهای خاص خودش را دارد، منظور این که باید سازمانی اداره شود، اما با کمک‌های مردمی باشد؛ چیزی شبیه بسیج دانشجویی که اداری اداره می‌شود اما فعالیتها به‌صورت فیسبیلالله صورت می‌گیرد، بنابراین اگر در هر منطقه یا محلهای حتی یک مسجد با چنین ویژگیهایی وجود داشته باشد تا جایی که محل رفع رجوع نیازهای فرهنگی، دینی، تفریحی، علمی و سیاسی شود، شاهد رشد و پویایی جامعه خواهیم بود، زیرا همان طور که گفتیم تمدن اسلام توسط پیامبر اکرم (صلّی اللّه علیه و آله) از مساجد آغاز شد. حضرت اکثر وقت خود را در مسجد برای رفع رجوع مسائل مختلف مردم صرف میکردند و کادرسازی و نیروسازی و تقویت معنوی آنها را در این مکان مقدس انجام می‌دادند.
ایجاد کرسیهای علمی در مساجد برای جذب جوانان
پیشنهاد دیگری که میتوانم جهت احیا و پویایی مساجد داشته باشم، ایجاد کرسیهای علمی و سیاسی با استفاده از ظرفیت‌های محلات است. ما در مسجدمان به افرادی با تخصصهای مختلف فرصت و تریبون می‌دهیم و حتی به منبر می‌روند و مباحث علمی و سیاسی را به مردم ارائه می‌دهند، این در گروی این است که ائمه جماعات تواضع به خرج دهند و خودشان را عالم دهر ندانند، بالاخره در مسائل مختلف نیاز است از متخصص آن موضوع استفاده کرد، ضمن اینکه مکانی را در مسجد به پزشکان و حقوقدانان برای رفع مشکلات مردم در نظر گرفتیم. در صورت کلی امام جماعت به تبعیت از رسول اکرم (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) ــ که «طبیبٌ دوّار» بودند، یعنی معضل و بیماری را تشخیص می‌دادند و خود به‌سوی آنها میرفتند ــ باید معضلات را تشخیص دهد و خود برای رفع مشکلات آنها اقدام کند./1325//102/خ