پیامبر اکرم پایه‌گذار تمدن اسلامی
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مجموعه۲۳ جلدی «از نگاه نبوی(ص)» از سوی مرکز پژوهش‌های جوان وابسته به همین پژوهشگاه، چندی پیش با مشارکت نشر معارف به زیور طبع آراسته شد.
این مجموعه ارزشمند عناوین و موضوعات متنوعی را در عرصه‌های مختلف اجتماعی، ادبی، سیاسی، اخلاقی، فرهنگی، معرفتی، عرفانی، حقوقی و... از نظرگاه نبی مکرم اسلام(ص) مورد بررسی قرار داده و دریچه‌ای نو، حیات‌بخش و جهت‌دهنده را بر روی دیدگان جوانان با طراوت وطن اسلامی‌مان گشوده است. در این مجموعه کوشش شده سنت آخرین فرستاده خدا (قول، فعل و تقریر پیامبر)، با استفاده از منابع متقن منعکس گردد تا تلالو اندیشه آن ابرمرد تاریخ، روح و جان خواننده را به درستی صیقل دهد.
«تمدن» عنوان جلد بیستم این مجموعه بوده که به قلم محمود صادقی علوی نگاشته شده است. از این رو درباره این کتاب گفت و گوی کوتاهی با ایشان ترتیب دادیم که در ادامه از منظر شما می‌گذرد.
اهمیت موضوع این کتاب چیست؟
بسم الله الرحمن الرحیم؛ تمدن اسلامی یکی از مهمترین مسایلی است که همواره در تاریخ اسلام مورد توجه بوده است و مسلمانان همیشه از تمدن اسلامی به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای اسلام و یکی از مهمترین خدمات اسلام به جامعه بشری از آن یاد می‌کنند. دوران اوج تمدن اسلامی در قرن چهارم و پنجم هجری معاصر دوره‌ای است که اروپا قرون وسطی و دوره حاکمیت کلیسا را سپری می‌کند، لذا توجه اسلام و مسلمانان به حوزه علم و تمدن در این برهه دارای اهمیت بسیار است. تمدّن اسلامی از زوایا و ابعاد گوناگون مورد توجه اندیشمندان و محققان واقع شده و کتاب‌ها و مقالات متعدّد و متنوّعی در این زمینه به رشته تحریر درآمده است. ولی آنچه در این میان عمدتا مورد غفلت واقع شده و آنچنان که شایسته آن بوده است مورد توجه واقع نشده، نقش اساسی و بی بدیل پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در پایه گذاری و تاسیس این تمدّن عظیم است. از آنجا که دوران طلایی تمدن اسلامی قرون چهارم و پنجم هجری بوده است توجه اکثر محققانی که در رابطه با تمدن اسلامی پژوهش‌هایی داشته‌اند معطوف به این دوره بوده و نقش پیامبر اکرم و دین اسلام در پایه‌گذاری این تمدن کمتر مورد توجه قرار گرفته که در این کتاب به نقش پیامبر اکرم(ص) در پایه گذاری این تمدن عظیم اشاره شده است.
سیر مطالب کتاب چگونه است؟
در این کتاب ابتدا مسایل کلی در رابطه با تمدن و معنا و مفهوم این واژه از منظر دانشمندان مورد توجه قرار گرفته و در ادامه با بیان عوامل تاثیر گذار در پایه گذاری تمدن‌‌های مختلف، تاثیر این عوامل در تمدن اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. پیش از هرچیز توصیه‌های قرآن به عنوان کتاب آسمانیِ دین اسلام، دینی که پیامبر اکرم مامور ابلاغ آن بود و براساس آن تمدن اسلامی را پایه گذاری کرد؛ و همچنین احادیث فراوان پیامبر اکرم در رابطه با علم، دانش، آموزش و فضیلت و برتری علما و دانشمندان، زمینه‌های اولیه جهت پی‌ریزی تمدن عظیم اسلامی را فراهم آورد.
پیامبراکرم به عنوان پایه گذار این تمدن اقدامات فراوانی را جهت فراهم سازی بستر مناسب برای پی‌ریزی این تمدن انجام داد. مهمترین عامل در شکل گیری هر تمدنی ایجاد فضای آرام با امنیت و آسایش است. پیامبراکرم از زمان آغاز دعوت خود در مکه در صدد ایجاد محیطی آرام برای مسلمانان بود. هجرت گروهی از مسلمانان به حبشه برای در امان بودن از شر مشرکان مکه، عقد پیمان با مردم مدینه در عقبه اول و دوم، هجرت به مدینه و تاسیس حکومت اسلامی، پیمان‌های مختلف سیاسی و جنگ‌های پیامبر در دوره مدنی از مهمترین اقدامات پیامبر در این زمینه بود. تداوم این حرکت پیامبر مستلزم وجود قانونی جامع بود تا همه مردم اعم از مسلمان و غیرمسلمان بتوانند براساس آن در کنار یکدیگر زندگی کنند. اگرچه دین اسلام و آیات قرآن به عنوان قانونی جامع برای مسلمانان بود اما درکنار مسلمانان یهودیان و مشرکان مدینه نیز زندگی می‌کردند که پیامبراکرم پیمان نامه عمومی مدینه را به عنوان نخستین قانون اساسی به امضای گروه های مختلف ساکن در شهر مدینه و اطراف آن رساند و با همه مردم در برابر قانون به مساوات رفتار کرد تا این رفتار او الگویی برای تمامی مسلمانان در این زمینه باشد.
پیامبر اکرم همچنین با عقد پیمان برادری بین مهاجران و انصار، روحیه همکاری و تعاون را که یکی از مولفه‌های مهم شکل گیری هر تمدن است را در جامعه اسلامی بوجود آورد. این پیمان برادری در سال نهم هجری با نزول آیه «اناالمومنون اخوه» بین تمامی مسلمانان بسته شد تا همه آنها در سایه تعلیمات دین اسلام و رهبری عالمانه پیامبر اکرم در پی‌ریزی تمدن عظیم اسلامی گام بردارند. با این اقدامات پیامبر اکرم و رهبری هوشمندانه ایشان در جامعه اسلامی، در دوره حیات ایشان پایه‌های تمدنی پی‌ریزی شد که بعدها در قرون ۴ و ۵ هجری به دوره اوج شکوه و عظمت خود رسید.
در این کتاب به چه محورهایی پرداخته می شود؟
این کتاب دارای چند فصل است که در اولین فصل مباحث مقدماتی در رابطه با تمدن و دیدگاه های مختلف در مورد عوامل اعتلا و زوال تمدنها مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه نگاهی گذرا به وضعیت فرهنگی و تمدنی عربستان پیش از اسلام، به عنوان منطقه جغرافیایی که پیامبر(ص) در آنجا مبعوث شد و شروع تمدن اسلامی از این منطقه بود، شده است. فصول بعدی این کتاب که در حقیقت قسمت اصلی کتاب است نقش پیامبر اکرم (ص) در عوامل مختلف در پایه گذاری و اعتلای تمدن اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. در شکل گیری هر تمدنی عوامل متعددی همچون امنیت و آرامش، تعاون و همکاری، وحدت و یکپارچگی، رفاه نسبی، اخلاق و... تاثیرگذار است که در شکل گیری تمدن اسلامی نیز این عوامل تأثیر گذار بود. در این پژوهش اقدامات پیامبر اکرم در زمینه ایجاد تمدن اسلامی در ذیل عوامل موثر در شکل گیری تمدن اسلامی بررسی شده است.
پیام اصلی این کتاب چیست؟
شکل‌گیری و اعتلای هر تمدنی مستلزم وجود شرایطی است که تضمین کننده ایجاد و تداوم آن باشد. تمدن اسلامی نیز همچون دیگر تمدنها، شرایط خاصی برای شکل گیری و تداوم خود داشت. پیامبراکرم (ص) به عنوان پایه گذار این تمدن اقدامات فراوانی را جهت فراهم سازی بستر مناسب برای پی‌ریزی این تمدن انجام داد. با این اقدامات پیامبراکرم (ص) و رهبری هوشمندانه ایشان در جامعه اسلامی، در دوره حیات ایشان پایه‌های تمدنی پی‌ریزی شد که بعدها در قرون چهارم و پنجم هجری به دوره اوج شکوه و عظمت خود رسید و تمدن اسلامی در دنیای آنروز که اروپا دوران قرون وسطی خود را پشت سر می گذاشت، سرآمد همه تمدنها بود./920/د102/ی