صداقت در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از صبح نو، یکی از متفکران بنام اسلامی، خواجه نصیر‌الدین طوسی است که توانست در مقام عمل و نظر، به رشد علوم عقلی و معارف الهی بپردازد و همچنین شارح و مفسر خوبی برای تبیین فلسفه سیاسی فارابی شود. در این نوشتار کوتاه قصد داریم به مناسبت روز بزرگداشت وی، مفهوم صداقت را در منظومه فکری وی مورد توجه و بازخوانی قرار دهیم.

از جمله عواملی که به‌زعم خواجه نصیرالدین طوسی، در جامعه موجب وحدت و همبستگی می‌شود، صداقت است. این مفهوم، خاص‌تر از محبت است، چرا که به باور وی در کتاب اخلاق ناصری، محبت در میان جماعتی انبوه صورت بندد و صداقت به چنین شمولی نمی‌رسد. صداقت خود، از نوع محبت است؛ محبتی که شخص صادقانه در صدد فراهم کردن اسباب فراغت و ایثار هر آن‌چه برای او ممکن باشد، برای دوست خود است.

خواجه طوسی بر اساس اینکه چه دسته‌ای از مردم و به چه منظوری با یکدیگر رابطه دوستی برقرار می‌کنند، آنها را به سه دسته تقسیم می‌کند:
 -دسته‌ای که می‌خواهند با برقراری دوستی به لذتی برسند؛

 -کسانی که می‌خواهند از این طریق منفعتی کسب کنند.

-کسانی که در این کار خود فقط به دنبال خیر محض‌اند.

اما آنان که به دنبال لذت‌اند، جوانان و کسانی اند که طبع جوانی دارند و چنین سببی موجب می‌شود که گاه رابطه دوستی برقرار شود و گاه از یکدیگر جدا شوند.

البته مادامی که چنین لذتی باقی باشد، وثوق به یک‌دیگر حاصل است. کسانی که به دنبال منفعت‌اند، پیران و سال‌خوردگان و کسانی‌اند که چنین طبعی دارند و مادامی که منفعتی باقی باشد، پیوند دوستی نیز برقرار است.

آنان که سبب دوستی‌شان خیر محض است و اهل خیرند، به‌دلیل اینکه خیر امری ثابت است، دوستی حاصل از آن هم از تغیّر و زوال مصون می‌ماند.

به باور خواجه طوسی، از فضایل محبت اهل خیر با یکدیگر، یکی آن است که نه نقصان و کاستی به آن رو می‌آورد و نه سخن‌چینی و سعایت در آن راه دارد و نه ملامت، سرزنش و شرارت در آن هست؛ اما محبتی که ناشی از طلب منفعت یا لذت باشد، بقایی ندارد، زیرا شیء لذید و نافع، مطلوب بالعرض است نه بالذات که پیوند دائمی برقرار کند. وی از قول اُنسقراطیس طریق دوست‌یابی را چنین بیان می‌کند:

چون خواهند که استفادت صداقت شخصی کنند اول از حال او تفحص باید کرد تا در ایّام صبا معامله او با پدر و مادر و با اقران و با عشیرت چگونه بوده است، اگر شایسته یابند ازو امید صلاحیت محبت دارند و الاّ ازو پرهیز واجب دانند./1325//102/خ