آیت‌الله معرفت نظریه تداعی معانی را برای نجات تفاسیر عرفانی مطرح کرد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام محمد علی رضایی اصفهانی، رییس مرکز تحقیقات قرآن کریم المهدی(عج)، روز پنج‌شنبه در کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی «تداعی معانی در قرآن کریم از منظر آیت‌الله معرفت» که در سالن جلسات پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن برگزار شد، اظهار داشت: از آنجایی که مطالب مؤلف و ارایه‌دهنده این کرسی، منصفانه و محققانه است لذا جای زیادی برای بحث نقد وجود ندارد.
حجت الاسلام رضایی اصفهانی با اشاره به روحیه نقدپذیری آیت‌الله معرفت ابراز داشت: روحیه نقدپذیری آیت‌الله معرفت به قدری بالا بود که وقتی افرادی قصد نوشتن کتابی بر نقد تفسیر اثری را داشتند فرمود؛ اگر برای چاپ این نقد، بودجه کافی در اختیار نداشتید، بنده حاضرم آن را تأمین کنم.
وی با بیان این که آیت‌الله معرفت نظریه تداعی معانی را برای نجات تفاسیر عرفانی مطرح کرد، گفت: در آن دوران تهمت‌هایی به تفسیر عرفانی وجود داشت که تفسیر عرفانی را تفسیر به رأی می‌دانستند اما ایشان در دفاع از این نوع برداشت‌ها به توجیه آن پرداخت.
رییس مرکز تحقیقات قرآن کریم المهدی(عج) با تأکید بر نظریه شاخص آیت‌الله معرفت، افزود: مرحوم معرفت چند نظریه شاخص داشت که از جمله آنها نظریه بطن بود که رساله دکتری روی آن نوشته و دفاع شد و دیگری نیز همین نظریه تداعی معانی است.
وی در ادامه گفت: نظریه تداعی معانی، تحلیل و پختگی لازم را پیدا نکرده و نیاز به مفهوم‌شناسی وسیعی دارد، لذا می‌بایست مبانی بحث اعم از، دلائل حجیت آن که از چه بابی است، ضوابط نظریه و نتایج آن و همچنین آسیب‌ها و نواقص این نظریه برطرف شود که در سخنان مؤلف و ارایه‌دهنده این کرسی نیز وجود داشت.
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی(ص) با اشاره به اشکالی که ممکن است در روند ارائه مبحث تداعی معانی مطرح شود، خاطرنشان کرد: ممکن است این ایراد مطرح شود که تداعی معانی نه تنها مشکل تفسیر عُرفا را برطرف نکرده است بلکه اساساً از این حیطه خارج است.
وی در ادامه گفت: برای رفع چنین ایرادی ضروری است تا یک رساله سطح چهار دکتری به آن بپردازد اما از آنجایی که آن، یک مسأله میان رشته‌ای در عرفان و قرآن است، می‌بایست کسانی به این مبحث وارد شوند که در هر دو جنبه تخصص‌های لازم را داشته باشند.
رضایی اصفهانی عنوان کرد: هر دانشی ضوابط و مقررات مخصوص به خود را دارد، به طور مثال دانش فقه نیازمند قرآن، سنت، عقل و اجماع است و تفسیر آیات قرآن کریم نیز ضوابط و معیار‌های خاص خود را دارد، لذا این که برداشت از این آیات، آیا تفسیر به رأی است یا خیر، باید بر اساس ضوابط ویژه خود سنجیده شود.
نویسنده تفسیر مهر با تأکید بر ایجاد زبان مشترک در مباحث میان رشته‌ای برای جلوگیری از ایجاد مشکلات، اظهار داشت: برخی تمام تفسیر‌های عرفانی را تفسیر به رأی می‌دانند ولی علامه معرفت چنین عقیده‌ای ندارد، بلکه وی بر این عقیده است که این همه تفسیر عرفانی در طول قرون مختلف و ورود بزرگانی همچون امام خمینی(ره) در این عرصه نمی‌تواند تفسیر به رأی باشد، لذا برای رسیدن به یک فهم مشترک، باید زبان مشترکی ایجاد شود.
وی ابراز داشت: باید به دنبال نظریات مکمل باشیم تا مشکلاتی که در مسأله تداعی معانی در قرآن کریم به وجود آمده است، برطرف گردد.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که آیت‌الله معرفت به دنبال حل مسأله تداعی معانی در قرآن کریم، از راه میان رشته‌ای بود، تصریح کرد: تفاسیر عرفانی در دو سطح بحث می‌کنند، لذا گاهی عرفان نظری وارد این بحث می‌شود که مبتنی بر پیش فرض‌هایی از جمله پذیرش یا عدم پذیرش مبنای وحدت وجود است که معرکه آرای فلاسفه و اندیشمندان است.
حجت الاسلام رضایی اصفهانی خاطرنشان کرد: بخش دوم تفاسیر عرفانی به سمت مباحث شهودی و فیضی گرایش دارد که در این بحث، مسئله تجلیات قلبی و مانند آن مطرح می‌شود، لذا در اینجا ضمن اینکه منکر نمی‌شویم ولی این مسئله وجود دارد که آیا شهود در تفسیر حجت است یا نیست.
مترجم قرآن کریم با بیان این که اگر تفاسیر عرفانی به سمت مباحث شهودی و فیضی گرایش یابد، سه ایراد بر آن متصور خواهد شد، اظهار داشت: اول اینکه شهود امور شخصی است و قابل انتقال به غیر نیست، شهودات و مکاشفات احتمال خطا دارد و ممکن است برخی مکاشفات حتی شیطانی نیز باشد و دیگر اینکه مکاشفات استدلال بردار نیست بنابراین شهودات جزء منابع تفسیری محسوب نمی‌شود و نمی‌تواند حجت باشد.
وی در ادامه گفت: البته مراد ما شهود و مکاشفه معصوم نیست البته همین شهود ممکن است در دانش دیگر معتبر باشد یعنی اختلافاتی که ایجاد می‌شود بیشتر ناشی از روش‌شناسی است.
حجت الاسلام رضایی اصفهانی ابراز داشت: بسیاری از مباحث عرفانی که در تفاسیر ذکر شده است، اگر با نگاه تدعی معانی آیت‌الله معرفت بحث شود، بسیاری از مشکلات این نوع تفاسیر برطرف خواهد شد.
رئیس مرکز تحقیقات قرآن کریم المهدی(عج) با بیان این که اختلاف میان مفسران عارف و عارفان مفسر در روش و مبناست، گفت: اهل معرفت شهودات خود را در قالب آیات بیان می‌کنند و شاید از منظر علم خویش مبنای قابل قبولی نیز داشته باشند ولی از منظر قواعد تفسیر قابل پذیرش نیست.
وی با تأکید بر این که آیت‌الله معرفت به تفاسیر عرفانی خدمت کرده است، تصریح کرد: امام راحل فرموده‌اند، اگر نمی‌توانیم آنچه را اهل معرفت می‌فهمند، درک کنیم، باید آن را به اهل خود واگذاریم و منکر آن نشویم./878/پ201/ج