بررسی پوشش در ساختار قرآنی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی بررسی پوشش در ساختار قرآنی، با ارائه حجت‌الاسلام حامد معرفت، معاون آموزش مؤسسه التمهید و نقد استاد فرهنگیان، مسؤول بخش آزاداندیشی حوزه‌های علمیه، در مجمع جهانی صادقین(ع) قم برگزار شد.

در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام کافی، رییس مؤسسه صادقین(ع)، با بیان این که پوشش اسلامی از واجبات و از ضروریات دین است، گفت: آثار مثبت حجاب در صورتی که اجرا شود و پیامدهای منفی عدم حجاب اسلامی در جامعه روشن و آشکار است.

وی با بیان این که از ابتدای انقلاب اسلامی تبلیغات منفی بسیاری علیه معارف دین به خصوص حجاب شده است، ابراز داشت: بعد از انقلاب حجاب در جامعه جا افتاد ولی روز به روز با فعالیت دشمنان کم رنگ شده و امروزه به یک معضل اجتماعی تبدیل شده است .

حجت‌الاسلام کافی با اشاره به این که خیلی از فسادها از بی‌حجابی برمی‌خیزد، افزود: با توجه به ضرورت پرداختن به مسأله حجاب امیدواریم این جلسات علمی انگیزه‌ای شود که روشی مناسب برای اجرای حجاب در جامعه به دست آوریم.

 در ادامه حجت‌الاسلام معرفت با اشاره به روش فرهنگ‌سازی پوشش اسلامی در قرآن، ابراز داشت: هر تولید علمی که اتفاق می‌افتد از راه تغییر در روش‌ها است و اگر بخواهیم روش ثابتی داشته باشیم علم پیشرفت نخواهد کرد و باید روش نو شود.

تولید علم از راه تغییر در روش صورت می گیرد

معاون آموزش مؤسسه التمهید با بیان این که علامه طباطبایی هم دانش‌آموخته حوزه است و تفسیر او نقطه عطفی در تفسیر شیعه به وجود آورد، خاطرنشان کرد: نکته تفسیر ایشان این بود که تفسیر قرآن به قرآن را انتخاب کرد و حرف نویی را پدید آورد؛ ما هم نباید روی روش ایشان جمود داشته باشیم و همواره باید روش‌های جدیدی را مطرح کنیم.

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به این که روش تفسیر بر اساس سیر نزول که به تازگی شروع شده است می‌تواند دید نویی را به ما بدهد، ابراز داشت: امروزه بحث حجاب در جامعه از بدحجابی به بی‌حجابی کشیده شده است علاوه بر زحمات زیادی که نهادهای فرهنگی و اجرایی کشیده‌اند ولی نتوانسته‌ایم این معضل را حل کنیم.

برای حل معضل حجاب باید روش خود را عوض کنیم

 وی یکی از دلایل به نتیجه نرسیدن زحماتی که برای حجاب کشیده می‌شود را نداشتن روش مناسب برای ترویج حجاب در جامعه دانست و افزود: ما معتقدیم  می‌توانیم با مراجعه به قرآن روش مناسب را پیدا کنیم و پیامبر(ص) با توجه به آموزه‌های قرآن این کار را انجام داده و کمترین مقاومتی در برابر حجاب به وجود نیامده است.

حجت‌الاسلام معرفت خاطرنشان کرد: در جامعه صدر اسلام بعد از نزول آیه حجاب مردها به زن‌ها گفتند پیامبر(ص) چنین دستوری داده است و فردای آن روز زنان حجاب را پذیرفتند و حتی بیش از آن چیزی که از آن‌ها خواسته شده بود عمل کردند.

معاون آموزش مؤسسه التمهید با بیان این که این مسأله به صورت اتفاقی اتفاق نیفتاده است، گفت: قرآن به صورت همه‌جانبه برای حجاب زمینه‌سازی کرده بود و گام‌به‌گام پیش رفت تا زمانی که این حکم برای مردم مطرح شد مردم این حکم را به راحتی پذیرفتند.

اعتقادات مقدمه پذیرش حجاب است

استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که ذات تغییر و تحول در جامعه گام‌به‌گام  بودن و آهسته آهسته بودن است، گفت: وجود سوره احزاب در میان سوره‌های مدنی و بیان حکم حجاب در مدینه برای ما پیامی دارد و پاسخ آن این است که پیامبر(ص) اول اعتقادات را در سوره‌های مکی درست کرده و بعد در سوره‌های مدنی احکام بیان شده است.

وی با بیان این که سوره احزاب سوره نَوَدم قرآن است و در سال پنجم هجرت نازل شده است، اظهار داشت: با نگاه درون سوره‌ای هم این آیه آیه 59 سوره احزاب است و قبل از این آیه 58 آیه در رابطه با زنان پیامبر(ص) آمده است و احکام خاصی را برای آن‌ها بیان می‌کند و بعد برای بقیه مردم به صورت عمومی حکم حجاب را بیان می‌کند.

حجت‌الاسلام معرفت خاطرنشان کرد: با این نگاه چندین سؤال مطرح می‌شود که رابطه آیه 59 سوره احزاب و آیه 30 و 31 سوره نور  که 15 سوره بعد نازل شده است چیست و این که ظرفیت‌های وجوب حجاب در جامعه چیست و آیا این ظرفیت‌ها مخصوص زنان است و یا عموم جامعه را شامل می‌شود و چندین سؤال دیگر که در این زمینه مطرح می‌شود.

وی تصریح کرد: عدم وجوب پوشش در مکه و ابتدای هجرت در مدینه می‌تواند این پیام را داشته باشد که حکم پوشش نیاز به شرایط و زمینه‌سازی دارد و مانند انفاق و نماز نیست که از ابتدا واجب شده است؛ حتی حکم وجوب روزه هم در سوره بقره که از سوره‌های مدنی است بیان شده و نشان می‌دهد که روزه هم نیاز به زمینه‌سازی و ایجاد ظرفیت در جامعه دارد.

کنترل فساد باید از مسؤولان و وابستگان آنها شروع شود

معاون آموزش مؤسسه التمهید افزود: در نگاه درون سوره‌ای خداوند ابتدا در اول سوره احزاب احکام سنگینی را برای زنان پیامبر(ص) مطرح می‌کند و بعد حکم حجاب را برای عموم جامعه مطرح می‌کند و نشان می‌دهد که طبقه حاکم و منتسب به رهبر جامعه در اولویت هستند و مسؤولان حکومتی و وابستگان خود اگر در فساد باشند هیچ‌وقت نمی‌توانیم جامعه را کنترل کنیم.

وی با اشاره به آیه 59 احزاب که حجاب در آن واجب شد، خاطرنشان کرد: در این آیه حجاب را برای زنانی که ایمان آورده‌اند واجب می‌کند و زنانی که ایمان نیآورده‌اند و کافر هستند را کاری ندارد؛ که در این جا باید دید که تعریف قرآن از مؤمن چیست و مؤمنان چه ویژگی‌هایی داشتند تا ببینیم که شرایط وجوب حجاب در جامعه چیست.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: در خود سوره احزاب اگر ما به آیات قبلی رجوع کنیم در آیه 35 خصوصیات مؤمنان را بیان می‌کند و ده شاخصه را بیان می‌کند که نشان می‌دهد در جامعه ‌ایمانی که حکم پوشش مطرح شد ده شاخصه را داشته‌اند و ده زمینه برای پوشش مطرح است.

در جامعه ای که صداقت نیست حجاب به سرانجام نمی رسد

وی در نتیجه‌گیری از بحث اظهار داشت: اگر در جامعه‌ای «حافظین فروجهم» مشکل دارد بحث پوشش به جایی نمی‌رسد و جامعه‌ای که راست‌گو نباشند و همه سر هم کلاه می‌گذارند حکم حجاب در آن مطرح نمی‌شود و حکم پوشش به سرانجام نخواهد رسید.

حجت‌الاسلام معرفت تصریح کرد: با تحلیل ما که آیه را در سوره و سوره را بر اساس سیر نزول نگاه کردیم حجاب زمینه‌هایی می‌خواهد و هر وقت این زمینه‌ها در جامعه باشد پوشش بدون هیچ مقاومتی در جامعه نهادینه خواهد شد و اگر با این شاخص‌ها مشکل داریم حجاب در جامعه به سرانجام نخواهد رسید.

در ادامه دکتر فرهنگیان در جایگاه ناقد با اشاره به این که امروزه مباحث هرمنوتیک و تحلیل متن می‌تواند در فهم ما از موضوع کمک کند، ابراز داشت: یکی از آفت‌هایی که در نگاه وجوب تدریجی حجاب در جامعه وجود دارد این است که منجر به نوعی نسبی‌گرایی در معرفت و تکثرگرایی در حوزه فرهنگی می‌شود.

نسخه جامعه نبوی به درد جامعه امروز نمی خورد

مسؤول بخش آزاداندیشی حوزه‌های علمیه نگاه فرایندی به مسأله حجاب و توجه به واقعیات را از محاسن این نگاه دانست و افزود: وقتی ما می‌خواهیم نسخه‌ای را برای جامعه امروز بپیچیم باید در مرحله اول تشابه و تفارق جامعه امروز و جامعه صدر اسلام را پیدا کنیم و ببینیم که نسخه‌ای که برای آن جامعه مفید بوده است برای جامعه ما هم مفید خواهد بود یا خیر.

وی جامعه عربستان را یک جامعه قبیله‌ای که در ساختار آن قدرت، سیاست و فرهنگ به صورت عمودی توزیع می‌شود و مشخصه آن عصبیت است، دانست و گفت: در آن جامعه قرآن بنا است عصبیت را بشکند و نوعی عقلانیت دینی را تزریق کند؛ این نشان می‌دهد چیزی که در آن جامعه وجود داشته شاخصه جامعه ما نیست و ما با جامعه‌ای متشتت و پراکنده مواجه هستیم که دموکراسی بر آن حاکم است و این تفاوت باید ملاحظه شود.

فرهنگیان خاطرنشان کرد: طبیعتاً در جامعه‌ای که عصبیت بر آن حاکم است پوشش مسأله اول آن‌ها نیست و بیشتر قبایل عربستان نگاه درجه دومی به زن داشته‌اند؛ در این جامعه حجاب معنی ندارد و مفهوم فرهنگی در آن جامعه نیست و این که قرآن آن را تبدیل به مفهوم فرهنگی کرده است از هنرهای قرآن و اسلام بوده است.

اگر حجاب اجباری نمی‌شد دیگر نمی‌توانستیم آن را به مردم بقبولانیم

وی با بیان این که بنا بر شاخصه‌های ده‌گانه‌ای که به عقیده شما مقدمه حجاب است ما نباید حجاب را در جامعه ایران اجباری کنیم، گفت: در این صورت ما هیچ‌وقت نمی‌توانیم در جامعه امروز حجاب را اجرایی کنیم زیرا مختصات جامعه ما این را نمی‌گذارد.

مسؤول بخش آزاداندیشی حوزه‌های علمیه با بیان این که در مقابل گفتمان پیامبر(ص) هیچ گفتمان دیگری وجود نداشت، ابراز داشت: پیامبر(ص) هم به لحاظ معرفتی جریان‌های رقیب مانند ایران و روم  را شکست می‌دهد و هم از لحاظ نظامی آن‌ها را شکست می‌دهد ولی در جامعه امروز در اطراف ایران رقیب‌های فراوانی برای دین و اسلام وجود دارد.

وی با بیان این که در نظام صدر اسلام وقتی پیام ارائه می‌شد پارازیتی در برابر آن وجود نداشت، گفت: حتی در برابر یونان و ایران پیامبر(ص) دست برتر را داشت و هر چیزی گفته می‌شد موردپذیرش قرار می‌گرفت و عصبیت نظام قبیلگی اجازه نمی‌داد که در مقابل حجاب مقابله صورت بگیرد.

پدیده بد حجابی چند علتی و چند ساحتی است

فرهنگیان با بیان این که عملیاتی شدن شاخص‌های ده‌گانه برای حجاب در جامعه امروزی بسیار مشکل است و ممکن نیست، گفت: پدیده بدحجابی تک علتی و تک ساحتی نیست و ما با شبکه وسیعی از مقاومت‌ها و فرهنگ‌های متفاوتی مواجه هستیم و نمی‌توانیم گفتمان فرهنگی غالب پیدا کنیم و باید دست به دامن پلیس و نیروی اجبار شویم.

وی پدیده‌های اجتماعی را زنجیروار دانست و گفت: وقتی یکی از هنجارهای اجتماعی فروبریزد به صورت دومینووار بقیه هم فرو خواهد ریخت و اگر بخواهیم به این پدیده‌ها نگاه کنیم باید حیثیت و شخصیت اجتماعی خود را تحلیل کنیم.

امروزه روحانیت از مرجعیت جامعه دور مانده است

مسؤول بخش آزاداندیشی حوزه‌های علمیه خاطرنشان کرد: در جامعه صدر اسلام مرجعیت پیامبر(ص) موضوع مهمی بود ولی امروزه مرجعیت روحانیان و دین‌داران دچار فروکاست و تحلیل‌شده است؛ برای مثال از اول انقلاب روحانیون طبقه مرجع بودند ولی بعد از سال 76 روحانیون دیگر از مرجعیت فرهنگی افتادند و در نظرسنجی‌ها هنرمندان و فوتبالیست‌ها و خواننده‌ها و دیگر اقشار الگوی فرهنگی شدند و روحانیت در رده‌های دهم به بعد هستند.

وی افزود: نکته پایانی این است که ما تا قبل از مدرنیته و عصر قاجار مفهومی به نام حجاب برای ما مسأله نبود و دین‌دار و بی‌دین حجاب را به عنوان یک هنجار پذیرفته بود ولی بعد از مدرنیته مبانی معرفتی تغییر کرده است و حوزه‌های رفتاری و ارزشی ما دگرگون شده است و جامعه دوگانه و دو پارچه شده است و مبانی معرفتی 70 درصد دروس دانشگاهی مبانی اومانیستی است.

برگرداندن حجاب به اول انقلاب غیر ممکن است

فرهنگیان خاطرنشان کرد: این که احساس کنیم که می‌توانیم حجاب را مانند اول انقلاب برگردانیم غیرممکن است و باید ابتدا تکلیف خود را با نظام معرفتی خود روشن کنیم و باید هرمنوتیک را در تفسیر جدی بگیریم و بحث‌های اجتماعی را تک ساحتی و تک علتی نبینیم زیرا هر جامعه‌ای شاخصه‌های خاص خود را دارد.

در ادامه حجت‌الاسلام معرفت در پاسخ به نقد فرهنگیان اظهار داشت: برای اجرای سبک تفسیر تنزیلی در جامعه ما باید سنت اهل‌بیت(ع) را در کنار قرآن به آن اضافه کنیم و جامعه امروز را تحلیل کنیم که چگونه است و باید از دانش جامعه‌شناسی کمک بگیریم و در مرحله بعد بین این‌ها تناظر ایجاد کنیم.

قرآن جاودانه است و راه حل آن هم جاوانه است

وی افزود: اگر مبنا این باشد که هیچ وجوه اشتراکی میان جامعه ما و جامعه صدر اسلام وجود ندارد باید قرآن را به واقع کنار بگذاریم ولی با توجه به این مبنا که قرآن کتابی جاودانه است دلالت التزامی آن این است که انسان همان انسان است و اگر تفاوتی هم ایجاد شود ولی ماهیت عوض نمی‌شود.

معاون آموزش مؤسسه قرآنی التمهید اظهار داشت: این که امروز حجاب حل نشدنی است همان حرفی است که ما گفتیم زیرا جامعه امروز زیرساخت‌های فرهنگی حجاب را ندارد و نمی‌توانیم بدون ایجاد زیرساخت‌ها بحث حجاب را به نتیجه برسانیم./843/ز503/س