نگاه ویژه امام خمینی به مقوله آزادی و حقوق بشر
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از ایکنا، یکی از افرادی که در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی پیام‌ها، نامه‌ها و بیانیه‌های حضرت امام خمینی(ره) را در بین توده‌های مردم منتشر، تبلیغ و تبیین می‌کرد، هاشم هاشم‌زاده هریسی بود. وی به دلیل ارتباط با کلام امام(ره)، توانسته بود سخن انقلاب را به خوبی منتقل کند، به همین واسطه اعتماد مردم را نسبت به انقلاب جلب کرده و رابطی بین حوزه علمیه و رهبری با گروه‌های مردمی شده بود تا آخرین تصمیمات و حوادث و اخبار حوزه درباره انقلاب را به مردم و علمای شهرستان‌ها ابلاغ کند و در این مسیر بسیار فعال بود و بارها مورد بازجویی و پرونده‌سازی قرار گرفته و به زندان سلول ساواک افتاد.
آیت‌الله هاشم هاشم‌زاده هریسی، عضو مجلس خبرگان رهبری با گذشت ۳۷ سال از پیروزی انقلاب اسلامی معتقد است، سخنان امام در طول نهضت اسلامی همواره سرشار از آزادی، حمایت از حقوق بشر و کرامت انسانی بوده و این مسئله با نگاه به رهنمودهای حضرت امام(ره)، حتی تا ماه‌های پایانی عمر پربرکت ایشان قابل مشاهده است.
آیت‌الله هاشم‌زاده هریسی در گفت‌وگو با با خبرنگار به تشریح دیدگاه‌های بنیانگذار کبیر انقلاب در رابطه با مقوله آزادی، حقوق بشر و کرامت انسانی پرداخته که متن آن در ادامه منتشر میشود:
ـ نگاه امام خمینی(ره) به مقوله حقوق بشر، آزادی و کرامت انسانی چگونه بود؟
از نظر امام خمینی(ره) مفاهیمی از این دست که در نظام‌های سیاسی جهان معاصر رایج است، در حکومت اسلامی نیز وجود دارد و در آن حاکم و جاری است؛ این مفاهیم از نظر کمی در نظام اسلامی به طوری تنقیح شده و در ابعاد وسیع به صورت منطقی و گسترده‌تری مطرح است و از نظر کیفی نیز انسانی‌تر و سالم‌تر است. امتیاز سومش هم این است که حقیقی و واقعی است و ادعایی نیست. واقعی بودنش بر این اساس استوار است که امر خداست و واجب است از سوی انسان‌ها رعایت شود، اما در سایر حکومت‌ها مسئله واجب‌بودن از جانب خداوند و پشتوانه ضمانت اجرایی مطرح نیست؛ شاید حرفی زده شود اما طور دیگری عمل میشود، این در حالی است که در روایات اسلام آمده پست‌ترین و نادم‌ترین انسان‌ها در قیامت کسانی هستند که شعار عدالت و آزادی و دفاع از حقوق مردم بدهند اما ضد آن عمل کنند. بنابراین آنچه در اسلام به عنوان حقوق بشر مطرح میشود صادق و دارای ضمانت اجرایی الهی است.
امام خمینی(ره) از آغاز نهضت تا پایان آن، در عراق و نوفل‌لوشاتو و در داخل ایران در پاسخ به سؤال خبرنگاران و یا در سخنرانی‌هایی که داشتند این مسائل را مطرح می‌کردند و تفاوتی بین سخنان ایشان در دوره‌های مختلف دیده نمی‌شود. ایشان حقوق اقلیت‌ها، زنان و حقوق شهروندان را به صورت برجسته‌ای مطرح می‌کردند و رأی مردم را اساس و میزان قرار داده بودند و پیوسته حاکمان و مسئولان را سفارش می‌کردند و بر حقوق و رضایتمندی مردم تأکید داشتند و در موضوعات مختلف منشورها و فرمان‌هایی صادر می‌کردند که در هیچ حکومتی چنین نمونه‌هایی در رابطه با حقوق مردم و آزادی وجود ندارد. این مسئله نشان می‌دهد که حضرت امام(ره) نسبت به مسئله حقوق بشر، یعنی حقوق مردم و حقوق ملت دغدغه فراوان داشتند.
ـ از آنجا که امام(ره) از یک سو یک مرجع و فقیه دینی و از سوی دیگر رهبری سیاسی بودند، آزادی و حقوق مردم تحت حاکمیت نظام اسلامی را چگونه تعریف می‌کردند؟
حضرت امام ولایت فقیه را که زیربنا و اساس حکومت اسلامی است، در همین راستا بیان و تبیین کرده و بر همین اساس استوار ساخته است. ایشان در رهنمودهایی که دارند ولایت فقیه را در راستای حقوق شهروندی و آزادی و رضایت مردم مطرح می‌کنند. تعابیر و تعاریفی که امام خمینی از ولایت فقیه داشتند بسیار بلند، شفاف و آزادانه و در مسیر حمایت از مردم بود؛ از جمله اینکه فرمودند ولایت فقیه را گذاشتیم که جلوی دیکتاتوری را بگیرد.
حضرت امام(ره) در نوفل‌لوشاتو در حضور خبرنگاران خطاب به جهانیان اعلام کرد که اگر اجازه و فرصت بدهید حکومت اسلامی و ولایت فقیه را پیاده کنیم، بیایید مقایسه کنید ببینید دموکراسی و آزادی در اسلام چگونه است و آنچه شما می‌گویید چگونه است. زمین تا آسمان تفاوت دارد. الان که همه جا ظلم است و آلودگی است باید فرصت داشته باشیم تا فضا و انسان‌ها را پاک کنیم و بعد فضای دیگری را ایجاد کنیم.
ـ تحلیل و ارزیابی جنابعالی از فرمان هشت مادهای امام و درک نگاه امام به مقوله‌های آزادی، کرامت انسانی و حقوق بشر از این منشور چیست؟
حضرت امام رهنمودهایی در رابطه با مسائل مختلف حکومت اسلامی مطرح کرد‌ه‌اند که به نوعی مهندسی نظام است؛ این رهنمودها در ۲۲ جلد صحیفه امام(ره) گردآوری شده است که باید نکات و مسائلی که در رابطه با نظام و حکومت اسلامی می‌خواهیم را از آن دریافت کنیم.
حضرت امام(ره) صحبت‌ها و سخنرانی‌های مختلفی داشتند که می‌توان آنها را در چند دسته تقسیم‌بندی کرد؛ بخشی از آنها مربوط به نامه‌های ایشان میشود، بخشی مربوط به سخنرانی‌ها، پیام‌ها و رهنمودهای ایشان است و بخش دیگری نیز احکام و دستورات لازم‌الاجرایی را شامل میشود که از ایشان به عنوان حکم و فرمان باقی مانده است؛ از ایشان علاوه بر فرمان‌های کوتاه، فرمان‌های بلندی ثبت شده که به عنوان منشورهای امام(ره) شناخته میشود که هر چه در این نظام نیاز داشته باشیم و هر عیوبی داشته باشیم در این منشور تذکر داده شده است، حال اینکه آنها را رعایت یا نقض کنیم به رفتار خودمان بستگی دارد.
هرچند منشور ۸ مادهای امام مشهور است اما منشورهای بسیار دیگری از امام صادر شده که کمتر از منشور ۸ مادهای نیست که یکی از آنها منشور ۱۳ مادهای است که به عنوان پیام نوروزی در اولین سالگرد نظام اسلامی صادر شد. در این پیام عیوبی که در یک سال گذشته بروز کرده بود، تذکر و هشدار داده شده است.
اگر کلمات و سخنانی که امام در رابطه با حقوق بشر، کرامت انسانی و دموکراسی مطرح کردند را جمع‌آوری کنیم به کتاب قطوری تبدیل میشود. یکی از مطالبی که در این زمینه وجود دارد در صفحه ۹۸ از جلد ۲۱ صحیفه امام ذکر شده است. در این بخش حضرت امام روحانیون را سفارش می‌کند و می‌فرماید: «امروز که بسیاری از جوانان و اندیشمندان در فضای آزاد کشور اسلامی‌مان احساس می‌کنند که می‌توانند اندیشه‌های خود را در موضوعات و مسائل مختلف اسلامی بیان دارند، با روی گشاده و آغوش باز حرف‌های آنان را بشنوند. و اگر بی‌راهه می‌روند، با بیانی آکنده از محبت و دوستی راه راست اسلامی را نشان آنها دهید. و باید به این نکته توجه کنید که نمی‌شود عواطف و احساسات معنوی و عرفانی آنان را نادیده گرفت و فوراً انگِ التقاط و انحراف بر نوشته‌هایشان زد و همه را یک‌باره به وادی تردید و شک انداخت. اینها که امروز اینگونه مسائل را عنوان می‌کنند مسلماً دلشان برای اسلام و هدایت مسلمانان می‌تپد، و الا داعی ندارند که خود را با طرح این مسائل به دردسر بیندازند. اینها معتقدند که مواضع اسلام در موارد گوناگون همان گونه‌ای است که خود فکر می‌کنند. به جای پرخاش و کنار زدن آنها با پدری و الفت با آنان برخورد کنید. اگر قبول هم نکردند، مأیوس نشوید. در غیر این صورت خدای ناکرده به دام لیبرال‌ها و ملی‌گراها و یا چپ و منافقین می‌افتند؛ و گناه این کمتر از التقاط نیست».
بنابراین اگر عده‌ای ضعفی دارند نباید آنها را طرد کرد و کنار گذاشت. به عنوان مثال اگر در خانه‌ای فرزندی کمتر به حرف گوش می‌دهد، آن را بیرون نمی‌اندازند بلکه با مهربانی و نوازش آن را تربیت می‌کنند تا از خانه طرد نشود و گرفتار جرم و جنایت شود.
نکته قابل توجه دیگری که می‌توان از رفتار امام(ره) در رابطه با آزادی مطرح کرد، این است که وقتی اولین دوره مجلس خبرگان رهبری تشکیل شد، عده‌ای از روی دلسوزی و عشق و علاقه و حرمت امام(ره)، مخالف تشکیل خبرگان بودند و می‌گفتند حال که مجلس خبرگان رهبری بر اساس قانون اساسی انتخاب شده، هر وقت مسئله‌ای پیش آمد مجلس را تشکیل می‌دهیم و نیازی نیست این مجلس با حضور امام و رهبری تشکیل شود.
امام(ره) از این مسئله واقعاً ناراحت شدند و نهیب زدند که مجلس خبرگان نه تنها باعث تضعیف ولایت و رهبری نمی‌شود، بلکه تقویت این جایگاه است. بنابراین امام نمایندگان را وادار کرد که مجلس خبرگان را تشکیل دهند. در همین دوره نحوه اجرای اصل ۱۱۱ قانون اساسی بررسی شد. یعنی خبرگان چگونه بر رهبری نظارت کنند. این اصل بررسی و قانونی در رابطه با آن تصویب شد. در این دوره آیات و علمای بزرگواری مانند آقایان مشکینی، جوادی آملی، یزدی، مؤمن و رهبر معظم انقلاب حضور داشتند و سخنانی مطرح کردند که الان در آرشیو مجلس خبرگان مانده است. این قانون تصویب شد و بر اساس آن کمیسیونی به عنوان کمیسیون تحقیق وظیفه نظارت بر رهبری را بر عهده داشت. یکی از مواد آیین‌نامه کمیسیون تحقیق این بود که اعضای آن نباید از «منسوبین» و «منصوبین» امام باشند تا بتوانند نظارت دقیقی نسبت به رفتار رهبری داشته باشند. امام(ره) وقتی این مسائل را می‌شنیدند، آنها را تأیید می‌کردند. این افراد کسانی بودند که امام(ره) به آنها آزادی داده بودند و حتی برخی از آنها شاگردان ایشان بودند اما آنها برای امام(ره) کمیسیون نظارت تشکیل دادند و ایشان از این مسئله خوشحال بودند.
در سال ۶۷، چند ماه پیش از رحلت حضرت امام(ره) که تازه جنگ تمام شده بود و در شرایط «نه جنگ و نه صلح» بودیم، حدود ۱۰۰ نفر از نمایندگان مجلس در نامه‌ای که در ظاهر حرمت ایشان را حفظ کرده بودند اما در اصل اعتراضی به ایشان داشتند، خطاب به حضرت امام نوشتند که شما شورای تشخیص مصلحت تشکیل دادید که در قانون اساسی نیست و این باعث شد تا برخی امور خلاف قانون اساسی پیش بیاید.
حضرت امام(ره) بدون اینکه ناراحت بشوند پاسخ این نامه را دادند که در صفحه ۲۰۳ جلد ۲۱ صحیفه امام قرار گرفته است. ایشان در این نامه پاسخ دادند « با سلام. مطلبی که نوشته‌اید کاملاً درست است. انشاء‌الله تصمیم دارم در تمام زمینه‌ها وضع به صورتی درآید که همه طبق قانون اساسی حرکت کنیم. آنچه در این سال‌ها انجام گرفته است در ارتباط با جنگ بوده است. مصلحت نظام و اسلام اقتضا می‌کرد تا گره‌های کور قانونی سریعاً به نفع مردم و اسلام باز گردد. از تذکرات همه شما سپاسگزارم و به همه شما دعا می‌کنم». پس از آن حضرت امام(ره) دستور دادند قانون اساسی بازنگری شود. اولین کار این بود که مجمع تشخیص مصلحت نظام را وارد قانون اساسی شود و امروز ما این پاسخ امام(ره) را به نمایندگان می‌خوانیم و لذت می‌بریم.
اینها نمونه‌ای از آزادی و دموکراسی و حقوق بشر از دیدگاه حضرت امام(ره) است. در هیچ‌جا چنین مسئله‌ای وجود ندارد که حاکمی با آن اقتدار و محبوبیت اینگونه عمل کند. با چنین طرح چنین مسائلی به سخن اول بازمی‌گردیم که دموکراسی، آزادی، حقوق بشر و حقوق شهروندی در اسلام و حکومت اسلامی وجود دارد و برتر و بالاتر و کامل‌تر از ادعاهایی است که امروز برخی مدعیان آزادی، دموکراسی و حقوق بشر آن را مطرح می‌کنند./۹۶۹//۱۰۲/خ