آتش توپ در سحرهای ماه رمضان قم/ از «کلوخ اندازون» تا سحرخوانی

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مهر، ماه مبارک رمضان در گذشته دارای آداب و رسوم خاصی بود، آداب و رسومی که شیرینی و حلاوت ماه خدا را چندین برابر می‌کرد، آدابی که در برخی از شهرها با توجه به بافت و سنت آن شهر متفاوت بود و این روزها در پیج و خم فناوری‌های عصر امروز به فراموشی سپرده شده است و دیگه ردی از این آداب وجود ندارد.

قم هم از جمله شهرهایی است که برخی از آداب و رسوم رمضان در آن مختص این شهر بوده است آدابی مانند توپ در کردن و کلوخ اندازون.

محمد قاضی از پژوهشگران ادبیات و تاریخ که در زمینه قم هم پژوهش‌های مختلفی داشته است، در گفتگویی به تعریف آداب مراسم «کلوخ اندازون» می‌پردازد؛ گرچه وی معتقد است مردم آن زمان این واژه را به شکل «کلوق اندازون» تلفظ می‌کردند.

به گفته این قم پژوه در این مراسم که چند روز قبل از ماه رمضان آغاز می‌شد برخی از مردم کلوخ در جوهای آب می‌انداختند و به این طریق اعلام می‌کردند که زمان خورد و خوراک به پایان رسیده و ماه رمضان نزدیک است.

سحرخوانی در کوچه‌های شهر

وی با اشاره به نبود وسایل ارتباط جمعی در آن زمان می‌گوید: سحرخوانی یکی از سنت‌های رایج بود که به دلیل نبود وسایل ارتباط رواج داشت و برخی از مردم وظیفه اجرای آن را برعهده داشتند.

قاضی افزود: در این مراسم برخی از افراد قبل از سحر با طبل و آواز در کوچه پس کوچه‌های شهر حرکت می‌کردند تا مردم از خواب بیدار شوند و البته در آن زمان به دلیل اینکه شهر گسترش امروز را نداشت صدای این طبل در کل شهر می‌پیچید.

وی ادامه ادامه می‌دهد که در آن زمان که گلدسته‌های حرم حضرت معصومه(س) ساخته شده بود برخی از سحرخوان‌ها به بالای گلدسته‌ها می‌رفتند و سحرخوانی می‌کردند و صدای آن‌ها در نقاط مختلف شهر قم می‌پیچید.

برخی سحرخوان‌ها به بالای گلدسته‌های حرم می‌رفتند و سحرخوانی می‌کردند و صدای آن‌ها در نقاط مختلف شهر قم می‌پیچید

این کارشناس مسائل تاریخی حاج حسن قناد را یکی از سحرخوان‌ها معروف آن زمان معرفی می‌کند که در گلدسته‌های حرم حضرت معصومه(س) سحرخوانی می‌کرده است.

قاضی در ادامه به آداب (توپ در کردن) اشاره می‌کند، رسمی که در میدان مطهری شهر که آن زمان زمین زراعی بود انجام می‌شد.

رسم «توپ در کردن» این گونه بود که مردم برای دست کشیدن از خوردن سحری منتظر صدای توپ بودند و با شنیدن صدای شلیک توپ‌ها مردم متوجه می‌شدند که وقت اذان شده است و البته برای افطار هم در همین نقطه از شهر توپ‌ها شلیک می‌شد و مردم افطار را آغاز می‌کردند.

مراسم شب‌های قدر در مسجد امام حسن عسکری(ع)

وی همچنین از شب‌های قدر و احیای آن شب‌ها یاد می‌کند اینکه در آن روزها مسجد امام حسن عسکری(ع) که یکی از مساجد مهم شهر بود شبستان‌های مملو از جمعیت داشت که شبهای قدر را در آن مراسم احیا را برگزار می‌کردند.

حسن اعرابی هم از دیگر قم پژوهان این شهر است. وی در گفتگویی از تفاوت ماه رمضان با دیگر ماه‌های سال می‌گوید.

به گفته اعرابی دعای جوشن کبیر که در مراسم احیای شب‌های قدر خوانده می‌شود در گذشته رمضان‌های قم در تمامی شب‌ها خوانده می‌شد و این امر باعث می‌شد که این دعا را تقریباً بسیاری از افراد حفظ باشند.

وی می‌گوید: در برخی از خانه‌ها در ماه مبارک رمضان هنگام افطار و سحر اذان گفته می‌شد و این باعث می‌شد تا خانه‌های مجاور از زمان افطار و سحری باخبر باشند

سفره‌های خالی از تجمل چیزی است که این روزها و در ماه‌ مبارک رمضان کمتر به چشم می‌خورد

اعرابی هم به مراسم طبل زنی اشاره می‌کند که برخی از افراد به شکل داوطلبانه و نوبتی این مراسم را اجرا می‌کردند و در کوچه و خیابان همراه با طبل زنی اشعار و مدیحه سرایی می‌کردند و از این طریق بود که هنگام سحر مردم از خواب بیدار می‌شدند و آن هم در زمانی که خبری از وسایل ارتباط جمعی نبود اما کسی خواب نمی‌ماند.

بر اساس آنچه که از خاطرات و گفته‌های قدیم از ماه رمضان وجود دارد در گذشته حال و هوای این ماه مبارک بسیار شیرین و دلنشین بود، اینکه همه شهر دست به دست یکدیگر می‌داند تا مردم را بیدار کنند و یا سفره‌های طول و درازی که با دعوت از بزرگان و فامیل در خانه‌ها پهن می‌شد همه حاکی از همراهی معنویت و همدلی در کنار یکدیگر بود.

اما سفره‌های خالی از تجمل و تجمل‌گرایی چیزی است که این روزها و در ماه‌ مبارک رمضان کمتر به چشم می‌خورد./۱۳۲۵//۱۰۲/خ