نماز جمعه؛ ذکر کثیر و خیر کبیر

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در خراسان شمالی، نماز جمعه، فرصت بی‌بدیل و تریبون بی‌نظیری است که سرآمد و سرور دیگر فرصت‌ها به شمار می‌رود. نماز جمعه، نمود بندگی و نماد جامعیت دین و ارزش‌های فردی و اجتماعی است.

نماز جمعه از سویی به فردسازی و تهذیب نفوس می‌پردازد و از سوی دیگر به اصلاح امور، بصیرت بخشی سیاسی اجتماعی، تسهیل معیشت و زندگی و تدبیر ارتباطات دولتی و مردمی منجر می شود.

در سوره «جمعه» که به معرفی نماز جمعه پرداخته، هم سخن از «ذکر الله» است و هم گفتگو از «فضل‌الله». یاد خدا در متن زندگی مادی که قرآن از آن به عنوان فضل الهی یاد می‌کند، گویای پیوند معاد و معاش و دیانت و دنیا است؛ ازاین‌رو این عبادت هفتگی به عنوان فریضه عبادی و سیاسی شناخته می‌شود.

در لابه‌لای آیات این سوره شریفه، سخن از «ذکر کثیر» به میان آمده است؛ یعنی در اوج تلاش مادی باید غرق در یاد الهی بود تا زندگی پاک و پاکیزه و گوارا (حیات طیبه) رخ بنماید و پلیدی و پلشتی و تنبلی و غفلت، از آن رخت بربندد.

به دیگر سخن در نماز جمعه دو «سعی» مطرح شده است؛ اول سعی به‌سوی یاد خدا (ذکرالهل): «فَاسْعَوْا إِلی ذِکرِ اللَّه.» (1) و دوم سعی در کسب روزی و تجارت (فضل الهخ): «وَ ابْتَغُوا مِنْ فضل‌الله.» (2)

خداوند می فرماید: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا نُودِی لِلصَّلاةِ مِنْ یوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکرِ اللَّهِ» (3)؛ ای مؤمنان! به هنگامی که برای نماز جمعه شما را فرامی‌خوانند، به‌سوی یاد خدا بشتابید.

اگر نماز جمعه حج فقرا است که هست، پس باید در آن سعی کرد و هَروَله نمود، چون این عبادت مسعای صالحان و ذاکران است. آن‌ها که بین ذکر الله و فضل‌الله (صفا و مروه) در حرکت‌اند، می‌دانند که آخر این سعی، غنیمتی به نام «خیر» دارد که خداوند متعال به آن وعده داده است: «ذَلِکُم خَیرٌ لکمان کُنتُم تَعلَمُونَ.» (4)

خداوند می فرماید: «فَإِذا قُضِیتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فضل‌الله وَ اذْکرُوا اللَّهَ کثیراً» (5)؛ پس هنگامی که نماز جمعه پایان یافت، در روی زمین حرکت خود را آغاز کنید و فضل الهی را به دست آورید و طلب کنید و در عین حال از ذکر کثیر غافل نشوید.

برداشت نگارنده آن است که از پیوند این دو آیه که سخن از سه مورد ذکر الله، ذکر کثیر و خیر است می‌توان به «کوثر» جمعه راه یافت؛ زیرا کوثر یعنی خیر کثیر.

پس اگر نماز جمعه «ذکر الهی» است که هست و اگر «ذکر کثیر» هست که هست و اگر «خیر» است که هست، نتیجه آن می‌شود که این عبادت عبادی - سیاسی «خیر کثیر» بوده و خیر کثیر، همان معنای اصیل ولایت پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) است که عصاره آن در وجود نازنین فاطمه زهرا (س) جمع شده است.

نماز جمعه با این نگاه مجموعه‌ای است که هم به دل انسان‌ها کار دارد و می‌خواهد دل‌ها را با نام و ذکر خدا آباد کند: «وَ قُلُوبَنَا بِذِکرِک مَعْمُورَة»(6) و هم به دنیای انسان‌ها کار دارد که می‌خواهد آنها را به (خَیرُالرّازِقِین) وصل نماید تا بدانند که ضمن تلاش و سعی و ابتغاء و تلاش برای کسب تجارت و افزایش آنچه پیش آنها است (عِندَکُم) به این مهم نیز توجه کنند که: «قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَیرُ الرَّازِقین» (7)؛ بگو آنچه پیش خداست، بهتر است از کارهای لهو و از تجارت و خدا بهترین روزی دهندگان است.

ذکر کثیر از یک‌سو و از سوی دیگر کوثر کبیر شاکله نماز جمعه را تشکیل می‌دهد و این معنای عبادی و سیاسی بودن این فریضه است.

اگر امام جمعه را باید حاکم اسلامی نصب کند به همین دلیل است که این نماز در عین «ذکر کثیر»، وصل به کوثر است و کوثر یعنی ولایت و بدون اذن و اجازه ولی این نماز اقامه نمی‌شود و مشروعیت ندارد.

نماز جمعه خیر جاری و روانی است که در بستر جامعه قرار می‌گیرد و به‌واسطه یاد خدا و «ذکر کثیر» که جوهره آن است، خار و خاشاک‌های مسیر بندگی و عبودیت را از مسیر راه برمی‌دارد و خارستان وجود انسان‌ها را به گلستان و گلزار ثمربخش و دلپذیر مبدل می‌سازد.

از سوی دیگر به علت اتصال به ولایت و «خیر کثیر»، امور جامعه را سامان‌دهی و سازمان‌دهی می­کند و موانع اصلاح امور جامعه اسلامی را از جلو راه برمی‌دارد.

در حقیقت رسالت نماز جمعه عملی ساختن این دو فراز از دعای ماه مبارک رمضان است:

1-      «اللَّهُمَّ غَیرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِک.» ‌

2-      «اللَّهُمَّ أَصْلِحْ کلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِین.»‌ (8)

فراز اول، حوزه سازندگی در درون یکایک انسان‌ها را ترسیم می‌کند و فراز دوم حوزه اصلاح و ساماندهی امور اجتماعی جامعه اسلام را به تصویر می‌کشد.

ازاین‌رو اگر این عبادت و نماز را هم «ذکر کثیر» و هم «خیر کثیر» نام‌گذاری کنیم، سخن به‌گزاف نگفته و به حقیقت آن با این دو نشانه نزدیک‌تر شده‌ایم.

با توجه به آنچه بدان اشارت رفت، نتیجه می‌گیریم که:

1- نماز جمعه، نماد دین‌داری است.

2- نماز جمعه، همایش هفتگی دین‌داران است.

3-امام جمعه، حلقه وصل مردم و دولتمردان است.

4- نماز جمعه، هم‌زمان با تحقق حاکمیت اسلامی و حکومت حاکم اسلامی، قابل اجرا و اقامه است.

5- بدون اذن و اجازه ولی فقیه، نماز جمعه مشروعیت ندارد.

6- نماز جمعه، مسعای صالحان و خدا باوران است.

7- در نماز جمعه، هم دل‌ها با یاد خدا صیقلی می‌شود و هم فکرها به‌وسیله خطبه‌ها بصیرت پیدا می‌کند.

8- نماز جمعه، نماد جامعیت دین؛ یعنی سیاست و عبادت است.

9- نماز جمعه، «ذکر کثیر» است و هم «خیر کثیر».

10- نماز جمعه، «کوثر» اسلام و ولایت است.

11- نماز جمعه، بهترین فرصت برای جاری ساختن خیر دو جهان در جامعه دینی است.

12- پیام نماز جمعه آن است که در عین بندگی، باید برای دنیا هم تلاش کرد و از فضل الهی بهره گرفت.

13- درسی که از نماز جمعه می‌آموزیم، هم درس سیاست است و هم درس دیانت.

14- نماز جمعه چون خیر است پس باید آن را دریافت و از آن بهره گرفت، امام علی (ع) فرمود: «انْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیرِ فَإِنَّهَا تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ» (9)؛ از فرصت‌های خیر بهره گیرید که مانند ابر در گذر است./9314/ی704/ب1

نگارش: حجت الاسلام والمسلمین ابوالقاسم یعقوبی، امام جمعه بجنورد

پی‌نوشت‌ها:

1. قرآن کریم، سوره جمعه، آیه 9.

2. همان، آیه 10.

3. همان، آیه 9.

4. همان.

5. همان، آیه 10.

6. بحارالانوار، ج 83، ص 53.

7.قرآن کریم، سوره جمعه، آیه 11.

8. بحارالانوار، ج 95، ص 120.

9. مستدرک الوسایل، ج 12، ص 142.