«دعای عرفه» گنجینه‌ای برای خداشناسی
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، هر روزه انسان هایی را مشاهده می کنیم که صبح زود از رختخواب خود برمی‌خیزند، از خانه بیرون می روند به قصد کسب و کار و سپس آخر شب خسته از اشتغالات اقتصادی و اجتماعی به منزل خود برمی گردند. اما هر انسانی به لطف انسان بودن علاوه بر پول و سرمایه های مالی نیازمند سرمایه های دیگری از جنس آرامش و معنویت نیز است. فارغ از اینکه این اشتغالات زیاد و بدون هدف انسان را به سرچشمه های حیات نمی رساند، دین اسلام جهت تزریق آرامش و معنویت به درون خانواده ها و محیط جامعه، دستوراتی را بیان می کند تا بشریت پیرو این دستورات به آرامش حقیقی دست یابد.
یکی از مهم‌ترین مقوله هایی که دین اسلام جهت تأمین آرامش روانی در محیط جامعه بدان پرداخته است، مقوله ارتباط با خدا، مناجات کردن و انس با ادعیه به شمار می رود.
اهمیت دستیابی به آرامش در محیط جامعه
حقیقت آن است که در عصر حاضر درک بشر نسبت به مفاهیم معنوی کمتر شده است. زیرا با فزونی تکنولوژی و پیشرفت مادی بشر، درگیری با مسائل مادی بیشتر شده است. هنگامی که انسان ارتباط خودش را با یک مقوله خاص افزایش می دهد، درک او نسبت به آن مقوله نیز افزایش پیدا می کند. در این راستا سعی می کند مفاهیم غیر مرتبط با آن مقوله را کمتر درک کرده و کمتر بپذیرد.
همانگونه که مشاهده می کنید دنیای غرب و بلکه جهانیان در پی پیشرفت های مادی بسیار وسیعی که داشته اند، یکی از موضوعاتی که دغدغه فراوانی برایشان ایجاد کرده است، موضوع آرامش روانی و کاهش ناراحتی ها و اضطراب‌ها است. علت این گونه انگیزه ها، ارتباطات گسترده ای است که انسان با دنیای مادی برقرار کرده است. چرا که پس از سال ها تلاش، آسایش و رفاه خوبی را برای خود فراهم کرده، اما در کنار این آسایش از آرامش روانی کمتری برخوردار می باشد.
مراکز تحقیقاتی بسیار گسترده ای در این رابطه مشغول انجام فعالیت های علمی پژوهشی هستند و مسئله اساسی ایشان این است که: «مؤلفه های رسیدن به آرامش چیست؟»، «آرامش حقیقی را چگونه درک کنیم؟»، «موانع اصلی که آرامش را از انسان سلب می کند، کدام است؟»
چرا ارتباط با خداوند؟
در این میان دین اسلام نیز، دیدگاه خود را نسبت به این مسئله بسیار مهم تبیین کرده و جهت امنیت روانی بشریت، راهکارهای فوق العاده ای را ارائه کرده است.
روشن است که در دین اسلام خداوند از جایگاهی ویژه و در حقیقت آفریننده هستی می‌باشد. خداوند است که به انسان روزی می‌دهد. خداوند است که عالم آفرینش را تدبیر می‌کند. خداوند است که که با قدرت بی پایان خود، انسان ها را در صحنه های سخت زندگی یاری می رساند.
خداوند در قرآن کریم، سوره مبارکه رعد، آیه 28 می فرماید: « أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» «آگاه باشید که دلها به یاد خدا آرامش می یابد»
در این آیه شریفه آرامش و اطمینان قلب را مبتنی بر یاد خدا معرفی کرده است. بر این اساس جامعه ای که یاد خداوند متعال در آن جریان داشته باشد به آرامش خواهد رسید و متقابلا جوامعی که از یاد و مناجات با خداوند بی بهره باشند بویی از سعادت و آرامش نخواهند برد.
چه زیباست لحظه های انس گرفتن با خداوند که تمام غم های عالم را از انسان دور می کند. آن لحظه ای که احساس می کنی به بهترین و مهربان ترین موجود، ارتباط برقرار کرده ای. ثانیه هایی که بهترین تجربه های آرامش را می توانی با تمام وجود احساس کنی.
بنابراین مناجات و ارتباط با خداوند از مؤثرترین عوامل برای دریافت آرامش حقیقی از دیدگاه دین اسلام است.
دعای عرفه
یکی از بهترین دعاها در میان ادعیه ای که از طرف معصومین(علیهم السلام) به دست ما رسیده است، دعای شریف عرفه است. امام حسین (علیه السلام) در این دعا به گونه ای با خداوند سخن گفته است که فهم انسان از مفاهیم این دعای شریف مبهوت می ماند. این دعا گنجینه ای پر مغر برای خداشناسی است. نکته ای که بسیار حائر اهمیت است، اینکه پیشنهاد می کنم هنگام تلاوت این دعا، حتما به معانی آن نیز توجه کنید. در سیره اهل بیت(علیهم السلام) با توجه به خفقانی که بر جامعه حاکم بوده است، معارف ناب دینی را در قالب دعا برای مردم مطرح می کردند. از این روی ادعیه در نظام معرفتی دین اسلام از جایگاه بسیار والایی برخوردار است.
خدای بی همتا
در بخشی از دعا، امام حسین (علیه السلام) فرازهایی را پیرامون اوصاف خداوند بیان می فرماید: «لَم تَرْضَ لى یا اِلهى نِعْمَهً دُونَ اُخرى وَرَزَقْتَنى مِنْ اَنواعِ الْمَعاش وَصُنُوفِ الرِّیاشِ بِمَنِّکَ الْعَظیمِ الاْعْظَمِ عَلَىَّ وَاِحْسانِکَ الْقَدیمِ» «راضـى نشدى اى معبود من که تنها از نعمتى برخوردار شوم و از دیگرى منع گردم بلکه روزیم دادى، از انواع (نعمتهاى ) زندگى و اقسام لوازم کامرانى و این بواسطه آن نعمت بخشى بزرگ و بزرگترت بود بر من و آن احسان دیرینه ات بود»
ما در زندگی خودمان به دنبال این هستیم که رزق و روزی ما را انسان های خاکی تدارک ببینند؛ اما امام حسین(علیه السلام) در این بخش از دعا به ما می گوید: ای انسان ها راهتان را تغییر دهید. روزی دست خداست. خدایی که همه انواع نعمت ها را در اختیار بندگان خود قرار می دهد. از نگاه سید الشهداء(علیه السلام) دویدن به سمت روزی شایسته نیست. بلکه اگر انسان برای رضا خدا کار کند و به سایر وظایف دینی خود نیز عمل نماید خداوند روزی او را بدون کم و کاست به دستشان می رساند.
اضطراب و استرس ممنوع
«فَاىُّ نِعَمِکَ یا اِلهى اُحْصى عَدَداً وَذِکْراً اءَمْ اَىُّ عَطـایاکَ اقُومُ بِها شُکْراً وَهِىَ یا رَبِّ اَکْثَرُ مِنْ اَنْ یُحْصِیَهَا الْعآدّوُنَ» «پس اى مـعـبـود مـن کـدامـیـک از نعمتهایت را بشماره درآورده و یاد کنم یا براى کدامیک از عطاهایت به سپاسگزارى اقدام کنم در صورتى که پروردگار من نعمات تو بیش از آن است که حسابگران بتوانند آنها را بشمارند.»
اذعان به نعمات بی شمار خداوند، انسان را متوجه می کند به اینکه خداوندی که قادر است این تعداد از نعمات را بیافریند، توانایی تدبیر امور دنیا و آخرت را نیز دارا است. توجه به اینکه هر چیزی که در پهنه هستی مشاهده می شود، همه از آنِ خداوند است. بنابراین بخیل بودن و طمع کردن برای ثروت های دنیای بی فایده است. تا به حال این گونه فکر کرده اید که «چرا وقتی من هیچ گونه مالکیتی نسبت به اموالم در این دنیا ندارم و خداوند همه این نعمات را به من ارزانی داشته، پس این همه ناراحتی و اضطراب برای چیست؟ پس این همه کینه و بخل و طمع برای چیست؟»
تکریم انسان
« اَللّهُمَّ اجْعَلْ غِناىَ فى نَفْسى وَالْیَقینَ فى قَلْبى وَالاْخْلاصَ فى عَمَلى وَالنُّورَ فى بَصَرى وَالْبَصیرَهَ فى دینى»
خدایا قرار ده بى نیازى در نفس من و یقین در دلم و اخلاص در کردارم و روشنى در دیده ام و بینایى در دیـنـم»
حضرت در این فراز به کرامت انسان ها از دیدگاه دین اسلام اشاره می کنند. مؤمنی که خداوند را به عنوان یک پشتیبان می بیند و می داند که خداوند در همه فراز و نشیب های زندگی همراه اوست؛ دیگر نیازی به اینکه خودش را در مقابل دیگران ذلیل کند نیست. گاهاً زندگی دچار فشارهای اقتصادی و کاری می شود. بسیاری از ما انسان ها در این شرایط سخت به هر دری می زنیم تا مشکلاتمان را حل کنیم. ربا می خوریم، دروغ می گوییم؛ غیبت می کنیم و... . غافل از اینکه اگر در طول زندگی ارتباطمان را با خداوند قوی کنیم او هیچگاه ما را در سختی های زندگی رها نخواهد کرد.
رابطه صمیمانه خدا و انسان
شاید یکی از زیباترین فصل های این دعا قسمتی باشد که امام (علیه السلام) بسیار صمیمی و خاضعانه ویژگی های خداوند را برمی شمرد و به عظمت خداوند اعتراف می کند.
یا مَوْلاىَ اَنْتَ الَّذى مَنَنْتَ اَنْتَ الَّذى اَنْعَمْتَ اَنْتَ الَّذى اَحْسَنْتَ اَنْتَ الَّذى اَجْمَلْتَ اَنْتَ الَّذى اَفْضَلْتَ اَنْتَ الَّذى اَکْمَلْتَ اَنْتَ الَّذى رَزَقْتَ اَنْتَ الَّذى وَفَّقْتَ اَنْتَ الَّذى اَعْطَیْتَ اَنْتَ الَّذى اَغْنَیْتَ اَنْتَ الَّذى اَقْنَیْتَ اَنْتَ الَّذى اوَیْتَ اَنْتَ الَّذى کَفَیْتَ اَنْتَ الَّذى هَدَیْتَ اَنْتَ الَّذى عَصَمْتَ اَنْتَ الَّذى سَتَرْتَ اَنْتَ الَّذى غَفَرْتَ اَنْتَ الَّذى اَقَلْتَ اَنْتَ الَّذى مَکَّنْتَ اَنْتَ الَّذى اَعْزَزْتَ اَنْتَ الَّذى اَعَنْتَ اَنْتَ الَّذى عَضَدْتَ اَنْتَ الَّذى اَیَّدْتَ اَنْتَ الَّذى نَصَرْتَ اَنْتَ الَّذى شَفَیْتَ اَنْتَ الَّذى عافَیْتَ اَنْتَ الَّذى اَکْرَمْتَ تَبارَکْتَ وَتَعالَیْتَ
«اى مولاى من این تویى که منت نهادى و این تویى کـه نـعـمـت دادى. ایـن تـویى که احسان فرمودى. این تویى که نیکى کردى. این تویى که فزونى بـخـشیدى. این تویى که کامل کردى. این تویى که روزى دادى. این تویى که توفیق دادى. این تویى کـه عـطـا کردى. این تویى که بى نیاز کردى. این تویى که ثروت بخشیدى. این تویى که پناهم دادى. این تـویـى کـه کفایت کردى. این تویى که هدایت کردى. این تویى که نگهداشتى. این تویى که پوشاندى. این تویى که آمرزیدى. این تویى که نادیده گرفتى. این تویى که قدرت و چیرگى دادى. این تویى که عزت بخشیدى. این تویى که کمک کردى. این تویى که پشتیبانى کردى. این تویى که تـاءیـیـد کـردى. این تویى که یارى کردى. این تویى که شفا دادى. این تویى که عافیت دادى. این تویى کـه اکـرام کـردى. بـزرگـى و بـرتـرى از تـو اسـت.
و سپس در ادامه در مقابل خداوند به عجز و ناتوانی خود اشاره می کند. و به ما می آموزد که انسانی که در مسیر بندگی قدم برمی دارد هیچگونه مالکیتی را برای خود نمی بیند. انسانی که بندگی می کند زندگی دنیا را پست و ناچیز دیده و تمام تلاش خود را بر توشه آخرت خود متمرکز می کند. مانند سایر مردم غذا می خورد، مانند سایر مردم لباس می پوشد و مسکن برای خود اختیار می کند. اما در همه حال متوجه است که آنچه را که از آن بهره می گیرد از آنِ خداست و باید در مسیری که او می خواهد به کار گیرد.
ثُمَّ اَنـَا یا اِلهىَ الْمُعْتَرِفُ بِذُنُوبى فَاغْفِرْها لى اَنـَا الَّذى اَسَاْتُ اَنـَا الَّذى اَخْطَاْتُ اَنـَا الَّذى هَمَمْتُ اَنـَا الَّذى جَهِلْتُ اَنـَا الَّذى غَفَلْتُ اَنـَا الَّذى سَهَوْتُ اَنـَا الَّذِى اعْتَمَدْتُ اَنـَا الَّذى تَعَمَّدْتُ اَنـَا الَّذى وَعَدْتُ وَاَنـَاالَّذى اَخْلَفْتُ اَنـَاالَّذى نَکَثْتُ اَنـَا الَّذى اَقْرَرْتُ اَنـَا الَّذِى اعْتَرَفْتُ بِنِعْمَتِکَ عَلَىَّ.
و اما من اى معبودم کسى هستم که به گناهانم اعتراف دارم پس آنها را بیامرز و این منم که بد کردم. این منم که خطا کردم. این منم که (به بدى ) همت گماشتم. این منم که نادانى کردم. این منم که غفلت ورزیدم. این منم که فراموش کردم. این منم که به غیر تو اعتماد کردم. این منم کـه (بـه کـاربـد) تـعمّد کردم. این منم که وعده دادم. واین منم که خلف وعده کردم. این منم که پیمان شکنى کردم. این منم که به بدى اقرارکردم. ایـن مـنـم کـه بـه نـعـمـت تـو بـر خـود و در پـیـش خـود اعـتراف دارم./۹۰۱/ی۷۰۲/س
حجت الاسلام بهروز دلاور، پژوهشگر و استاد حوزه علمیه قم