دهه چهارم انقلاب اسلامی و چهار ستون اصلی
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: «در این مرحله از انقلاب هدف عمده عبارت است از ساختن کشوری نمونه که در آن رفاه مادی همراه با عدالت اجتماعی و توأم با روحیه و آرمان انقلابی با برخورداری از ارزش‌های اخلاقی اسلام تأمین شود. هریک از این چهار رکن اصلی، ضعیف یا مورد غفلت باشد، بقای انقلاب و عبور آن از مراحل گوناگون ممکن نخواهد شد.»
چارچوب انقلاب اسلامی و استخوان‌بندی نظام دینی از سوی امام راحل و مقام معظم رهبری بارها ترسیم و تبیین شده است، علت اصلی این تأکید و تکرار آن است که امت دینی همراه با امام و پیشوای خویش حرکت کند و فروع را به جای اصول ننشاند؛ زیرا به فرمایش امام علی (ع)، افول و زوال نظام‌ها و دولت‌ها هنگامی رخ می‌نماید که گرفتار آسیب‌های چهارگانه شوند: «یسْتَدَلُّ عَلَی اِدْبَارِ الدُّوَلِ بِاَرْبَعٍ تَضْییعُ الْاُصُولِ وَ التَّمَسُّک بِالْغُرُورِ الفروع وَ تَقْدِیمُ الْاَرَاذِلِ وَ تأخیر الْاَفَاضِلِ؛ چهار چیز نشانه نابودی و زوال دولت‌هاست؛ تباه ساختن اصول، چنگ زدن به فروع، پیش انداختن انسان‌های ناشایست، پس زدن انسان‌های کارآمد و شایسته.»[1]
یکی از آسیب‌های بنیادی و اساسی هر انقلابی آن است که اصول و ارزش‌های حاکم بر آن که علت ایجاد آن انقلاب بوده به فراموشی سپرده شود و یا مورد بی‌مهری قرار گیرد و مسائل و موضوعات جزئی و دست‌دوم درشت شده و مورد اهتمام قرار گیرد. نیروهای انسانی کارآمد و گره‌گشا و دلسوز به حاشیه رانده شوند و نیروهای سست‌عنصر و خودفروخته و تهی از فضیلت در متن امور باشند و سرآمد دیگران.
برای پرهیز از این آسیب‌ها باید همواره گوش به ندای جلودار کاروان و پیشوای امت داشت تا غبار غفلت، غیرت‌ها را کمرنگ نسازد و روحیه‌های جهادی و انقلابی را سست و بی‌تفاوت نکند.
در گوش ملت انقلابی ما هنوز هشدارهای انقلابی امام طنین‌افکن است هرگاه دشمن داخلی و خارجی اراده می‌کرد دژ انقلاب و نهضت اسلامی را مورد هجوم قرار دهد نهیب امام او را رسوا و سست می‌ساخت و توطئه‌ها در نطفه خفه می‌شد و به فعلیت نمی‌رسید.
پس از امام راحل مقام معظم رهبری در مناسبت‌های مختلف و با مخاطب‌های گوناگون روش امام را در پاسداری از اصول و چنگ زدن به چارچوب نظام اسلامی یادآور شدند و بر این موضوع پافشاری و اصرار همراه با تکرار هم داشتند.
آنچه در آغاز این نوشتار آمد رهنمود و هشداری است که رهبر معظم انقلاب در سال 1368 و به مناسبت چهلمین روز درگذشت امام راحل (ره) طی پیامی به ملت ایران گوشزد کردند.
پس از 20 سال از آن زمان بار دیگر در آغاز سال 1388 همان اصول را با بیان و زبانی دیگر یادآور شدند و دهه چهارم انقلاب را «دهه عدالت و پیشرفت» نام‌گذاری کرده و چنین فرمودند: «امسال اولین سال دهه چهارم انقلاب است که به نام «دهه پیشرفت و عدالت» نامیده شده است.»[2]
در ادامه سخن با تبیین فلسفه این نام‌گذاری فرمودند: «ده سال آینده چه خصوصیتی دارد که آن را به‌عنوان دهه پیشرفت و عدالت نام‌گذاری کرده‌ایم؟ به نظر ما تمایز ده سال آینده با سه دهه گذشته در آمادگی‌های بسیار وسیع و عظیمی است که در کشور عزیزمان برای پیشرفت و عدالت به وجود آمده است. چیزی که در دهه‌های قبل، این امکان با این گستردگی برای ملت فراهم نبود.»
اکنون و پس از گذشت حدود 10 سال و در آستانه اربعین انقلاب اسلامی، مروری بر این اصول چهارگانه‌ای که رهبری نظام ترسیم کرده‌اند دست‌کم این فایده را خواهد داشت که دین‌داران و دین‌باوران به وظیفه دین‌بانی خویش نیز توجه پیدا کنند و با تمام وجود آرمان‌ها و اصول انقلاب را پاسداری کرده و دشمنان این اصول را شناسایی و دست‌های پیدا و پنهان را از آن قطع کنند.
اصل اول: رفاه و پیشرفت مادی
اسلام دین معاد و معاش بوده و انسان مرکب از روح و جسم است، دین واقع‌بین اسلام هم بُعد روحی و روانی انسان‌ها را مورد اهتمام و توجه قرار داده و برای تغذیه و تهذیب آن دستورالعمل‌های گوناگونی صادر کرده و هم برای جسم و تغذیه و رفاه و سلامت آن برنامه‌ریزی و عنایت ورزیده است.
ازاین‌رو توجه به رفاه و مادیات در متن آموزه‌های دینی مورد توجه قرار گرفته و غفلت از آن یعنی بی‌توجهی یک بُعد مهم از ابعاد انسان و جوامع بشری.
مقام معظم رهبری در توضیح این اصل می‌فرمایند: «رفاه مادی به معنای ترویج روحیه مصرف‌گرایی نیست که خود یکی از سوغات‌های شوم فرهنگ غرب است؛ بلکه بدین معنی است که کشور از نظر آبادی و عمران، استخراج معادن و استفاده از منابع طبیعی، تأمین سلامت و بهداشت جامعه، رونق اقتصادی و رواج تولید و تجارت با تکیه بر استعدادهای ذاتی نیروهای انسانی خودی به حد قابل قبول برسد و علم و فرهنگ و تحقیق و تجربه، همگانی شود و نشانه‌های فقر و عقب‌افتادگی رخت بربندد.»[3]
تولید درست و مصرف بهینه می‌تواند زمینه‌های رفاه عمومی جامعه را فراهم سازد، رقابت در بازار تولید و تجارت می‌تواند استعدادها را به کار اندازد و توجه به استعدادهای انسانی به‌ویژه جوانان زمینه‌ساز گام‌های بلند در گشودن افق‌های جدید در علم و دانش می‌شود.
بنابراین این اصل را باید جدی گرفت و به معنای درست کلمه، توسعه و پیشرفت مادی جامعه دینی را به‌عنوان یک پایه از پایه‌های مقوم انقلاب به شمار آورد.
اصل دوم: عدالت اجتماعی
تردیدی نیست که هدف از ارسال پیامبران الهی در بستر تاریخ بشری برای برپا داشتن عدالت اجتماعی بوده است. «لِیقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ»[4] و همه مصلحانی که درد دین داشتند و مردم‌باور بودند نیز این اصل را سرآمد اصول اصلاحی خویش قرار داده و بر آن پافشاری می‌کردند.
انقلاب اسلامی نیز که در راستای تحقق اهداف انبیای الهی گام برمی‌دارد نمی‌تواند از این اصل اصیل و رکن رکین غافل باشد؛ ازاین‌رو هم امام راحل و هم مقام معظم رهبری بارها و بارها بر عملیاتی‌سازی این اصل مهم اشارت داشتند و مسؤولان را به این سمت و سو فرا می‌خواندند.
مقام معظم رهبری در تفسیر عدالت اجتماعی فرمودند: «عدالت اجتماعی بدین معنی است که فاصله ژرف میان طبقات و برخورداری‌های نا به‌حق و محرومیت‌ها از بین برود و مستضعفان و پابرهنگان که همواره مطمئن‌ترین و وفادارترین مدافعان انقلاب‌اند، احساس و مشاهده کنند که به سمت رفع محرومیت، حرکتی جدی و صادقانه انجام می‌گیرد، با قوانین لازم و تأمین امنیت قضایی در کشور، بساط تجاوز و تصدی به حقوق مظلومان و دست‌اندازی به حیطه مشروع زندگی مردم جمع شود. همه‌کس احساس کند که در برابر ظلم و تصدی، می‌تواند به ملجأ مطمئن پناه برد و همه‌کس بداند که با کار و تلاش خود، خواهد توانست زندگی مطلوبی را فراهم آورد.»
آنچه در عدالت اجتماعی مهم است گفتمان عدالت است، باید فضای اجتماعی را به‌گونه‌ای سامان‌دهی کرد که مردم و مسؤولان به این اصل به‌عنوان یک اصل و ارزش حاکم بر سایر اصول بنگرند.
مقام معظم رهبری در توضیح و تبیین عدالت اجتماعی می‌فرمایند: «عدالت هم یک واژه بسیار عمیق و وسیعی است که بایستی خطوط اصلی آن را جستجو و پیدا کرد. به نظر ما عدالت، کاهش فاصله‌های طبقاتی است، کاهش فاصله‌های جغرافیایی است، این‌جور نباشد که اگر یک مرکزی، یک استانی، یک شهری، یک کوره دهی از مرکز دور است، دچار محرومیت باشد، اما آن جایی که نزدیک است برخوردار باشد، این عدالت نیست.»
اصل سوم: روحیه جهادی و انقلابی
انقلاب اسلامی ما بر پایه آرمان دینی و انقلابی شکل گرفت، روحیه امام و شاگردان و مردمی که به او پیوستند، روحیه جهادی بود. در دوران پیش از پیروزی و در آستانه ورود امام به میهن اسلامی و نیز در روزها و سال‌های پس از پیروزی و به‌ویژه در دوران دفاع مقدس روحیه انقلابی، همراه با ایثار و ازخودگذشتگی، نوع‌دوستی و تعاون و همکاری موج می‌زد.
در آن زمان فضایی معنوی و انسانی ایجاد شده بود که همگان احساس برادری می‌کردند، شعار «همه با هم» برای سازندگی به‌عنوان یک فرهنگ انقلابی پذیرفته شده بود. تجملات و تشریفات جای خود را به شرافت، کرامت، نجابت و سخاوت انقلابی داده بود.
اما به تدریج برخی از سیاست‌های نادرست باعث شد که این روحیه کمرنگ شود؛ ازاین‌رو امام راحل علیه مرفهان بی‌درد فریاد کشید و با کمال افتخار اعلام کرد که یک موی کوخ‌نشینان را به همه دارایی کاخ‌نشینان سودا نخواهد کرد.
مقام معظم رهبری نیز در ادامه خط امام بر این مهم تأکید و پافشاری داشتند و دارند و در تبیین این اصل چنین می‌فرمایند: «روحیه و آرمان انقلابی، بدین معنی است که میل به زندگی راحت و مرفه جامعه و مسؤولان را به سازش‌کاری و تسلیم در برابر زورگویی قدرت‌های جهانی و غفلت از توطئه استکبار و بی‌اعتنایی به پیام جهانی انقلاب نکشاند. آن روزی که خدای نخواسته جمهوری اسلامی، رفاه و آبادی را هدف عمده خویش قرار داده و در این راه حاضر به چشم‌پوشی از آرمان‌های انقلابی و جهانی و فراموشی از پیام جهانی انقلاب شود، روز انحطاط و زوال همه امیدها خواهد بود و خدا چنین روزی را ان‌شاءالله هرگز نخواهد آورد، بی‌شک ملت ایران برای دفاع از اسلام عزیز و استقلال ملی، آماده است که همه‌چیز خود را فدا کند.»
ناگفته نماند که جریان انقلابی و جهادی که به برکت بیداری و هوشیاری نیروهای خودی شکل گرفت تا اندازه‌ای توانست این روحیه را در میان مردم و مسؤولان مطرح سازد و حال و هوای روزها و ماه‌های آغازین انقلاب و دوران دفاع مقدس را بازسازی و فرهنگ‌سازی کند.
تداوم این روحیه منوط به هشیاری مردم و حضور پررنگ آنان در صحنه‌های سرنوشت‌ساز مانند انتخابات است.
اصل چهارم: برخورداری از ارزش‌های اخلاقی اسلام
مقام معظم رهبری در ادامه فرمایشات فوق می‌فرمایند: «اما پیشرفت اگر با عدالت همراه نباشد، پیشرفت مورد نظر اسلام نیست.»
این اصول چهارگانه در هم تنیده است؛ رفاه مادی و پیشرفت اگر با عدالت گره نخورد ارزش ندارد. اگر این دو به تقویت روحیه انقلابی و جهادی نینجامد باز هم ارزش ندارد و اگر این سه تأمین شده و اصول ارزش‌های اخلاقی اسلام کمرنگ شود باز هم ارزشی ندارد.
ازاین‌رو از نگاه رهبری عدالت و پیشرفت باید بتواند الگوی مصرف را اصلاح و مردم را به‌سوی ارزش‌هایی مانند قناعت، توکل، اعتماد به رزاقیت الهی و مانند آن سوق دهد و در کنار آن با مظاهر اسراف و تبذیر مبارزه کند تا جلوه جمیل ارزش‌های اخلاقی اسلام خود را بنمایاند.
رهبری در تبیین این اصل فرمودند: «برخورداری از ارزش‌های اخلاقی اسلام بدین معنی است که روح فضیلت و پرهیزکاری و وارستگی و بردباری و اجتناب از شهوات ممنوع و دوری از حرص و آز و دنیاطلبی و حق‌کشی و نامردمی و مال‌اندوزی و روی آوردن به خلوص و پاکی و پارسایی و دیگر فضیلت‌های اخلاقی، در جامعه رواج یابد و به‌صورت ارزش‌های اصلی به حساب آید.»
عصاره سخن در پاسداری از این اصول چهارگانه در دهه چهارم انقلاب آن است که خود رهبری فرموده‌اند و یادآوری آن می‌تواند جمع‌بندی گفته‌های پیشین باشد تا نقشه راه معلوم شده و آینده روشن در چشم‌انداز آینده رخ بنماید: «بر این چهار ستون اصلی است که جامعه رو به رشد اسلامی شکل می‌گیرد و قوام و استحکام می‌یابد و استعدادها شکوفا و سرچشمه‌های نیکی و بهروزی جوشان می‌شود و جامعه اسلامی، الگوی جذابی برای همه ملت‌ها می‌گردد.»
اگر این چهار ستون خیمه انقلاب استوار شود به یقین «عدالت و اعتدال» از دستاوردهای ضروری آن خواهد بود./9314/ی۷۰۳/س
منابع
[1]. تصنیف غررالحکم و درر الکلم، ص 342.
[2]. سخنان مقام معظم رهبری در صحن جامع رضوی، 1388.
[3]. حدیث ولایت، ج 1، صص 288 - 286، اصول و بندهای چهارگانه از این منبع اخذ شده است.
[4]. قرآن کریم، سوره حدید، آیه 25.