بایسته ها و ضعف های پژوهش دینی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پژوهش عامل اصلی رشد و پیشرفت کشورها در زمینه های مختلف است و میزان بودجه و حجم تحقیقات و پژوهش ها در مجامع بین المللی به عنوان شاخصی برای محک روند رشد علمی و تکنولوژیکی ملت ها به حساب می آید، اما در عمل، تنها حجم بالای پژوهش ها و مقالات نمی تواند کارساز باشد و بایستی لازمه ها و استانداردهای پژوهش نیز رعایت شود. اگر به پیش نیازها، بایسته ها و اقدامات بعد از ارائه  پژوهش و همایش ها توجه نشود، وقت و انرژی نیروی انسانی و هزینه های گزافی که برای شکل گیری مقالات و همایش ها صرف می شود، به هدر خواهد رفت.

حجت الاسلام علیرضا زکی زاده رنانی، در سال 1377 وارد حوزه علمیه اصفهان شد و در کنار تحصیل هم زمان به حفظ قرآن کریم و کار تحقیقاتی و پژوهشی روی آورد. بعد از تکمیل پایه هفتم حوزه در اصفهان در سال 1383 وارد حوزه علمیه قم شد و به صورت تخصصی به تعلیم علوم حدیث پرداخت. در سال 1385 تخصصی علوم حدیث در سطح دو را شروع کرد و در سال 1388 در آزمون سراسری علوم حدیث در دانشگاه علوم حدیث گرایش نهج البلاغه و در سال 1391 در آزمون دکتری با گرایش شیعه شناسی مشغول به تحصیل شد و در سال 1395 از رساله خود با عنوان«كلام اماميه در ماوراء النهر تا پايان قرن پنجم هجری و مقايسه با مكتب كلامي كوفه و قم» دفاع کرد.

اخذ درجه دکترای ادیان، 15 سال سابقه پژوهش قرآنی و دینی، سابقه تدریس در دانشگاه اصفهان، حوزه علمیه اصفهان و دانشکده علوم و معارف قرآن کریم اصفهان، تألیف 90 جلد کتاب در حوزه علوم قرآنی نظیر کتاب با عنوان «زید ابن ثابت و نقش او در تاریخ نگارش قرآن»، در مباحث کلام نظیر کتاب «تاریخ کلام امامیه در ماوراء النهر تا قرن پنجم هجری» و «پژوهشی در معراج پیامبر(ص)» ، انتشار بیش از 60 مقاله، کتاب هایی به زبان های عربی و فرانسوی و مقالات بین المللی و ارزیابی مقالات علمی پژوهشی کشور، بخش هایی از فعالیت های وی به شمار می روند.

نظر به سابقه پژوهشی قرآنی و دینی حجت الاسلام زکی زاده بر آن شدیم تا نظرات وی در خصوص جایگاه پژوهش های قرآنی در کشور و بایسته ها و آسیب های آن را جویا شویم.

متن زیر مشروح گفت و گوی رسا با این پژوهشگر حوزوی است.

رسا- وضعیت پژوهش های علوم قرآنی در چه کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟

در پژوهش های قرآنی رو به رشد هستیم و اساتید رویکرد ها و افکار جدید را در این زمینه تولید می کنند و این قابل تحسین است، اما امروز آن چیزی که به خصوص در بخش همایش ها برای جهت دهی به پژوهش ها احساس می شود وجود ندارد و تعامل پژوهشگران علوم قرآنی با دیگر رشته ها مانند پزشکی، علوم تربیتی و سایر رشته ها از نیازهای امروز است و باید کار بین رشته ای در پژوهش ها تقویت شود.

البته صرف کار بین رشته ای کفایت نمی کند و کار را به پیش نمی برد، به عنوان مثال رشته قرآن و طب یا قرآن و ریاضیات و قرآن و نجوم و تفسیر تربیتی وجود دارد.نکته ای که در این زمینه باید به آن توجه شود این است که افراد متخصص در هر رشته ای باید وارد علوم بین رشته ای شوند، یعنی یا یک پزشک وارد طب و قرآن شود و با یک متخصص قرآن تعامل کند یا اینکه یک متخصص علوم قرآنی به این حوزه ورود کند و از پزشکان برای این کار بهره بگیرد.

رسا- مهمترین ضعفی که در علوم بین رشته ای وجود دارد چیست؟

متأسفانه افراد متخصص در علوم بین رشته ای خیلی یکدیگر را قبول ندارند، مثلاً می بینیم که کتاب ها و مقالات تفسیر تربیتی عموماً از سوی مفسران نگاشته می شود و این نشان می دهد که یا مفسران ما رشته علوم تربیتی را قبول ندارند یا اینکه متخصصان علوم تربیتی نسبت به عالمان حوزه علوم قرآنی بی تفاوت هستند و آن ها را قبول ندارند، اینکه هر دو طرف یکدیگر را نفی می کنند بسیار مضر است و وقتی که علوم بین رشته ای در جایی تأسیس می شوند آن کارآیی مورد نظر را ندارد، تنها راه پیشرفت علوم بین رشته ای در کشور ما تعامل حقیقی متخصصین رشته های مختلف است.

رسا- نظر شما درباره برگزاری همایش های پژوهشی قرآنی و بایسته ها و ضعف های آن در کشور چیست؟

همان عدم تعاملی که درباره علوم بین رشته ای مطرح کردم در اینجا هم به معنای واقعی وجود دارد، به عنوان مثال در همایش «استکبارستیزی در قرآن» باید استکبارستیزی و وظیفه هر گروه و قشر در این زمینه مشخص باشد، یک نوع استکبارستیزی مخصوص نیروهای مسلح جمهوری اسلامی است که مشخص است، اما آیا برای نیروهای وزارت بهداشت هم در خصوص نحوه استکبارستیزی و وطیفه خاص آن ها در این عرصه تعریف و مسیری وجود دارد یا خیر، همه این ها باید در پژوهش ها مد نظر قرار بگیرد. برای تعیین تکلیف وزارت بهداشت برای استکبارستیزی یا باید وزارت بهداشت شخصاً در این زمینه ورود کند یا اینکه متخصصان قرآنی در این باره پژوهش کنند و تا هر دو طرف تعامل مناسبی در این خصوص با هم نداشته باشند، نمی توانند موفق شوند.

هر چیزی که موضوع پژوهش قرآنی می شود باید ابتدا تعریف آن در حوزه ها و رشته ها و اقشار مختلف تنظیم شود و تکلیف هر رشته و قشر در قبال آن مشخص شود، در این صورت است که همایش ها می توانند مفید و کاربردی و گره گشا باشند.

کلی گویی در پژوهش راه گشا نیست| برای پژوهش ابتدا باید مخاطب خود را بشناسیم

دیگر کلی گویی کافی است و مرزها و حیطه های کار هر قشر و ارگان باید مشخص شوند، آنچه که امروز باید در پژوهش های قرآنی به آن توجه خیلی بیشتری شود، جذابیت، جزئی و جدید بودن مطالب است و دیگر کلی گویی راه گشا نیست و عملاً کاربردی ندارد. در پژوهش ابتدا باید مخاطب و جمعیت هدف ما مشخص باشد تا بتوانیم از کلی گویی دور شویم و به حل مسأله برسیم. بعد از آنکه مخاطب خود را مشخص کردیم باید بدانیم که با چه هدفی این پژوهش را برای آن قشر خاص تنظیم می کنیم و قرار است تا چه دردی را از این طریق مداوا کنیم و لازمه و پیش زمینه چنین کاری هم نیازسنجی است که در این زمینه ضعف های بزرگی وجود دارد.

در بایسته های قرآن پژوهی و حدیث پژوهی باید نگاه تعامل گونه وجود داشته باشد تا بتوانیم بگوییم پژوهش صورت گرفته راه به جایی خواهد برد و مفید به فایده خواهد بود. یک نگاه دیگری که بایستی در پژوهش های دینی به آن توجه شود استفاده از تاریخ علم در پژوهش هاست، مثلاً در استکبارستیزی می توانیم به کارهای مرحوم آقانجفی بپردازیم که علاوه بر این در زمان خودش به تولید ملی هم پرداخته است و همه مدارک و اسناد اعمال ایشان در این زمینه هم موجود است و به راحتی می تواند در دسترس محققین و دانشجویان قرار بگیرد.

باید موضوع مورد پژوهش را از منظر افراد مختلف با مکاتب فکری متفاوت مورد بررسی قرار دهیم و نظرات همه آن ها را مورد توجه قرار دهیم، مثلاً نگاه غرب، عارفان، فیلسوفان و متکلمان به مقوله استکبارستیزی را هم بررسی کنیم و تنها به آیات قرآن کریم در تحقیق خود بسنده نکنیم.

محقق قرآنی نباید سرش در لاک خودش باشد| باید برنامه ریزی طولانی مدت و دقیق برای برگزاری همایش ها داشته باشیم

این یک اشتباه بزرگ است که محققان و پژوهشگران قرآنی و دینی سرشان را در لاک خود فرو کنند و فقط به دنبال آن باشند که قرآن چه مطالبی را بیان می کند، در زمان امام خمینی(ره) یکی از علمای وقت به امام(ره) نامه می نویسد که ماهانه تعداد مشخصی بشکه نفت به آمریکایی ها بدهید تا دیگر کاری به مملکت ما نداشته باشند، قطعاً آن عالم دینی از آموزه های استکبارستیزی قرآن کریم مطلع است، اما در عمل نمی تواند راهی برای مواجهه با استکبار آمریکا پیدا کند و این یک نقطه ضعف بزرگ به شمار می رود.

همایش هایی که برگزار می شوند هزینه های زیادی هم دارند و بنابراین باید برای پر کردن خلأ ها و نیازهای جامعه از آن ها بهره ببریم، یکی از نقاط ضعف همایش ها در ایران بی نظمی است، غربی ها وبسایتی دارند که در آن برای همایش ها تا حدود 15 سال بعد برنامه ریزی شده است و از الان افق دید و برنامه آن ها برای سال های آینده کاملاً مشخص است، این یعنی غربی ها قاعده «نَظمِ اَمرِکُم» در کلام امیر مؤمنان را در این حوزه رعایت می کنند و از طرفی هم برای همایش ها وقت مناسبی می گذارند و حمایت مالی متناسب با آن هم از محققان صورت می گیرد.

نکته بعدی که باید در خصوص مقالات و پژوهش ها در همایش ها رعایت شود اینست که از حاصل تحقیقات افراد در آینده چه حمایت هایی صورت می گیرد و خروجی آن چه چیزی خواهد بود، در بسیاری از موارد پژوهش های خوبی با صرف وقت و هزینه زیاد در همایش ها داریم که در نهایت هیچ استفاده ای از آن ها نمی شود، یعنی تولید داریم اما مصرف نداریم و این انگیزه پژوهشگران را بسیار تضعیف می کند و می بینیم که محققان رغبتی برای کار در زمینه های مورد نیاز جامعه ندارند.

یکی دیگر از مواردی که لازم است تا در نگارش مقالات به آن ها توجه شود اینست که نگاه خودمان را جامع و بین المللی کنیم، یعنی کار تحقیقاتی صورت گرفته بتواند مورد استفاده افراد مختلف با گرایش ها و وظایف مختلف در همه جهان قرار بگیرد و تنها برای مصرف داخل نباشد، اگر تحقیقی این ویژگی را داشته باشد می تواند در ابعاد گسترده تری مورد استفاده قرار بگیرد و مؤثر باشد و در صورتی که در دوره ای از سوی اشخاصی مورد بی مهری قرار بگیرد، می تواند از سوی برخی دیگر مورد پذیرش و بهره باشد./869/پ201/ب1