آنچه باید کمیته حقیقت یاب فاجعه منا بررسی کند

به گزارش خبرگزاری رسا، بعد از گذشت سه سال از فاجعه حج 1394 و شهادت هزاران انسان بی گناه و شریف در حرم امن الهی در منا، هنوز هم دغدغه اصلی رهبر انقلاب این است که چرا عربستان حاضر به تن دادن به کمیته حقیقت یاب فاجعه منا و پرداخت دیه به خانواده های فاجعه دیدگان نمی شود. منظور از کمیته حقیقت یاب فاجعه منا چیست؟چه چیزهایی بایستی در این کمیته مورد بررسی قرار گیرد؟ مسئولیت بین المللی و دولتی عربستان سعودی در خصوص فاجعه منا چیست و ...، اینها بخش هایی از سوالاتی است که در خصوص این فاجعه هنوز هم در عرصه و افکار عمومی باقی است و کسی برای آن ها پاسخی عملی نداده است.

فاجعه منا

فاجعه منا، که آن را  مرگبارترین حادثه در حج تمتع نیز گفته اند، حادثه ای بود که در ۲ مهر ۱۳۹۴شمسی در کشور عربستان و در مراسم حج و مراسم منا روی داد و به کشته و مفقود شدن بیش از هفت هزار تن از حاجیان انجامید. زائرانی از ۳۹ کشور جهان در این حادثه کشته، مفقود یا زخمی شدند. مقامات دولت عربستان پس از حدود سه هفته از حادثه، تعداد رسمی جان‌باختگان را ۷۴۷۷ نفر اعلام کردند. بسته شدن گذرگاه شماره ۲۰۴ و ازدحام جمعیت، دلیل اصلی وقوع این حادثه اعلام شد.

مشکوک بودن فاجعه

همواره یکی از ایرادات اصلی جمهوری اسلامی به این فاجعه این بوده که ابعاد این فاجعه بسیار مشکوک بوده است. درست چند روز قبل از این فاجعه، حادثه سقوط جرثقیل در مسجد الحرام روی داد که منجر به شهادت چند تن از ایرانیان از جمله برخی از نخبگان ایرانی شد. یکی دیگر از مسائل مشکوکی که در این حادثه وجود داشته و دارد این است که چرا تعداد زائران ایرانی شهید شده در این فاجعه از شهدای سایر کشورها بیشتر است و چرا دقیقا در زمانی که کاروان ایرانی به گذرگاه شماره 204 رسیدند این اتفاق افتاده است. این سوالات و سایر سوالاتی که در این خصوص وجود دارد، مجموعه ای از مسائل را به وجود آورده است که به ابعاد مشکوک بیشتر این قضیه کمک کرده است.

واکنش ایران به فاجعه منا

در اولین واکنش به این حادثه آیت الله  خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی، با اعلام سه روز عزای عمومی، مدیریت غلط و اقدامات ناشایسته دولت عربستان سعودی را عامل این فاجعه دانستند. رهبر معظم انقلاب با در انتقادی صریح نسبت به دولت عربستان، مسئولیت این فاجعه را بر عهده این دولت قرار دادند و در مراسم دانش اموختگی دانشجویان دانشگاه افسری و علوم دریایی گفتند «دولت عربستان در انتقال ابدان مطهر جان باختگان به وظایف خود عمل نمی کند و جمهوری اسلامی ایران نیز تاکنون با خویشتنداری و ادب اسلامی، حرمت برادری را در دنیای اسلام نگه داشته است، اما این را بدانند که اندک بی احترامی به دهها هزار نفر از حجاج ایرانی در مکه و مدینه و عمل نکردن به وظایف برای انتقال ابدان مطهر، عکس العمل سخت و خشن ایران را در پی خواهد داشت.» همین اعلام موضع صریح رهبر انقلاب سبب شد تا دولت عربستان از ادامه کارشکنی خود در خصوص انتقال ابدان شهدای فاجعه منا منصرف شده و همکاری های اولیه ای را در این خصوص با هیات ایرانی داشتند. بنابراین از نظر ایران دولت عربستان مسئول اول و مستقیم این فاجعه بود.

واکنش عربستان به فاجعه منا

دولت عربستان از همان ابتدا تلاش می کرد تا با استنکاف از مسئولیت پذیری، گروه حجاج کشورها را مقصر این فاجعه نشان دهد. یکی از واکنش های بسیار عجیب دولت عربستان این بود که اظهار داشت حجاج ایرانی مسئول این فاجعه بوده اند.

در همان زمان عربستان سعودی انتقاد ایران از عملکرد عربستان در مراسم حج را رد کرده است. وزیر امور خارجه عربستان سعودی گفته بود ایران باید به جای آنکه این فاجعه را دستمایه سیاسی خود قرار دهد بهتر است اطلاعات بهتری کسب کند درحالیکه این فاجعه برای کسانی رخ داد که مشغول ادای مقدس ترین فرائض دینی خود بودند. به طور کلی عربستان سعودی با تلاش برای سیاسی نمایی این فاجعه از پاسخ گویی در خصوص این فاجعه خودداری کرد و تا اینک نیز این پاسخ گویی را صورت نداده است.

چرا کمیته حقیقت یاب؟

در پرتو همین عدم پاسخ گویی و مسئولیت ناپذیری دولت عربستان است که رهبر انقلاب حالا که نزدیک به سه سال از این فاجعه می گذرد، خواهان تشکیل کمیته حقیقت یاب برای پی گیری این فاجعه هستند. حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار دست اندرکاران حج امسال، با اشاره به فاجعه مسجدالحرام و فاجعه منا در سال 1394، آن را ظلمی بزرگ خواندند و با تأکید بر لزوم پیگیری مستمر و جدی برای احقاق حق، افزودند: این مطالبه به هیچ وجه نباید فراموش شود و دستگاههای مسئول باید از راههای مختلف بویژه مجامع بین المللی، این موضوع را پیگیری کنند تا کمیته حقیقت یابی با حضور جمهوری اسلامی تشکیل و احقاق شود زیرا در این دو فاجعه، تأمین ایمنی و امنیت حجاج که مهمترین وظیفه حکومت عربستان است، رعایت نشد و دیه مقتولان نیز داده نشد.

در ایران و در وزارت خارجه ستادی به نام «ستاد پیگیری فاجعه منا» در وزارت امور خارجه، به وجود آمد که بیانگر این موضوع بود که ایران تنها کشوری است که پیگیر مستمر این موضوع برای وضعیت تمام زائران و خانواده های آنها است. اما با این حال وضعیت کمیته حقیقت یاب فاجعه منا هنوز هم در وضعیت مبهمی قرار دارد و هنوز هم حقوق شهدای منا به خانواده های آن ها مسترد نشده است. بی تردید فاجعه منا محصول بی تدبیری و ناکارآمدی دولت سعودی بوده است، به این دلیل که این دولت می توانست با اعمال اصولی رفتارهای شایسته مانع ایجاد چنین فاجعه ای شود. به همین دلیل پیشنهاد ایجاد کمیته حقیقت یاب اسلامی از همان ابتدای روی دادن این فاجعه توسط بسیاری از حقوق دانان مطرح شد. اگرچه بسیاری از حقوق دانان معتقد بودند که برای رسیدن به جایگاه تشکیل کمیته حقیقت یاب توسط دو رکن قضایی و کیفری بین المللی یعنی دیوان بین المللی دادگستری و دیوان کیفری بین المللی مشکلاتی بر سر راه است، اما همین حقوق دانان پیشنهاد دادند که می توان با تشکیل یک کمیته حقیقت یاب اسلامی از مجموع کشورهای اسلامی ابعاد مسئولیت دولت عربستان را پی گیری کرد.

مسئولیت بین المللی دولت عربستان

طبق ماده 1 پیش نویس مسئولیت بین المللی دولت ها هر فعل متخلفانه بین المللی موجب مسئولیت بین المللی آن دولت می گردد. این پیش نویس بلافاصله در ماده 2 به طرح عناصر عمل متخلفانه پرداخته و اظهار می دارد؛ فعل متخلفانه بین المللی دولت هنگامی محقق می شود که رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل الف: به موجب حقوق بین الملل قابل انتساب به آن دولت باشد، ب: و نقض تعهد بین المللی آن دولت تلقی شود. در رابطه با این ماده مطمح نظر است که نقض تعهدات سلبی و ایجابی دولت ها مسئولیت ایشان را به دنبال داشته و تفاوتی نمی کند که عمل متخلفانه در قالب فعل یا ترک فعل یا ترکیبی از آن دو محقق گردد. در واقع نقض تعهد فارغ از منشاء آن مسئولیت آور است.

همانگونه که در ماده 1 پیش نویس مطرح گردید، احراز ارتکاب عمل متخلفانه از سوی یک دولت عمیقا مستلزم تحقق انتساب می باشد. به موجب ماده 4 پیش نویس مسئولیت بین المللی دولت، رفتار ارگان های دولتی به آن دولت قابل انتساب می باشد. با نظرداشت توضیحات فوق مسؤولیت بین المللی دولت عربستان به دو صورت قابل طرح است. اول طرح مسوولیت بین المللی عربستان از سوی جمهوری اسلامی ایران به عنوان نقض تعهدات عربستان در برابر ایران است و دوم طرح مسوولیت بین المللی عربستان از سوی جمهوری اسلامی ایران به عنوان نقض تعهدات عربستان در برابر اتباع ایران است که در این حالت طرح مسئولیت در چارچوب حمایت دیپلماتیک صورت می‏گیرد. علت چنین امری هم عدم امکان طرح دعوی از سوی اشخاص حقیقی علیه دولت ها در محاکم قضایی بین المللی است. در این حالت دعوا از یک دعوای خصوصی به دعوای بین‌المللی تبدیل خواهد شد.

در موضوع فاجعه منا یعنی مسئولیت بین المللی عربستان سعودی پر واضح است که دولت و مسئولان آن کشور به موجب توافقات دوجانبه با کشورها و همچنین بعضی از اسناد بین المللی موظف به حفظ جان زئران بیت الله الحرام و اتخاذ تمهیدات احتیاطی در آن زمینه بوده اند. در این میان هر اقدامی که منجر به نقض تعهدات گردد فارغ از آنکه عنصر تقصیر و قصد در آن مطرح باشد، موجبات تحقق انتساب به دولت عربستان را به همراه دارد. به علاوه با تدقیق در ابعاد حادثه مشخص می گردد تعهداتی به مانند حق حیات، حق بر بهداشت، منع محدودیت در دسترسی های کنسولی از سوی دولت عربستان نقض گردیده که این موارد به دو دسته تعهدات قراردادی و غیر قراردادی قابل انقسام می باشند. [1]

____________________

پی نوشت:

[1] https://www.farsnews.com/news/13960604301935/

/۹۶۹//۱۰۲/خ

منبع: فارس