فوائد بهره وری از دانش تخریج در اعتبار سنجی روایات

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، سلسله نشست های علمی السنت الشریفه با موضوع فایده های بهره وری از دانش تخریج در اعتبار سنجی روایات با ارائه حجت الاسلام محمودی و دبیر علمی ملکی شامگاه دوشنبه ازسوی پژوهشکد مجمع الفکر الاسلامی برگزار شد.

ملکی دبیر علمی نشست مبحث تخریج در اعتبار سنجی روایات را بسیار مهم دانست و گفت: بحث تخریج در حوزه حدیث سنی فراوان یافت می شود اما در حدیث شیعه چنین مبحثی به عنوان کار و پژوهش مستقل تاکنون وجود نداشته است و پژوهش حجت الاسلام محمودی نخستین پژوهش در زمینه تخریج در حوزه حدیث شیعه است.

وی ادامه داد: مباحث حجت الاسلام محمودی جدید است و به عبارتی صریح تر تک است و نظیری ندارد در حالی که تخریج به مبحث حدیث کمک بسیاری خواهد کرد و در راستای کارهایی که در بحث موسوعه سنت شریفه انجام می شود بسیار مهم است به گونه ای که دست اندرکاران این موسوعه روزانه با آن کار دارند.

پس از سخنان دبیر علمی ارائه دهنده به بیان نظرات خود پرداخت و گفت: فایده ها یا بهره وری از دانش تخریج در اعتبار سنجی روایات درمیان شیعیان موضوع گمنامی است به گونه ای که حتی یک تعریف مناسب در این زمینه یافت نمی شود و یک مقاله نیز نوشته نشده است.

وی خاطرنشان کرد: هرکاری در آغاز انجام با مخالفت هایی رو به رو است که بحث تخریج نیز از این موضوع خارج نیست بنابر این بحث را از پایه شروع کردیم تا اگر پرسشی برای افراد ایجاد می شود را پاسخ دهیم.

چیستی و چرایی تخریج

این پژوهشگر حوزوی ادامه داد: نخستین بحث مربوط به چیستی و چرایی تخریج است، که در این زمینه چند پرسش مطرح می شود از جمله این که چه کسی بهترین شناخت را دارد که پاسخ آن خالق است و برای رشد، مسیر و برای پیدا کردن مسیر رشد سه ملاک اعم از عقل، کتاب و معصومین تعیین کرده است.

وی افزود: پرسش دیگر این است که دسترسی به امام معصوم برای دست یابی به رشد چگونه است؟ که پاسخ آن سنت یعنی قول، فعل و تقریر معصوم است؛ امروزه که سنت گسترده ترین میسر رشد در اختیار ما نیست، مسیر جایگزینش حدیث یعنی گزارشگر سنت است که باید حجیت آن مشخض شود بنابران تخریج زیر مجموعه اعتبار سنجی است.

حجت الاسلام محمودی با تصریح بر این که باید قبول کرد حدیث گرفتار آسیب است، اظهار کرد: برای رهایی از آسیب های حدیث سه راهکار بیان شده است که نخستین راهکار کنار گذاشتن حدیث است که راه معقولی نیست زیرا مخل در رشد می شود و ائمه معصوم نیز بر تمسک به آن تأکید کرده اند.

وی اضافه کرد: راه حل دیگر بهره گیری از حدیث است با همه آسیب هایی که دارد، این راهکار نیز در مسیر رشد اخلال ایجاد می کند بنابراین راهکار نهایی بهره گیری از حدیث است در صورت برطرف کردن آسیب ها.

این پژوهشگر حوزوی با طرح سؤالی مبنی بر این که چگونه می توان آسیب های موجود در احادیث را برطرف کرد، گفت: با بررسی سند نمی توان آسیب را برطرف کرد زیرا روایات فراوانی وجود دارند که از نظر سند ضعیف است اما دلایل محکمی وجود دارد که از معصوم نقل و مبنای عمل شده است.

وی اضافه کرد: گاهی نیز سند معتبر است اما در جای غیر معتبر نقل شده است مانند روایاتی که در کتاب علی بن ابراهیم آمده است بنابراین سند به تنهایی کفایت نمی کند؛ بررسی محتوایی نیز خوب است اما کافی نیست زیرا همه فرمایشات معصوم، صحیح است اما آیا همه سخنان صحیح فقط از معصوم نقل شده است؟

حجت الاسلام محمودی افزود: به عبارت دیگر هر محتوایی که با قرآن سازگاری داشت می توان گفت از معصوم صادر شده است؟ یا همه حرف های صحیح صادر شده از طرف معصوم است؟ در حالی که چنین نیست.

وی ادامه داد: بررسی متن نیز خوب است اما جامع نیست؛ بررسی منبع نیز شیوه مناسبی است اما برخی منابع فراموش شده اند که آیا آنها معتبر نبوده اند؟ همچنین ممکن است معتبرترین منبع باشد اما آیا می توان گفت در حد قرآن کریم است؟.

این پژوهشگر حوزوی بهترین شیوه برای برطرف کردن آسیب های حدیث را بهره گیری از تمامی شیوه های بیان شده دانست و افزود: به وسیله شیوه تخریج می توان از تمامی روش های گفته شده استفاده کرد و تمامی محدثان شیعه از محروم کلینی تا سید ابن طاووس و حرعاملی به شیوه تخریج عمل کرده اند.

وی ادامه داد: نمونه های فراوانی یافت می شود که محدثان از شیوه تخریج استفاده کرده اند به عنوان مثال سید رضی در نهج البلاغه گرچه سندی را بیان نکرده است اما نتیجه آن را آورده است که در صورت اثبات آن پاسخ بسیاری از شبهات که در زمینه نهج البلاغه وجود دارد پاسخ داده می شود.

بهره ها و فایده های دانش تخریج

حجت الاسلام محمودی در ادامه به بهره ها و فایده های دانش تخریج در اعتبار سنجی روایات اشاره کرد و گفت: نخستین بهره وری تخریج در اعتبار سنجی روایات رفع ارسال و مسند نمودن روایات است چنانچه سیدکاظم طباطبایی می گوید من لایحضره الفقیه حتی با احتساب مشیخه بیش از یک سوم آن مرسل است، درحالی که با استفاده از تخریج می توان آنها را مسند کرد.

وی ادامه داد: دومین فایده تخریج یافتن سند صحیح به جای سند ضعیف است به عبارت دیگر با استفاده از تخریج می توان برای روایت ضعیف، سند قوی پیدا کرد که نمونه آن فراوان است حتی در برخی موارد می توان مجعول بودن راویت را برطرف کرد.

این پژوهشگر حوزوی شناسایی راوی نامشخص را از فواید بهره گیری از تخریج در اعتبار سنجی روایات دانست و گفت: کم شدن واسطه های روایت فایده چهارم است به این صورت که هر میزان از واسطه روایت کم شود ارزش روایت بیشتر می شود.

وی ادامه داد: اثبات انتساب یک حدیث به معصوم از دیگر فایده های تخریج  است به عنوان مثال دلیل برخی عدم انتساب های حدیث به امام، مضمره بودن است و از سوی دیگر برخی افراد مضمرات را به صورت کامل نمی پذیرند اما با تخریج می توان آن را برطرف کرد.

حجت الاسلام محمودی اضافه کرد: حل برخی تناقضات روایات با استفاده از متون تاریخی را می توان از فایده های تخریج دانست به عنوان مثال در برخی کتاب های تاریخی مانند مفید، زمانی که فرزندان  امام موسی کاظم(ع) شمارش می شوند دختری به نام «بن جعفر» نیامده است اما تخریج توانست این مشکل را برطرف کند زیرا در من لایحضر در سند روایت «ام احمد» آمده است یعنی بن جعفر همسر امام کاظم(ع) و مادر شاهچراغ است.

وی ادامه داد: خروج سند از مجهول بودن نیز از دیگر فایده های تخریج است یعنی گاهی دریک سند روایت راوی مجهول است اما با تخریج حدیث می توان آن راوی را مشخص کرد یا روایت را با سندی غیر آن روای مجهول یافت؛ یافتن سند شیعی برای حدیث نیز از فایده های تخریج به شمار می رود./1324/پ201/ب1