جایگاه سفر و گردشگری در منابع دینی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی در نشست علمی «گردشگری و انسان دینی معاصر با رویکرد حقوقی» که امروز در سالن نشست های علمی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، با اشاره به اهمیت بحث گردشگری در اسلام اظهار داشت: زیبایی رفتار در قبال انسان، کسب معرفت به خداوند از رهگذر آیات او، خروج از انبوه اندوه ها و مشکلات روحی، تحقق بخشیدن به هدف خداوند از ایجاد اقوام یعنی تعارف اقوام و شناخت آن ها در گردشگری نهفته است.

وی با بیان این که در ادبیات دینی بر روی زمین تاکید و تکیه شده است، ابراز داشت:  وقتی سخن از زمین در قرآن به میان می آید یک قطعه ای از آن منظور و معیار نیست؛ بلکه کل زمین معیار است.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با ارائه دو دلیل  برای اثبات این مدعا خاطرنشان کرد: دلیل اول این‌که در برخی آیات، زمین با «الف ولام استغراق» یعنی «الارض» آمده است، بر این اساس روشن است آنجا که قرآن می گوید در زمین سیر کنید مقصود سیر در بخشی از زمین نیست؛ بلکه مطلق زمین مراد واقع شده است.

وی دلیل دوم برای اثبات مدعای فوق الذکر را فراخنایی اندیشی برای زمین خدا عنوان کرد و گفت: در قرآن از یک طرف ارض به خدا اضافه شده، «ارض الله» طرف دیگر ارض الله،  فراخنا تعریف شده است، بنابراین دین با توجه به مفاهیم عمیق و ادبیات نیرومند آن در ارتباط با زمین، هیچگاه اجازه نمی دهد زمین و بخش های اساسی  و عمده آن بی ارتباط با خدا انگاشته شود.

نداشتن نگاه تنگ نظرانه نسبت به زمین

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با اشاره به این که صفت ارائه شده در قرآن برای ارض الله، صفت واسعه (گسترده) است، بیان کرد: صفت واسعه برای زمين، به صورت بسیار آشکار حکایت می کند بر این که، نباید نگاه تنگ نظرانه، اندک نگرانه، تقلیل گرایانه به ارتباط زمین با خدا داشته باشیم؛ بلکه باید مهر خدایی بودن، مهر معنویت دینی،  مهر معرفت الهی را بر همه زمین با همه وسعت و فراخی آن بزنیم و از هر گونه تنگ نظری پرهیز کنیم و بدانیم که زمین خدا گسترده است.

وی تصریح کرد: قرآن با بیانی قوی و نیرومند اعلام می دارد که «ارض الله واسعة» زمین خدا بزرگ است و وسعت دارد، این اندیشه ی قرآنی با این وسعت نگاه، خط بطلانی بر  اندیشه و نگاهی که تنها و تنها بخشی از زمین را به‌خدا مرتبط می کند، می کشد، بر این اساس نباید زمین را در یکی دو سه نقطه محدود کنیم.

گره خوردن گستردگی زمین به سه مقوله اساسی دینی

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی در ادامه با بیان این که فراخنایی زمین در قرآن به سه مقوله مهم شامل عبادت، زیبایی در رفتار و سلوک  و توانمندی در فکر  و زندگی گره خورده است، تصریح کرد: از توجه به آن و تحلیل دقیق محتوای این سه مقوله می‌توان به اندیشه عمیق اجتماعی دین به ویژه برای جهان معاصر راه یافت.

وی ادامه داد:  نباید تصور کرد مقوله مهم و اساسی و اصیلی همچون عبادت به نقطه های زمینی محدود، صرفاً ارتباط پیدا می‌کند؛ به عنوان مثال درست است که مسجد جایگاه عبادت است اما نباید مسجد مکانی تلقی شود که صرفاً عبادت در آن انجام می گیرد و بس؛  بلکه مسجد کانون ذکر الله است که از آنجا عبادت می‌تواند به جامعه سرریز شود

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به آیه «يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي وَاسِعَةٌ فَإِيَّايَ فَاعْبُدُونِ» خاطرنشان ساخت: در این آیه امر به عبادت بعد از سخن گفتن از فراخنایی و گستردگی زمین به میان آمده است، جالب است که در این آیه از انتساب و ارتباط زمین گسترده به خدا سخن به میان می‌آید  و از طرف دیگر آیه بعد از  طرح  زمین خدا  با همه گستره آن  از بحث عبادت مطرح می‌ شود.

وی در ادامه بیان داشت: نتیجه روشنی که از این آیه با سیاقی که دارد به دست می آید این است که همه زمین با همه فراخنای آن محل عبادت است به بیان دیگر عبادت به معنای دقیق تر آن هنگامی است که ما برای عبادت در یک نقطه محصور، محدود و محبوس و زندانی نشویم و نیز  هنگامی است  که ما ذهنیت تنگ، اندک، درجا زننده، کوچک شونده و راکد را در یک نقطه نداشته باشیم.

زیبایی در رفتار و سلوک

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی در ادامه با تأکید بر این که در ادبیات دینی حسنه، جایگاه محوری و اساسی به خود اختصاص داده است، خاطرنشان کرد: باید اعتراف کنیم ما در تحلیل واژه حسنه به صورت اجتماعی و فرهنگی کار درستی را  تا به حال انجام نداده ایم.

وی ادامه داد: در یک نگاه اجمالی حسنه بر یک زیبایی در عمل و رفتار و سلوک اطلاق پیدا می‌کند، این زیبایی در رفتار آنقدر در اسلام پردامنه است که با رجوع به آیات و روایات انسان به دنیایی از زیباییها می رسیم که بحث من در آن نیست.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: یکی از مصادیق این زیبایی، زیبایی در رفتار با انسان هاست به عنوان خانواده خدا در روایتی از امامان آمده است که مقصود از ناس همه انسان ها است، اگر این اصل را یعنی سلوک زیبا در قبال انسان بپذیریم با رجوع به یک آیه در می یابیم که ظرف تحقق این زیبایی در سلوک با همه انسانها، زمین با لحاظ فراخنایی است.

وی با اشاره به آیه 10 سوره زمر «لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ» عنوان کرد: همانطور که مشاهده می کنید سیاق این آیه دو مقوله مهم را کنار هم گرد آورده است، انجام کار زیبا که در دو واژه در این آیه منعکس شده است یکی احسنوا (یعنی احسان می کنند) و دوم  حسنه.

وی ادامه داد : مقوله دوم در این آیه فراخنایی زمین است و روشن است که فراخنایی زمین ارتباط آن با «احسنوا» و «حسنه» ارتباط ظرف و مظروف است یعنی از دیدگاه قرآن ظرف کار نیک و احسان همه جهان است با همه وسعت آن نه فقط در میان قوم خود و برای  قوم خود و نه فقط در یک نقطه خاص.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با بیان این که اسلام مقوله خروج از وضعیت استضعاف را به مهاجرت، و مهاجرت را به گستردگی و فراخنایی زمین گره زده است، گفت: از نگاه دین نمی توان از چارچوب استضعاف برون رفت مگر آن که از پدیده اجتماعی هجرت بهره ببریم و از پدیده هجرت نمی‌توان بهره ببریم مگر آنکه به «وسعت اندیشی نسبت به زمین» برسیم.

وی با اشاره به آیه «قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيرًا» خاطرنشان کرد:  هجرت به  سفر در زمین به گستردگی آن، گره خورده است، گویی از آیه استفاده می شود که ماندن و محدود شدن به یک نقطه، نمی تواند مسیری باشد که انسان را به خدا برساند.

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس ادامه داد: ما باید با تکیه بر شعار «انسان گردشگر معاصر دینی»،  عملیات گردشگری را با دو بعد حقوقی و فرهنگی بر اساس مولفه ها، اقتضائات و الزامات آن تعریف و تحقق ببخشیم.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ضرورت تأمین بسترها و اقتضائات حقوقی گردشگری دینی بیان داشت: ما باید برای تحقق گردشگری دینی معاصر پس از رسیدن به تعریف دقیق آن، بسترهای حقوقی را ایجاد کنیم و قوانین حقوقی ما نباید تنگ کننده و کم کننده فضا به روی گردشگری دینی باشد.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی تصریح کرد: باید حقوق و قانون ما از گردشگری استقبال کند این به نفع جامعه، دین،حرکت و نسل ماست و در غیر این صورت انزوا در کمین  نسل ما  و دین ما  قرار خواهد گرفت.

وی با بیان این که از طرف دیگر جامعه، ما نباید تصور کند گردشگری حلال یک امر  نامرغوب است، گفت: بلکه گردشگری فراتر از یک برند جهانی می تواند باشد به همین جهت باید به گردشگری به صورت فعال نگاه کنیم و گردشگری حلال را امری در حاشیه تلقی نکنیم.

استاد حوزه و دانشگاه تأکید کرد: باید به همان اندازه که نظریه گردشگری تعریف می شود نظریه حلال هم تعریف شود. حلال به واژه ای مهم و جهانی در زمینه طعام امروزه  بدل شده است، نمی‌توانیم حوزه جدیدی در سطح جهان روی بیاوریم و آن گردشگری حلال است قطعاً گردشگری حلال در صورت تعریف شدن جاذبه‌های خواص خود را از حیث فرهنگی و اجتماعی می تواند ارائه کند.

عضو مجلس خبرگان رهبری اظهار داشت: اسلام همیشه به حلال می اندیشد، گردشگری حلال برای  برای اسلام بسیار اساسی است، اسلام همیشه قیدی را در ارتباط با همه زندگی دارد و آن قید حلال بودن است، گردشگری هم باید حلال باشد یعنی گردشگری باید اسباب بهداشت روحی، سرور، شادابی، راحتی، رفاه، دین ومعنویت گردد و نه اسباب گناه وآلودگی، این آلودگی خطری است که همه جا وجود دارد.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی خاطرنشان ساخت: البته به خاطر این قید نباید نفی موضوع کنیم که خطر آن برای دین خیلی زیاد است، گردشگری بخشی از هویت انسان است، گردشگری با دین و با خدا گره خورده است، اما باید مراقب خط قرمزهایی بود.

وی با بیان این که مسلمانان و نظریه پردازان به جای نگاه احتیاط آمیز به گردشگری به تعریف گردشگری دینی دست بزنند، تصریح کرد: این کار برای این است که دین از قافله کاروان انسانی، عقب نماند بلکه پیشتاز باشد، اسلام برخلاف برخی که نگاه منفی دارند و موضوع و صورت مساله را پاک می کنند بسیار فعال، سرزنده و پرنشاط با مقوله انسان معاصر و مقوله گردشگری برخورد می‌کند.

ضرورت داشتن یک شعار  دقیق

وی با اشاره به اینکه باید برای گردشگری دینی باید شعاری دقیق پیدا کنیم،  گفت: عبارت «انسان گردشگر دینی معاصر» می‌تواند یک شعار مهم و اساسی تلقی شود ما می باید بر این شعار تمرکز کنیم و آن را به صورت دقیق تعریف  نماییم و عملیات گردشگری را با دو بعد حقوقی و فرهنگی بر اساس مولفه ها، اقتضائات و الزامات آن تحقق ببخشیم.

عناصر گردشگری دینی

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی در بخش دیگری از سخنان خود  فراخنایی اندیشی نسبت به زمین، معرفت افزایی در سایه گردشگری، معنویت افزایی در گردشگری و توانایی افزایی با گردشگری را عناصر چهارگانه گردشگری دینی دانست و گفت: از زاویه دیگر در گردشگری دینی عناصر مهم و پایه ای و کانونی دین نهفته است.

وی در پایان تصریح کرد: عناصری همچون فراخنایی زمین خدا، و ظرف بودن این فراخنا برای کمال انسانی، عنصر انتشار و انعکاس نشانه های خدا در پهنای زمین، عنصر شناخت متقابل اقوام و شعوب، عنصر بهداشت و سلامت روح و روان از این دست می باشند./1330/پ۲۰۱/ج