حجت الاسلام مهاجرنیا: عالم دینی انقلابی یعنی تولید گر اندیشه اسلام ناب

اشاره: سوم اسفندماه ۱۳۶۷ روزی است که یکی از مهم‌ترین و صریح ترین نوشته های رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) با عنوان «منشور روحانیت» خطاب به روحانيان، مراجع، مدرسين، طلاب و ائمه جمعه و جماعات سراسر کشور صادر شد.

از آن تاریخ ۳۰ سال می گذرد و هر روز بر مهجوریت و مظلومیت این «مانیفست علمی و سیاسی روحانیت» افزوده می شود و این یادگار بی بدیل خمینی کبیر همچون بسیاری از سخنان الهی روح خدا، در کنج غربت، خاک می خورد.

منشوری که با خطابی تاریخی و انقلابی به روحانیان و مراجع تقلید و دیگر بخش های روحانیت، مسیر حرکتی روحانیت را مشخص کرده و راه و روش محافظت از انقلاب اسلامی که حاصل قرن ها تلاش و مجاهدت علما، فقها و نهاد روحانیت اسلام است را نشان می دهد.

در واقع امام خمینی(ره) نهاد روحانیت را حافظان انقلاب اسلامی از کج روی ها و انحرافات دانسته و حراست از اسلام ناب محمدی(ص) و انقلاب برخاسته از آن را وظیفه ای سنگین بر دوش روحانیت می دانند؛ وظیفه ای که با سختی ها، مرارت ها و مقاومت هایی از جانب گروه هایی که در کلام امام راحل(ره)؛ «روحانیون وابسته و مقدس نما و تحجرگرا » و «لیبرال ها» نام گرفته اند؛ همراه است.

ایشان روحانیت انقلابی را «حاملان امانت وحى»، « پايگاه محکم اسلام در برابر حملات و انحرافات و کج رويها»، « تکيه گاه محرومان» و «مجاهدین فی سبیل الله» می نامند و عزت آنان را در جاری ساختن تفکر ناب اسلامی در اندیشه مسلمانان دانسته و می فرمایند: «چه عزتى بالاتر از اينکه روحانيت با کمى امکانات، تفکر اسلام ناب را بر سرزمين افکار و انديشه مسلمانان جارى ساخته است و نهال مقدس فقاهت در گلستان حيات و معنويت هزاران محقق به شکوفه نشسته است.»

مهم‌ترین موضوعی که امام راحل (ره) در «منشور روحانیت» از آن سخن به میان آورده و روحانیت انقلابی را از آن بیم می دهند؛ خطر روحانیان متحجر و مقدس نما است؛ روحانیانی که در بیان امام «مارهاى خوش خط و خال»، و «مروجان اسلام آمریکایی» نام گرفته اند.

با توجه به اهمیت این موضوع خبرنگار خبرگزاری رسا، سراغ حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و گفت‌وگویی با این استاد حوزه ترتیب داده که متن این گفت‌وگو در ادامه تقدیم خوانندگان محترم رسا می شود.

رسا – با سلام و عرض تشکر از این که وقت خود را در اختیار خبرگزاری رسا، قرار دادید، به عنوان سؤال اول بفرمایید چه عواملی سبب شد تا حضرت امام این پیام مهم را خطاب به روحانیت، علما و مراجع صادر کنند؟

بنده هم ضمن عرض سلام به شما، از دغدغه مندی تان در این مسأله مهم تشکر و قدردانی می کنم.

بله همانطور که می دانید منشور روحانیت موضوعی بسیار مهم است ولی قبل از این که وارد اصل پیام بشویم باید بدانیم که چند ویژگی در شخصیت امام راحل بود که منجر شد به نگارش این پیام تاریخی و بسیار مهمی شد که به منزله بیلان کار کل مبارزات امام راحل است و گزارشی از همه آن چیزی است که در طول تاریخ انقلاب اتفاق افتاد.

ویژگی های نظری شخصیت امام

در ویژگی های نظری و عملی حضرت امام(ره) چند نکته برجستگی خاصی دارد، نخست باید به دین شناسی و شناختی که ایشان از ماهیت دین و اسلام دارد اشاره کنیم که بسیار مهم است و مهمترین عنصر فکری ایشان با همه ابعاد هستی شناسانه و ظرفیت های اعتقادی شناخت اسلام به شمار می رود.

نکته دوم فهم شرایط تاریخی از سوی امام است که یک دوران طولانی از مبارزه یعنی از کشف الاسرار در سال 1323 به بعد را شامل می شود و تا زمان انقلاب یک دوران پر فراز و فرود است و به لحاظ فهم امام از شرایط تاریخی بسیار مهم است چراکه ایشان در منشور روحانیت نیز بارها به همین عنصر توجه می دهند.

تقابل هنرمندانه امام با مدرنیته

نکته بعدی که می توان به آن اشاره کرد در حقیقت قدرت فکری امام خمینی(ره) در مواجه با دنیای مدرن است، چراکه ما در مواجهه تکفر دینی و اسلامی با مدرنیته خیلی دچار مشکل بودیم و شرایط پیچیده ای داشتیم ولی این قدرت فکری و نظری امام باعث شد که ما سه واکنش درست داشته باشیم؛ اول این که امام ضمن حفظ بنیادهای معرفتی و دینی و اعتقادی خودمان بسیاری از عناصر عقلانی را نیز با این بنیادها ترکیب کردند، یعنی مسائلی که می تواند جزو احکام امضایی اسلام باشد دریافت کرده و با گزاره های اسلامی ترکیب می کرد که این ویژگی در کمتر کسی دیده می شود.

ایشان در کنار قدرت تطبیق داشت کاری کرد که شما بتوانید حوادث گذشته را بر مسائل روز تطبیق کنید، چراکه تاریخ تکرار بسیاری از حوادث گذشته است و این که بتوانید حادثه را بر مصادیق و اجزاء بعدی تطبیق کنید کاری هنرمندانه است.

نمونه این مطلب در اولین سخنرانی ایشان در مدرسه فیضیه در سال 1343 است که می فرمایند: «امروز عصر عاشورا است» ایشان در ادامه دقیقا عاشورا را ترسیم می کنند و بیان می دارند: «امروز عاشوریان در مقابل یزیدیان قرار گرفته اند»، واکنش و قدرت سوم ارجاع بود، این که بتوانید پدیده های خارجی را به نصوص و گزاره های دینی برگردانید.

فهم دقیق اولویت ها از سوی امام راحل

ویژگی بارز دیگر حضرت امام(ره) فهم اولویت ها و اصل و فرع کردن مسائل و توجه به اصول بود که کار فوق العاده است، ایشان در کوران مبارزات در زمان تصمیم گیری ها به روز و با فهم شرایط زمان عمل می کرد و همین مسأله به همراه بروز معرفت دینی در ایشان باعث شد در سر دو راهی ها اصل و فرع و اولویت ها را تشخیص بدهد و گرفتار مسائل فرعی نشود.

در مورد این مسأله کافی است اشاره کنیم به دوران تبعید امام در قم، زمانی که ایشان می خواستند بعد از کاپیتولاسیون سخنرانی کنند، شاه به امام پیام می دهند که در مورد آمریکا و اسرائیل و شخص شاه صحبت نکنند ولی امام لبخند می زنند و می فرمایند: «از قضا من فقط راجع به همین سه تا می خواهم صحبت کنم».

نکته بعدی شناخت ظرفیت های مردمی بود که تا آن روز شناخته شده نبود و یکی از مشکلات ما همیشه همین بوده که از ظرفیت مردم غافل بوده ایم. در دوره مشروطه یک نهضتی با حضور علما و بعد روشن فکران شکل گرفت که در آن توده مردم نبودند و در نهایت نیز شکست خورد، ولی در انقلاب اسلامی ما با فرمان امام راحل، مردم به صورت میلیونی مردم به خیابان می آمدند و در حقیقت امام این ظرفیت را کشف کردند و با آن موفق شدند که بزرگترین انقلاب قرن بیستم را رقم بزنند.

خصوصیات عملی

امام در کنار ویژگی های نظری یک سری خصوصیات عملی داشتند، از جمله این که شدیدا تکلیف گرا بود که بسیار مهم است شما در کنار هنرهای معرفتی و نظری کار خود را با وظیفه گرایی همراه کنی و همچنین در کنار وظیفه گرایی اخلاص در عمل برای ایشان بسیار برجسته بود و هیچ رفتار و مبارزه ای را شروع نمی کرد مگر این که که واقعا اخلاص و قصد قربت برای خودش محرز می شد.

امام راحل پیگیر بود و این طور نبود که کاری را شروع کرده و بعد رها کند و خود ایشان در سخنرانی معروف می فرماید من از مجتهدانی نیستم که یک فتوا بدهم و به خانه بروم. شجاعت امام نیز بسیار برجسته است، چراکه دقیقا در دوران مبارزه و قبل و بعد از انقلاب سخنان و رفتارهایی دارند که شجاعت ایشان را نشان می دهند.

خود امام نقل می کنند وقتی در قم ایشان را دستگیر کرده و در ماشین می بردند افسران مسلح در کنار ایشان سکوت کرده بودند، امام می فرمود: من آنها را به حرف در آوردم و گفتم چرا صحبت نمی کنید، گویا آنها ترسیده بودند ولی والله من از هیچ چیز نترسیدم.

یا بعدها در نجف چند سال بعد از استقرار حزب بعث عراق که این حزب تصمیم می گیرد ایرانی ها را از عراق اخراج کند، در این زمان امام نیز در عراق تبعید بود و با ساخت و پاخت رژیم ایران به آن کشور رفته بود ولی امام می گوید اگر ایرانی ها بروند من هم در نجف نمی مانم؛ این سخن در نجف پیچیده می شود و از بغداد هیأتی به سرپرستی وزیر اطلاعات آن روز به دیدار ایشان می روند که ابتدا ایشان راه نمی دهد و از آنها می خواهند که باید تعهد بدهند این دستور را پس بگیرند و رژیم در ادامه علما را واسطه می کنند ولی امام می گویند باید قول بدهند که این کار را نکنند که خود آنها گفته بودند این انسان فوق العاده ای است.

در جنگ تحمیلی نیز فرمودند اگر استکبار جهانی بخواهد در مقابل دین ما بایستد به یاری بسیجیان جهان اسلام در مقابل همه آنها خواهیم ایستاد، بنابراین ایشان در حوزه عمل این گونه بود که اهم و مهم را درک می کرد و از این رو حقیقتا پیش نیاز فهم منشور روحانیت، شناخت شخصیت امام است.

رسا - تحلیل و نظر حضرتعالی درباره پیام تاریخی حضرت امام(ره) به علما، مراجع، طلاب و حوزه های علمیه چیست؟

به عقیده من اگر بخواهیم دو متن از امام نشان بدهیم یکی منشور روحانیت و یکی وصیت نامه ایشان است که عدل هم هستند و در حقیقت گزارشی از همه دوران مبارزات است و علی رغم این که منشور روحانیت خطاب به حوزه های علمیه است ولی در حقیقت همه چیز انقلاب و دوره مبارزه جریان های فکری سیاسی این دوران را یادآوری می کنند.

منشور روحانیت خطوط اصلی مبارزه است

خطوط اصلی مبارزه، موانع و اصول انقلاب و همه این ها را در آن متن آمده است از جمله ای یک دسته بندی دارند و آن را تراز برای دسته بندی همه مسائل قرار می دهند و آن طرح اصطلاح اسلام ناب و اسلام آمریکایی بود که دقیقا بر منشور روحانیت سایه افکنده است.

افکار متحجرانه، مقدس مآب ها، ولایتی های بی ولایت، آخوندهای درباری و لیبرال ها در همین قالب است که حدود 18 گروه و جریان سیاسی انحرافی ذیل آن جای می گیرند و در مقابل آن اسلام ناب است؛ این دو اصطلاح هرچند جزو مخترعات امام است ولی تفکری است که در صدساله اخیر انقلابیون و مبارزان و تئوریسین ها درگیر آن بودند.

کشور ما وقتی با بن بست مشروطه و شکست مشروطه مواجه شد و طاغوت از دل آن بیرون آمد حوزه و روحاینت از عرصه سیاست جداشد چون همه چیز از روحانیت گرفته شد و ارتباط مردم با روحانیت قطع شد.

پیش از مشروطه به ویژه در دوران صفویه بزرگ ترین جایگاه های سیاسی و فرهنگی کشور از آن روحانیت بود که شامل چهار یا پنج منصب اساسی بود، منصب سیاسی اول مرجعیت بود که برای تولید دین و تعیین وظایف شرعی مردم مورد استفاده قرار می گرفت، همچنین منصب قضاوت برای مرافعات و دعای، تمام ثبت اسناد و املاک، تمام مسائل مالی و وجوهات و موقوفات و همچنین سیستم آموزشی کشور در اختیار روحانیت بود بعد از دوره شاه سلطان حسین همه مناصب را در میان خود بردند و به همین جهت دیگر مردم با حکومت کاری نداشتند و تنها ارتباط آنها اخذ عوارض سالیانه از مردم بود.

از این زمان دیگر روحانیت در حکومت هیچ جایگاهی ندارد تا دوره مشروطه که روحانیت همراه با پایگاه اجتماعی قیامی راه اندازی کردند ولی در دروه رضا شاه دوباره همه پایگاه های اجتماعی را از روحانیت گرفتند، او اول سیستم قضایی مدرن درست کرد و همین طور آموزش پروش و دانشگاه درست شد و مکتب خانه ها جمع شد و علما در حوزه متمرکز شدند.

اداره اوقاف دولتی شد و مردم عملا ارتباط مالی با روحانیت نداشتند، ثبت اسناد و املاک دولتی شد و تنها ارتباط مردمی در حد مرجعیت بود که آن هم فقط در نسل قدیم بود و نسل جدید با توجه به تبلیغات گسترده حکومت علیه دین، ارتباطی با علما و روحانیت پیدا نمی کردند.

امام چطور توانست مردم را با خود همراه کند

در این شرایط بسیار حساس که علما پشت شان از حضور مردم خالی شده هنوز یک امیدواری وجود دارد و آن این است که مردم از آن طرف به سیستم جدید هم وصل نشده بودند و به همین جهت مردم داری و فهم ظرفیت های مردمی از سوی امام باعث شد که به میدان بیایند، چراکه مردم معلق بین سنت و مدرنیته بودند ولی امام توانست آنها را بسیج کرده و برگرداند.

در این دوره طولانی از مشروطه تا انقلاب اسلامی اتفاقات گسترده ای افتاد و عملا دین شدیدا تضعیف شد و یکی از کارهای جدی این دوران از سوی حکومت ترویج جدایی دین از سیاست بود و همین طور که روحانیت از سیاست کنار گذاشت شد دین هم از سیاست جدا شد.

رسا – به عقیده شما تکیه اصلی منشور روحانیت روی چه موضوعی است؟

منشور روحانیت از همین محور یعنی دین و سیاست شروع می شود و امام کسانی که مخالف جدایی دین از سیاست بودند را متذکر می شود و بارها به این مسأله توجه می دهد که برخی می خواهد القا کنند مجتهد کسی است که به سیاست آلوده نشود ولی مجتهد واقعی کسی است که با همه روش های دنیای استکبار آشنا باشد و بتواند در مقابل آنها تدبیر کند.

عنصر بعدی مورد تکیه امام راحل در این منشور فقه و فقاهت است، چراکه در صد ساله اخیر شدیدا گرفتار موانع دین و روحانیت شده بودیم و سنت دینی به حاشیه رفته، قدرت و کارآمدی خود را از دست داده بود و علما نمی دانستند که چه باید بکنند و در مقابل علما به فکر رفتند و برای ناکارآمدی اسلام دلایلی را مطرح کردند.

چرا اسلام پیش از انقلاب ناکارآمد بود؟

برخی معتقد بودند دلایل نا کارآمدی اسلام این است که دین، ناب بودن خود را از دست داده است و باید ناخالصی های آن را بگیریم، آنها می گفتند در دوره صفویه تفکر قوم گرایی جاهلانه صفویه و اسلام مختلط شده و به همین جهت از اسلام علوی و صفوی نام می برند و افرادی مثل دکتر شریعتی در همین مایه ها سخن می گویند.

در مصر نیز موضوع ناب سازی اسلام از سوی رشید رضا و عبدو مطرح می شود و این که باید در مقابل استعمار باید اسلام ناب را به میدان بیاوریم که دیدگاه غالب اهل سنت در این مسأله، سلفی گری و از دیدگاه شیعه قرائت اهل بیت(ع) است.

در مرحله دوم برخی معتقد بودند که باید ابعاد شریعت مدارانه دین را ترک کنیم و اگر این ها را برداشتیم اتحاد و همگرایی پیش می آید؛ آنها در حقیقت می خواستند ایمان را ترویج کنند نه شریعت را یعنی ایمان قلبی کافی است، همچنانکه امروز در ترکیه خیلی ها مسلمان هستند ولی در ظاهر به چیزی پایبند نیستند، جریان قبل از انقلاب نیز همین بود که باید ایمان را تقویت کنیم و اشکالی ندارد که فرد مرتکب مفاسد شود و شراب بخورد و اصل این است که پایه های ایمانی او تضعیف نشود.

تفکر دیگر این بود که دلیل ناکارآمدی اسلام این است که تفکر سنتی و دینی در اسلام را خوب دریافت نکردیم، چراکه اسلام یک سری قواعد ثابت دارد که همیشگی است، ما باید اصول ثابت را نگه داریم و ساز و کارهای مدرن را نیز بپذیریم یعنی از ابزار تکنولوژی استفاده کنیم.

می گفتند اگر این کار را بکنیم و ساز و کارها را متغیر کنیم می توانیم از ابزارهای روز بهره گیری کنیم و به جای این که بلندگو ساخته شده در غرب ترویج ضد دینی باشد تبلیغ معارف دین باشد، ولی این که این اسلام در چه قالبی باشد شورایی؟ پادشاهی؟ فدرالی؟ یا غیر آن مهم نیست، مثل صدر اسلام که پیامبر یک سری اصول ثابت داشت ولی مسائل زمان را به عنوان اصول امضایی قبول کرد.

همانطور که غالب قراردادهایی که در اسلام هست پیش از اسلام نیز وجود داشت در این دوره هم مجتهد اصول ثابت دین را نگه دارد و امور عقلایی را با دین تطبیق دهد به عنوان مثال الان فرض می کنیم پدیده نوینی مثل دموکراسی مطرح شده، مجتهد با وصف دینی با این پدیده برخورد کرده و آن را بخشی از دین بداند؛ امام راحل ضمن پذیرش همه این نظرات دنبال تقویب فقاهت اسلام بود و تأکید می کرد که همین روش فقیهانه اسلام را حفظ کرده است.

باور امام در مورد اسلام و کارآمدی آن

ایشان بر این باور بودند که فقها با همین روش همه ابعاد اسلام را حفظ کردند و اگر علما نبودند معلوم نبود چه دانش های انحرافی در دسته توده های مردم بود، بنابراین امام راحل با همین اندیشه به میدان آمدند. امام در همین منشور بارها روی روش فقه جواهری و عنصر زمان و مکان مانور می دهد و تأکید می کنند که حکومت اسلامی فلسف علمی همین فقه است و حکومت اسلامی با همه زیرمجموعه های خود، تحقق عملی همان فقه است، بنابراین همه فقه ما سیاسی و حکومتی است.

رسا – منظور از اسلام آمریکایی که حضرت امام(ره) در منشور روحانیت بارها به آن اشاره می کنند چیست؟ و به چه علتی این قدر ایشان روی این مسأله تأکید دارند؟

چه از منظر فقه به سیاست و چه از منظر سیاست به فقه بنگریم متوجه می شویم که همه آن سیاسی است، چون دین ابزار دست حاکم است، بنابراین حضرت امام(ره) در این نامه دست روی عنصر فقاهت می گذارند که نکته بسیار مهمی است و با این مقدمات ابتدای نامه خط و خطوط سیاسی را طراحی می کنند و تا پایان نامه تأکید می کنند که تفکر جدایی دین از سیاست از دوران شاه شروع شد و کسانی که اعتقاد به این داشتند مروج اسلام آمریکایی بودند.

امام با این روش با کسانی مقابله می کرد که در دوره مبارزه مانع ایجاد می کردند و قائل بودند مبارزه حرام است، یا معتقد بودند که شاه سایه خدا روی زمین است، شیعه است و نباید با او جنگید و از آن طرف کسانی که می گفتند هر حکومتی قبل از قیام امام زمان(عج) طاغوت است، چراکه برخی در این دوران القا می کردند که نباید قیام کرد که این ها همان تفکر اسلام آمریکایی بود.

اسلام آمریکایی یک نماد است

اسلام آمریکایی یک نماد است و به این معنا نیست که هرکس شعار مرگ بر آمریکا می دهد لزوما داخل در دسته مسلمان آمریکایی نباشد، چراکه در آن دوران عده ای وابستگان به دربار بودند، عده ای هم فریب خورده بودند و به آنها القا شده بود که نمی توانیم با شاه مبارزه کنیم و عده ای نه وابسته و نه فریب خوده بودند بلکه متحجر و مقدس مآب بودند که نقش دین را در عرصه سیاست نمی دیدند و عده ای روحانیون نماهایی بودند که خود را در قالب روحانیت جا زده بودند و همه فکر و رفتار آنها اسلام آمریکایی بود.

در منشور روحانیت در طرف مقابل مسلمانان آگاه و مبارز و بیداری هستند که همه هستی خودرا پای دین گذاشته اند و در همراهی دین و سیاست ایستادند، از این جا است که امام راحل شروع به بیان یک سری انتقادها کرده و باب گلایه ها را باز می کنند ودغدغه ها و ناراحتی هایی که از دست متحجرین خورده اند بیان کرده و می گویند: خون دلی که پدر پیرتان از دست این افراد خوردرژیم و طاغوت نخورد

اسلام آمریکایی که امام می گوید به 18 جریان سیاسی خرد می رسد، بخشی سکولار ها و لیبرال هستند که دین دار نیستند و بخش دینی نیز تحت عناوینی از جمله انجمن حجتیه و متحجرانی بودند که تنها ادعای دین داری داشتند ولی همین افراد مانع اصلی مبارزات بودند و مبارزات را تحریف کردند و دراوج فعالیت ها، کاری می کردند که انقلابی گری اسلام دچار مشکل شود.

تفکر تحجر همچنان جریان دارد

امام راحل تأکید می کند که طلاب جوان بدانند تفکر این گروه همچنان باز است، تحجر همچنان هست و تنها شیوه مقدس مآبی عوض شده است، همان افرادی که می گفتند باید فساد کنیم تا امام زمان(عج) ظهور کنند امروز شیوه شان عوض شده است و شکست خودگان دیروز سیاست بازان امروز شده اند و بعد به قائله های قم و تبریز مثال می زنند.

شاخص‌ترین موضع امام در مقابل انحراف برخی از روحانیون منتسب و يا نزديك به انجمن حجتيه در «منشور روحانیت» منعكس شده است: «دسته اي ديگر از روحاني نماهايي که قبل از انقلاب دين را از سياست جدا مي دانستند و سر به آستانه‌ي دربار مي ساييدند، يک مرتبه متدين شده و بر روحانيون عزيز و شريفي که براي اسلام آنهمه زجر و آوارگي و زندان و تبعيد کشيدند، تهمت وهابيت و بدتر از وهابيت زدند. ديروز مقدس نماهاي بي شعور مي گفتند دين از سياست جداست و مبارزه با شاه حرام است، امروز مي گويند مسئولين نظام کمونيست شده اند. تا ديروز مشروب فروشي و فساد و فحشا و فسق و حکومت ظالمان براي ظهور امام زمان(عج) را مفيد و راهگشا مي دانستند، امروز از اينکه در گوشه اي خلاف شرعي که هرگز خواست مسؤولين نيست رخ مي دهد، فرياد وا اسلاما سر مي دهند. ديروز حجتيه اي ها مبارزه را حرام کرده بودند و در بحبوحه مبارزات تمام تلاش خود را نمودند تا اعتصاب چراغاني نيمه شعبان را به نفع شاه بشکنند، امروز انقلابي تر از انقلابي شده اند. ولايتي هاي ديروز که در سکوت و تحجر خود آبروي اسلام و مسلمين را ريخته اند و در عمل پشت پيامبر و اهل بيت عصمت و طهارت را شکسته اند و عنوان ولايت برايشان جز تکسب و تعيش نبوده است امروز خود را باني و وارث ولايت نموده و حسرت ولايت دوران شاه را مي خورند».

رسا – جمع بندی شما از سخنان تاریخی امام راحل در منشور روحانیت چیست؟

آن چیزی که می توانیم از مجموع منشور روحانیت جمع بندی کنیم دسته بندی به انقلابی و غیر انقلابی و حزب اللهی و اسلام ناب و اسلام آمریکایی است و این که حضرت امام(ره) نهایتا در توصیه هایی به طلاب و بزرگان حوزه می گویند: این انقلاب در دست ما امانت است و اسلام ناب باید کمک کند که دست ناهلان نیافتد و بعد توصیه می کنند که در شرایط موجود باید متحد شویم و همبستگی ها را افزایش بدهیم.

روحانیت باید نبض جامعه را به دست بگیرد

حضرت امام(ره) تأکید دارند که نیش زبان ها تفرقه ایجاد نکند، ما باید بدنه نظام را حمایت کنیم تا اسلام ناب را حفظ کنیم و همچنین این که روحانیت باید نبض تفکر جامعه را در دست بگیرد و به همین جهت همیشه باید چند قدم جلوتر محیای عکس العمل باشد.

امروز رهبر معظم انقلاب نیز از واژه حوزه و روحانی انقلابی یاد کرده اند که به معنای همان اسلام نابی است که بر اساس تفکر انقلابی امام در میدان شکل گرفت، به این معنا که از روحانیت و حوزه انقلابی توقع نداریم دائما شعار بدهند بلکه باید در مقام عمل این گونه باشد.

عالم دینی انقلابی یعنی تولید گر اندیشه اسلام ناب، چراکه امروز به تولید تفکر ناب اسلامی احتیاج داریم و برای ادامه انقلاب اسلامی نیاز به نظریات بدیل داریم چون همیشه برخی نظرات فرسوده می شود که نیاز به شارژ دارند و به همین جهت امروز در عرصه انقلاب اسلامی و مراحل آن شامل، انقلاب، نظام، جامعه، دولت و تمدن نیاز به نظریه پردازی داریم.

ویژگی روحانیت انقلابی

روحانیت اگر می خواهد انقلابی باشد باید تولید گر اندیشه های ناب باشد و اگر نظریه و دانش دینی و علوم انسانی متناسب با انقلاب اسلامی تولید نکنیم مواجه با انسداد می شویم، همچنانکه کمونیست چون نظریات بدیل نداشتند به انهای خط رسیدند و در موانع اقتصادی و بن بست کم آوردند و فشار دنیای غرب آن را از هم پاشاند.

مائوئیست امروز در چین هم مثل کمونیست با بن بست مواجه است که قرائتی از سوسیالیست است ولی این ها یک زرنگی کردند و آن این بود که چون نظریه بدیل نداشتد میدان بازی را عوض کردند و مردم را به عرصه اقتصاد فعال مردمی کشاندند و همین اقتصاد جبران ایدئولوژی می کند و کارآمدی خود را نشان می دهد.

بنابراین اگر نظریه های بدیل و پشتیبان نداشته باشیم دیر یا زود مردم می فهمند سوسیالیست چیزی نییست که بشر را اشباع کند و کارهای اقتصادی هم بدون شک بعدا با مشکل مواجه می شود؛ ما در نظام اسلامی خود بنیه اقتصادی پیشتیبان نداریم و از طرفی گرگ های زیادی در کمین ما نشسته اند، همچنانکه امام به افرادی که فقط کارشان انتقاد کردن و ایراد گرفتن بود می گوید این قدر انتقاد نکنید اگر هر کس دیگری هم در این نظام مسؤول بود معلوم نبود با این همه گرگ بتواند همه مشکلات را برطرف کند.

سوریه و یمن خط مستقیم مبارزه ما با دشمن است

همین الان در سوریه و عراق و یمن با استکبار درگیری مستقیم داریم و در پنج نقطه جهان به صورت مستقیم با آمریکا و صهیونیستم گلاویز هستیم بنابراین تفکر انقلابی و حوزه انقلابی یعنی اسلام ناب و این که تولید گری و تفکر انقلابی داشته باشیم.

در برخی اغتشاشات اخیر شاید برخی مشکل تئوریک و اعتقادی داشته باشند و شاید عده فریب خورده و عده ای مزدور هم باشد ولی عده زیادی هم مشکلات اقتصادی آنها را به این جا رسانده است که وقتی گرسنه هستند می گویند چرا وقتی خودمان نیاز داریم به عراق و سوریه کمک کنیم، در صورتی که او با خط مشیی که حوزه انقلابی ترسیم می کند باید بداند سوریه و عراق و یمن خط مقدم با استکبار جهانی است و ضرورت اسلام ناب حکم می کند که به این کشورها کمک کنیم.

بنابراین حوزه انقلابی باید برای همه رفتارهای خود از جمله اقتصاد، سیاست و فرهنگ نظریه و بدیل و پشتیبان تولید کند، همچنانکه حضرت امام(ره) تأکید داشتند که روحانیت هم باید نظریه های نو تولید کند و هم آینده نگر باشد همانطور که دشمن ما برای صدسال آینده همه گزینه ها را ارزیابی می کند و برای جا انداختن بدیل انقلاب اسلامی کارهایی زیادی انجام داده است.

باید چندگام جلوتر از حوادث باشیم

تعبیر امام این است که چندگام جلوتر از حوادث باشیم و آینده را ببینیم، خلاصه نامه این است که اسلام ناب در مقابل اسلام آمریکایی رویارویی و مواجهه مستقیم داشته اند و همه چهره انفعال و تمام چهره تحجر درگیری با اسلام ناب دارند و امام ردپایی اسلام آمریکایی را در حوزه گوشزد می کند.

البته امروز نیز اسلام آمریکایی در حوزه نفوذ کرده است که رهبر معظم انقلاب اسلام انقلابی در مقابل دو جریان فکری به نام تحجر و انفعال سکولار قرار گرفته و تأکید می کنند که حوزه باید وارد عرصه تفکر انقلابی بشوند چراکه ما با گسست ها و گسل های زیادی مواجه هستیم و باید با تدبیر و مدیریت از این موانع عبور کنیم.

در نهایت این که وظیفه حوزه های علمیه هم تولید گری است و هم تبیین و ترویج و دفاع از بن مایه های معرفتی دینی است و حوزه در این عرصه می تواند به نظام کمک کند و دانش های و علوم مورد نیاز را در اختیار جامعه قرار بدهد.

رسا – در پایان بفرمایید در مقام ثبوت، حوزه های علمیه چقدر توانسته اند خود را با اندیشه های ناب، دقیق، عمیق و ژرف حضرت امام(ره) منطبق و مطابق این اندیشه ها حرکت کنند؟

در مجموع حوزه به عنوان یک نهاد با سابقه هزار ساله در مسیری به عنوان پرچم دار تفکر اهل بیت(ع) در حرکت است ولی توقعی که امام از حوزه مطرح کردند هنوز نرسیدیم که همان تفکر اسلام ناب و ورود به عرصه دنیای مدرن بود و این که ما با این تحولات گسترده مواجه هستیم و از دنیای سنتی مشروطه و صفویه خارج شده ایم، امروز جهان به صورت لحظه ای در حال تغییر و تحول است.

امام معتقد بود که تفکر ناب اسلام در حوزه ها باید به میدان بیاید و در مقابل چالش با دنیای مدرن، نظریه پردازی کنند و متناسب با دنیای امروز کار کنیم، ما سرمایه های زیادی داریم که قرآن و عترت منبع معرفتی اصلی ما است ولی همه سرمایه های خود را بسیج نکرده ایم و در عرصه های نظری و علوم انسانی و اسلامی عقب هستیم و در عرصه دانش های جدید تولید گری نکرده ایم درحالی که بیش از این می توانستیم کار کنیم.

در عرصه فرهنگ و سیاست نظریات بدیل نداریم

در عرصه فرهنگ و سیاست نظریات بدیل نداریم و به صورت اجتهادی افکار امام و نظریات جدید اضافه نشده است، در حوزه امروز دانش های مختلف تدریس می شود که بسیاری از آنها تفکرهای غربی و برگردان افکاری است که اصلا دغدغه های ما نبوده و ریشه در حکمت عملی و نظری ما نداشته است و ما تنها مصرف کننده و بسیار عقب هستیم.

چند شب پیش جایی در مورد مهدویت صحبت می کردم، در آخر جلسه وقتی فردی از من خواست که در مورد نظام سیاسی مهدویت کتابی معرفی کنم چیزی نتوانستم بگویم در حالی که در روایات ما نظام آرمانی و مهدوی به صورت گسترده بیان شده ولی ما هنوز نتوانسته ایم به یک الگویی که حتی انتزاعی و کلی باشد دست پیدا کنیم.

بنابراین باید حق داد که مصری ها یا تونسی ها و لیبیایی ها وقتی با بیداری اسلامی مواجه می شوند و دور هم جمع می شوند تا حکومت تشکیل بدهند با این که راشد الغنوشی مرید امام بود اما در مصر می گویند الگوی ایران را نمی توانیم پیاده کنیم چون ولایت فقیه نداریم، این مشکل ما است که نظریات بدیلی متناسب با این کشورها تولید نکرده ایم.

دلیل عدم تبعیت بیداری اسلامی از انقلاب اسلامی ایران

به همین جهت است که مصر روی به اسلام حزب رفاه ترکیه می آورد، به همین جهت باید اعتراف کنیم با وجود این که امروز در عرصه نظامی و انقلابی گری در جهان حضور داریم، اما در عرصه فکری و اندیشه اسلامی حتی در سوریه و مصر هنوز ارتباط برقرار نکردیم و حتی با حوزه نجف که مادر حوزه علمیه قم هست ارتباط تنگاتنگی نداریم.

در نهایت به نظر می رسد اگر حوزه های علمیه و به ویژه مراکز علمی و پژوهشی حوزوی در این عرصه حقیقتا به میدان وارد شوند و الگوهای انقلاب اسلامی را برای دیگر کشورها نیز تنظیم و تدوین کنند بتوانیم در آینده نه چندان دور شاهد صدور انقلاب به همه نقاط جهان باشیم.

رسا – بسیار متشکر و ممنونم از این که وقت خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید.

بنده هم از شما و همه عزیزان در این خبرگزاری که یک رسانه دینی و حوزوی است کمال تشکر را داشته و امیدوارم در راه نیل به اهداف خود موفق و مؤید و پیروز و سربلند باشید./1324/د101/ج