یادداشت؛
سلبریتیسم یا پادشاهیِ "چشم پرکن‌ها"
سلبریتیسم آمیخته‌ای از «ملأ» و «اتراف» است که رسانه و ثروت را در اختیار دارد. در واقع سلبریتیسم محصول رسانه است و سلبریتی خود یک رسانه و اغلب ابزاری برای سیاستمداران.
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، «فاما خدای رومی شهرت و شایعه در شهر ویرجیل به عنوان شیطان توصیف شده است که طاعونی سریع‌تر از او نیست. در «انه اید» او درج دهنده توان‌مند اخبار است که از پر و بال و دهان‌های متعددش استفاده می‌کند تا خبر را به همه در آسمان و زمین بگوید.»
«سلبریتیسم» مانند هر «ایسم» دیگری بیان‌گر یک شیوه و منش است. «سلبریتی» چنان که گفته‌اند شخصی است که در زمینه موسیقی، ورزش، رسانه، سیاست، ادبیات و مانند آن در جامعه سرشناس و معروف می‌شود و «سلبرتیسم» همان سلبریتی زدگی است؛ یعنی سپردن فکر جامعه به سلبریتی‌ها و پیروی عوام از آنها در فکر و پوشش و انتخاب و...! حال در تبلیغ یک کالا یا ترویج یک نوع خاص پوشش یا تبلیغ به نفع یک کاندیدا یا هر چیز ریز و درشت دیگری که بتواند عرصه اظهار نظر و فضل شود برای او!
این جریان همان «قارونیسم» است که رنگ فرهنگی به خود گرفته است. قرآن کریم ویژگی «قارونیسم» را چنین برشمرده است:
«در برابر حق سرکش است و از نعمت دنیا سرخوش؛ [۱]امکانات خود را به رخ دیگران میکشد؛ [۲]و دچار خود بزرگ بینی و استکبار است؛ [۳]و جایگاهش را نتیجه دانش و تلاش خود می‌بیند، نه لطف خدا [۴].»
با نگاهی به سلبریتیسم و تطبیق قارونیسم بر آن به راحتی در می‌یابیم که این دو جریان در این صفات مشترکند و عملا تفاوت ماهوی ندارند. آنها نیز در برابر حق، سرکش و به نعمت دنیا خشنود هستند و چند برابر قارونها خودنمایی دارد. یک ویژگی مشترک دیگر هم میان «سلبریتیسم» و «قارونیسم» وجود دارد؛ افراد هر دو جریان دل گنجشکی هستند! و ظرفیت‌شان کمتر از شهرت و منالشان است. گویند: «قارون پسر عموی موسی بود و شاید هم عمو! از موسی علم کیمیا را آموخت، ولی ظرفیتش را نداشت و خودش را گم کرد و قارون سرکش از حق شد.» درست مثل سلبریتیست‌ها که ظرفیت شهرتشان را ندارند. البته آشکار است که هر «سلبریتی» لزوما «سلبریتیست» نیست، چنان که هر دارامندی، قارون نخواهد شد.
قرآن کریم در جریان‌شناسی گروه‌های مؤثر در اجتماع به هر دو جریان پرداخته است! سلبریتیست‌ها را «ملأ» نام نهاده است و قارونیست‌ها را «مترف» و این دو در کنار هم، همواره مخالف و سد راه جبهه حق بوده‌اند.
«ملأ» در قرآن کریم معمولا به معنای خواص قوم است و هم به اشراف و هم به جماعتی از اهل ملکوت اطلاق شده است. این‌ها با موقعیت و جایگاه خود چشم و دل مردم را پر می‌کنند [۵]و مردم در تصمیم، اقدام و جهت‌گیری خویش منتظر اشاره آنان هستند.
دکتر شریعتی ملأ را چنین تعریف کرده است: «ملأ «چشم پرکن‌ها» هستند، یعنی نمایندگان زور در جامعه بشری، ملأ یعنی کسی است که وقتی در جامعه راه می‌رود، چشمها را پر می‌کند.» [۶]«مترف» نیز کسی است که ثروتش او را به «خود بی‌نیاز بینی» [۷]کشانده و ثروت و مکنتش او را به سرمستی و شهوت‌رانی کشانده است.
قرآن کریم ویژگی‌های ملأ و مترفان را چنین بر شمرده است:
به خاطر ثروت و موقعیت خود را برتر از دیگران میدانند و گمان می‌کنند به خاطر این برتری نزد خدا جایگاه ویژهای دارند:
وَ قالُوا نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوالاً وَ أَوْلاداً وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبینَ. [۸]و گفتند: اموال و اولاد ما (از همه) بیشتر است (و این نشانه علاقه خدا به ماست!) و ما هرگز مجازات نخواهیم شد!
میان مردم فتنه و ترس ایجاد می‌کنند تا ستمگران را یاری کنند:
فَما آمَنَ لِمُوسى إِلاَّ ذُرِّیَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ عَلى خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْنَ وَ مَلاَئِهِمْ أَنْ یَفْتِنَهُمْ وَ إِنَّ فِرْعَوْنَ لَعالٍ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفینَ. [۹](در آغاز) هیچ کس به موسى ایمان نیاورد، مگر گروهى از فرزندان قوم او (آن هم) با ترس از فرعون و اطرافیانش، مبادا آنها را شکنجه کنند زیرا فرعون، برترىجویى در زمین داشت و از اسرافکاران بود!
با گمراه‌سازی مردم، آنان را از حق دور می‌کنند:
وَ قالَ مُوسى رَبَّنا إِنَّکَ آتَیْتَ فِرْعَوْنَ وَ مَلَأَهُ زینَةً وَ أَمْوالاً فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا رَبَّنا لِیُضِلُّوا عَنْ سَبیلِکَ. [۱۰]موسى گفت:
پروردگارا! تو فرعون و اطرافیانش را زینت و اموالى سرشار در زندگى دنیا دادهاى، پروردگارا! در نتیجه بندگانت را از راه تو گمراه مىسازند!
با هر چه مخالف هوای نفسشان باشد، یکسره مخالفند و ذره‌ای از آن را برنمی‌تابند:
وَ ما أَرْسَلْنا فی قَرْیَةٍ مِنْ نَذیرٍ إِلاَّ قالَ مُتْرَفُوها إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ کافِرُونَ [۱۱]و ما در هیچ شهر و دیارى پیامبرى بیمدهنده نفرستادیم مگر اینکه مترفین آنها که مست ناز و نعمت بودند گفتند: «ما به آنچه فرستاده شدهاید کافریم!
با هر اصلاح حقیقی مخالفند و از نفوذ خود برای دور کردن مردم از مصلحان بهره می‌برند:
وَ انْطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَ اصْبِرُوا عَلى آلِهَتِکُمْ إِنَّ هذا لَشَیْءٌ یُرادُ» «سرکردگان آنها بیرون آمدند و گفتند:
بروید و خدایانتان را محکم بچسبید، این چیزى است که خواستهاند شما را گمراه کنند! [۱۲]به گذشته افتخار می‌کنند و از آن دست نمی‌کشند:
وَ کَذلِکَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ فی قَرْیَةٍ مِنْ نَذیرٍ إِلاَّ قالَ مُتْرَفُوها إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلى آثارِهِمْ مُقْتَدُونَ. [۱۳]و این گونه در هیچ شهر و دیارى پیش از تو پیامبر انذارکنندهاى نفرستادیم مگر اینکه ثروتمندان مست و مغرور آن گفتند: «ما پدران خود را بر آئینى یافتیم و به آثار آنان اقتدا مىکنیم.
خود را طرفدار مردم و خواسته‌های آنان نشان می‌دهند:
وَ قالَ فِرْعَوْنُ ذَرُونی أَقْتُلْ مُوسى وَ لْیَدْعُ رَبَّهُ إِنِّی أَخافُ أَنْ یُبَدِّلَ دینَکُمْ أَوْ أَنْ یُظْهِرَ فِی الْأَرْضِ الْفَسادَ. [۱۴]و فرعون گفت: «بگذارید موسى را بکشم، و او پروردگارش را بخواند (تا نجاتش دهد)! زیرا من مىترسم که آیین شما را دگرگون سازد، و یا در این سرزمین فساد بر پا کند!
سلبریتیسم در دنیای امروز آمیخته‌ای از «ملأ» و «اتراف» است که قدرت رسانه و ثروت را در اختیار خود گرفته است. در واقع سلبریتیسم محصول رسانه است و سلبریتی خود یک رسانه که بسیار اتفاق می‌افتد ابزار دست سیاستمداران مزدور باشد، چنان‌که در طول تاریخ چنین بوده است. «ساحران» سلبریتی‌های عصر حضرت موسی (ع) بودند که فرعون برای «برتری جویی» خود از آنها بهره می‌برد. «شعرا» سلبریتی‌های عصر پیامبر اسلام (ص) بودند که قرآن در مورد آنها می‌فرماید:
وَ الشُّعَراءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغاوُونَ، أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فی کُلِّ وادٍ یَهیمُونَ، وَ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ ما لا یَفْعَلُونَ. [۱۵]گمراهان از آنان پیروى مىکنند، در هر وادى سرگردانند و سخنانى مىگویند که (به آنها) عمل نمىکنند؟!
متکلمان و فقیهان درباری «سلبریتی» عصر خلفا شدند و برخی بحث‌های کلامی و فقهی را به نفع خودکامگان دامن زدند. اما گاه کار از این هم سخیف‌تر می‌شود و مثل دوره پهلوی امثال «پری بلنده» و «شعبان بی مخ» می‌شوند سلبریتی‌های فعال در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی.
سلبریتیسم امروز، قمپزی است که جز صدا هیچ ندارد و صدای بلند خود را مدیون رسانه‌های نوظهوری است که بی‌هیچ زحمتی، اندیشه‌های نفْسْمحور او را تا دورترین مناطق نفوذ می‌دهد.
سلبریتیسم آمیخته‌ای از جهل، احساس زدگی و خودنمایی است. گاه از شدت جهل سخن مولا علی(ع) را به «کورش موهوم» نسبت می‌دهد و گاه بزاق دهان مردم را برای جنایتکاران جمع می‌کند تا زرادخانه بیولوژیک آنان را کامل کند. احساساتش زود بر انگیخته می‌شود و از روی احساس زدگی سخن می‌گوید. اما بزرگترین مشخصه سلبریتیسم «خودنمایی» است. این جماعت نه مانند شیخ اجل سعدی است که زندگی را در نکونامی بدانند که به شدت بیسمارک زده معتقد است: «بدنامی بهتر از گمنامی است.»
سلبریتی بودن بد نیست، ولی سلبریتیست بودن چرا! نباید به سلبریتیست‌ها بها داد و آنان را بادکنکی بزرگ کرد، بگذار سرشان گرم تبلیغ ماست و دوغ و عطر و زلم زبمبو باشد و هرگاه پا به عرصه‌ای گذاشت که جای او نبود، تنها باید او را «هوووو» کشید و تمسخر کرد./918/ی701/س
عبدالصالح شمس اللهی
منابع
[۱]قرآن کریم، سوره قصص، آیه ۷۶
[۲]قرآن کریم، سوره قصص، آیه ۷۹
[۳]قرآن کریم، سوره عنکبوت، آیه ۳۹
[۴]قرآن کریم، سوره قصص، آیه ۷۸
[۵]المیزان، ج ۲، ص ۲۸۵
[۶]برگرفته از سخنرانی دکتر علی شریعتی در مکه مکرمه
[۷]قرآن کریم سوره علق، آیات ۶ و ۷
[۸]قرآن کریم سوره سبأ، آیه ۳۵
[۹]قرآن کریم سوره یونس، آیه ۸۳
[۱۰]قرآن کریم سوره یونس، آیه ۸۸
[۱۱]قرآن کریم، سوره سبأ، آیه ۳۴
[۱۲]قرآن کریم، سوره، ص، آیه ۶
[۱۳]قرآن کریم، سوره زخرف، آیه ۲۳
[۱۴]قرآن کریم، سوره غافر، آیه ۲۶
[۱۵]قرآن کریم، سوره شعراء، آیات ۲۲۴-۲۲۶
ارسال نظرات