مطالعات تاریخی ظرفیتی مناسب برای مساله محوری در پژوهش های حوزوی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حوزه های علمیه به عنوان خاستگاه انقلاب اسلامی همواره سعی و تلاش کرده اند تا در عرصه های مختلف نظام اسلامی را مورد حمایت فکری و اندیشه ای قرار دهند و با تولید پژوهش ها و تحقیقات فاخر به لحاظ علمی نیز از این مولود پشتیبانی کنند.

کسانی که با نظام پژوهش های حوزوی و دینی آشنایی دارند به خوبی درک می کنند که این عرصه بویژه بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی با رشد کمی و کیفی همراه بوده است و حوزویان علی رغم محدودیت ها و کم و کاستی ها با مجاهدت علمی تلاش کرده اند تا از نظام اسلامی حمایت علمی و عملی کرده و مطالبات روز افزون و به حق جامعه دینی را پاسخگویی کنند.

اما در عین حال به دلائل مختلف از جمله خلاء مدیریت کلان و جامع، فقدان نقشه جامع در حوزه پژوهش، نبود هماهنگی و انسجام بین مراکز متعدد پژوهشی و کاهش پیوند میان دانش های بنیادین با قلمروهای جدید تحقیق و دیگر دلائل با وضع مطلوب فاصله داریم.

سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا با هدف آسیب شناسی و بررسی وضعیت پژوهش در حوزه های علمیه گفت وگوهایی را با پژوهشگران و محققان ترتیب داده که در بخش های مختلف تقدیم علاقه مندان و مخاطبان می شود.

دکتر حسین قاضی خانی از اعضای هیات علمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت وگو با رسا چهار نکته مهم را برای ارتقای پژوهش در حوزه ها پیشنهاد می دهد.

او که حوزه تخصصی اش مطالعات تاریخ اسلام، اهل بیت و تشیع است، تولیدات و آثار منتشره در این عرصه را امید آفرین و گشاینده افق های جدید پیش روی محققان توصیف می کند و وجود مراکز متعدد حوزوی و دانشگاهی را فرصتی مغتنم برای تعامل و هم افزایی بیشتر این دو قشر مهم برمی شمرد.

رسا ـ با تشکر از فرصتی که در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید؛ برای شروع مصاحبه بفرمایید ارزیابی شما از وضعیت پژوهش در حوزه های علمیه چیست؟

بسم الله الرحمن الرحیم

بحمدالله در حوزه تخصصی اینجانب با توجه به وجود مراکز تخصصی حوزوی و فصلنامه­ های متعدد ترویجی و پژوهشی بدان روی که حوزه مطالعات تاریخ اسلام، تشیع و اهل بیت(ع) از دغدغه ­های حوزویان است آثار پژوهشی زیادی به زیور طبع آراسته شده­اند که توانست ه­اند پاسخ­گوی پرسش­ های مطرح در این زمینه باشند و افق­ های جدیدی را فراروی پژوهشگران قرار دهند.

ـ مهم ترین آسیب هایی که در عرصه پژوهش های حوزویان به چشم می خورد چیست؟

به نظر اینجانب چند امر می ­تواند به ارتقاء پژوهش ­ها کمک­ رسان باشد که به نوعی در ارتباط با آسیب­ های پژوهش است.

 نخست توجه به گستره موضوعی تحقیق است. تا آنجا که بشود باید تحقیق را بر یک ریز موضوع خاص و حتی یک مساله متمرکز کرد تا امکان پژوهش دقیق تر فراهم آید.

دومین امر توجه به سابقه تحقیق در راستای به دور ماندن از تکرار و ورود به نوآوری است.

سوم؛ بهره ­گیری از رویکردهای مختلف علمی در پژوهش دیگر نکته­ ای است که باید در کنار تحقیقات سنتی بدان توجه داشت تا بتوان از ظرفیت آن­ها برای ارائه پژوهش به گروه ­های هدف سود جست.

چهارمین نکته را باید در همکاری­ های مشترک یافت. در مطالعات تاریخ اسلام و اهل­ بیت(ع) به دلیل ابعاد مختلف موضوعات از منظر تاریخی، حدیثی، کلامی و دیگر موضوعات باید مساله مورد تحقیق از جنبه­ های گوناگون تخصصی مورد مطالعه قرار گیرند و این همکاری جمعی را می ­طلبد.

نکته آخری که توجه بدان را لازم می­ بینم گذر از سطح به عمق در پژوهش است در تاریخ افزون بر ترسیم صحیح آن­چه روی داده که خود بخشی از پژوهش است پرداختن به چرایی روی دادن حوادث البته در محدوده داده ­های تاریخی بخشی است که نباید از آن غفلت شود که در واقع رسیدن به این چرایی ­ها است که ارزش مطالعات تاریخی را مشخص می­ سازد.

رسا ـ چقدر پژوهش های ما در حوزه کاربردی و مبتلابه جامعه، کشور و ناظر به نیاز جامعه اسلامی و نظام است؟

این امر را در پژوهش های مرتبط با تاریخ اسلام و اهل بیت(ع) باید از دو منظر نگریست. نخست آنکه فارغ از جامعه امروز باید نشان داد که در تاریخ چه روی داده است که لاجرم بخشی از مطالعات این حوزه شاید در جامعه امروز کارآیی نداشته باشند.

اما دیگر امر آن است که یکی از اهداف مطالعات تاریخی سود جستن از آنها برای مواجهه مناسب با شرایط فعلی و آینده است لذا باید امکان این پیوند را فراهم آورد و رویکردهایی را در پیش گرفت که از این ظرفیت استفاده شود.

امروزه در برخی مراکز پژوهشی حوزوی اهتمام بر آن است تا با رصد مسائل و مشکلات جامعه پژوهش­ های خود را به سوی مسأله محوری در راستای پاسخ به نیازهای جامعه سوق دهند که مطالعات تاریخی از ظرفیت مناسبی برای این امر برخوردار است و آثار خوبی نیز با این رویکرد به نگارش درآمده­ اند اما این تازه آغاز مسیر است.

رسا ـ اگر بخواهید مقایسه ای بین پژوهش های حوزه و دانشگاه داشته باشید، وجوه تمایز پژوهش های حوزوی کدام است؟

بنده برآنم که امروزه در حوزه مطالعات تاریخ اسلام و اهل­ بیت(ع) به دلیل تعامل فراوان حوزویان و دانشگاهیان فرصتی است تا از ظرفیت­های هر دو بخش برای ارتقاء پژوهش ها استفاده کرد.

وجود مراکز حوزوی – دانشگاهی، توجه به مطالعه آکادمیک تاریخ در حوزه­ های علمیه، حضور دانش ­آموختگان حوزه و دانشگاه در مراکز آموزشی و پژوهشی حوزه و دانشگاه بسترهای مناسبی برای افزایش این تعامل فراهم آورده ­اند.

رسا ـ درباره مهم ترین اثر خود «رسول خدا(ص) و مدیریت تنش های مدینه» قدری توضیح می دهید و این که چه چیزی باعث شد به این موضوع ورود کنید؟

آنچه ذهن مرا به این پژوهش معطوف داشت آن بود که در تنش ­های اجتماعی میان گروه ­های جامعه از سوی پیامبر(ص) چه مواجه ه­ای بروز یافته است تا بتوان از رفتار حضرت الگویی برای نیاز امروز جوامع اسلامی ترسیم نمود.

در راستای این پژوهش ابتدا تلاش شد با نگاهی به جامعه مدینه به عنوان جامعه هدف مورد مطالعه، مشخص شود  بسترها و عوامل بروز تنش در این جامعه چه بوده است. زیرا ساکنان مدینه در آن روزگار به شدت درگیر اختلافات بودند و این مساله می­ توانست در مسیر حکومت اسلامی چالش های فراوانی را پدید آورد.

این امر از دو منظر مولفه­ های ساختاری و مؤلفه ­های انسانی مورد داده ­ابی تاریخی قرار گرفت زیرا برخی از تنش ­ها مانند نظام سیاسی، نظام اجتماعی، مهاجرت پذیر بودن، شرایط جغرافیایی، میزان امکانات و ... برآمده از شرایط ساختاری جامعه هستند و برخی تنش ­ها ریشه در روحیات و خصوصیات افراد دارند.

در نشان دادن شیوه مواجهه حضرت با تنش های جامعه مدینه ابتدا مساله توجه به پیشگیری از سوی حضرت مورد بررسی قرار گرفت و با بیان شواهد تاریخی مانند بیعت، انعقاد معاهده مدینه، ایجاد پیمان برادری، هدر اعلام ساختن خونهای ریخته شده در جاهلیت و دیگر مسائل مشخص شد پیامبر(ص) پیشگیری از بروز تنش را به عنوان امری مهم در فعالیت ­های خود مدنظر داشته ­اند.

فصل بعدی این اثر به راه­کارهای مورد استفاده حضرت برای برون­ رفت جامعه مدینه از تنش های روی داده اختصاص دارد. در این فصل با استقراء تنش­ های روی داده میان گروه­ه ای ساکن در مدینه راه­کارهای استفاده شده از جانب حضرت برای مقابله با تنش ­ها بیان شده اند که از نمونه­ های آن می­ توان به اغماض، میانجی­ گری، تغییر شرایط، برخورد و ... اشاره کرد.  

گفتنی است، کتاب «رسول خدا (ص) و مدیریت تنش های مدینه» اثر آقای حسین قاضی خانی عضو هیات علمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت ع پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در سال 1395 از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم منتشر شد.

تنش و بروز نزاع در جامعه مسئله ای است که اگر به درستی مدیریت نشود، گاه جامعه را به سوی بحران سوق می دهد و چه بسا بنیان های آن را متزلزل سازد؛ از این روی امروزه شاخه ای از دانش مدیریت به بررسی زمینه های پیدایش تعارض و راه های مقابله با آن اختصاص یافته است. تبیین سیره معصومان در این باره از نکاتی است که کمتر بدان توجه شده و می تواند راهگشای بسیاری از مشکلات کنونی باشد.

در کتاب «رسول خدا (ص) و مدیریت تنش های مدینه»، اثر آقای حسین قاضی خانی، تلاش شده است با استقرای اقدامات پیامبر (ص) در رویارویی با تنش ها و نزاع های مدینه النبی، چگونگی مدیریت رسول خدا (ص) در این امر به تصویر کشیده شود.

این کتاب در پنج فصل موضوع یاد شده را مورد بررسی قرار می دهد و در آن به مباحثی نظیر زمینه های بروز تنش در مدینه عصر رسول خدا (ص)، فعالیت های پیشگیرانه پیامبر (ص) در مدیریت تنش های مدینه، راهکارهای کنترل هیجان ها در آستانه بروز تنش و رسول خدا در مواجهه با تنش های روی داده در مدینه، پرداخته شده است. این کتاب در 200 صفحه تألیف و منتشر شده است. /924/ج