تحول حوزه در دوره گذار/ نگاهی به دروس حوزه قم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حوزه علمیه قم امسال 97 مین سال تولد مبارک خود را جشن گرفت؛ این مولود مبارک در حالی پا به این سن گذاشته است که کمتر کسی از زعمای قوم و قم تولد این فرزانه دهر را به چشم دیده اند؛ شاید دو، 3 و یا حداکثر 5 نفر باشند که سنشان تا جایی قد می دهد که هم‌سن و سال حوزه محسوب می شوند، یا اندکی پیشتر  از او را تجربه کرده اند. بزرگانی که روزهای مدیدی حوزه از برکت علمی و تدریس و تدرس آنان بهره مند بود و امروز هم از برکت وجودی آن مستفیض.

حوزه امسال در حالی در روز 23 شهریور ماه و در آستانه خزان پائیزی، بهار علمی خود را با حضور آیت الله نوری همدانی و در جنب و جوش طلاب و فضلا آن هم جنب و جوشی از جنس تزکیه و تعلیم  به جشن نشست که چندتن از بزرگان آن، به دلیل بیماری هنوز بر منبر درس حاضر نشده اند و روزهایی است که مسجد اعظم قم از برکت حضور آنان محروم است بزرگانی چون؛ حضرات آیات: مکارم شیرازی، وحید خراسانی، صافی گلپایگانی و شبیری زنجانی که همچنان شاگردانشان چشم انتظار قدوم آنانند.

البته دروس حوزه و کلاس درس و بحث علما  و مراجع منحصر به بزرگان نامبرده نیست؛ حضرت آیت الله جوادی آملی که در حال سپری کردن هشتمین دهه از عمر با برکت خویش است روزانه دو درس یکی با موضوع فقه و دیگری با موضوع تفسیر دارد؛ درس فقه ایشان به موضوع نکاح اختصاص دارد و تفسیر به جزءهای پایانی قرآن نزدیک شده و به سوره مبارکه مرسلات رسیده است.

درس هایی که به ترتیب از ساعت 8 تا 9 و 11 تا 12 در مسجد اعظم دائر است؛ البته استاد روزهای پنجشنبه هم بعد از نماز ظهر و عصر در بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء جلسه اخلاق دائر می کند و اقشار مختلف مردم از سخنان نغز و عمیق او بهره می برند. ایشان همچنین در دفتر خود برای شاگردان و علاقه مندان اسفار تدریس می کند.

حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی هم که دروس وی به منظم ترین دروس معروف است در نهمین دهه از بهار پرمبارک عمرشان به درس خارج فقه(از ساعت45/16 تا 45/17)  و خارج اصول(8 تا 9)  در مسجد اعظم مشغولند. درس فقه حضرت آیت‌الله نوری همدانی از دیگر مراجع تقلید هم که متصف به صفت مرجعیت انقلابی و دارای ذوق شعری است همه روزه از ساعت 10 الی 11 صبح در مسجد اعظم برگزار می شود. این مرجع تقلید، شاگردانش را بر سر سفره امام علی(ع) و کلام ایشان در نهج البلاغه می نشاند و دل های مستعد را به نورانیت کلام مولی نورانی می کند.

آیت‌الله محمد مهدی شب زنده دار که سال های اخیر از سوی رهبر انقلاب به عضویت در شورای نگهبان در آمده است در مسجد اعظم و موسسه بقیة الله الاعظم(عج) دروس خارج فقه و اصول و اخلاق دارد؛ درس اخلاق این استاد مهذب حوزه روزهای سه شنبه بعد از نماز مغرب و عشا در مسجد اعظم شبستان 4(دارالتلاوه) دائر است و دروس فقه و اصول ایشان هم به ترتیب از ساعت 10 تا 11 و 9 تا 10 در مسجد اعظم برپاست.

کمی دورتر از صحن حرم مطهر حضرت معصومه(س) و در همسایگی ضلع شرقی و شمال شرقی آن، یعنی مدرسه فیضیه و دارالشفاء درس هایی از جنس سنتی و معاصر در حال برگزاری است؛ دروسی که برخی از مدرسان آن ها دستی بر مدیریت حوزه و نهادهای غیر حوزوی دارند؛ از دبیری مجمع جهانی تقریب گرفته تا عضویت در خبرگان رهبری و شورای عالی حوزه .

 آیت‌الله مرتضی مقتدایی که سال ها دادستانی کل و نشستن بر کرسی قضاوت را در پرونده اجرایی و علمی خود دارد همه روزه جز چهارشنبه ها از ساعت 9 صبح در مدرس یک مدرسه عالی دارالشفاء  به بحث خارج فقه زکات می پردازد و روزهای چهارشنبه به رسم بسیاری از استادان اخلاق به بیان نکات اخلاقی دین می پردازد.

آیت الله صادق آملی لاریجانی رییس پیشین قوه قضاییه که بعد از اتمام دوره مسؤولیتش بازگشت پر حرف و حدیثی به قم داشت، در مدرسه علمیه حضرت ولیعصر(عج) از ساعت 9 تا 10 در درس خارج اصول، مبحث برائت را تدریس می کند و در ساعت بعدی نیز موضوع فقه را در درس خارج برای شاگردانش تبیین می کند.

آیت الله شیخ جواد مروی که کمتر طلاب به عضویت وی در شورای عالی حوزه آگاه هستند و بیشتر به شخصیتی علمی شهره است، امسال از ساعت هفت تا هشت صبح در مدرسه آیت الله گلپایگانی(ره) در درس خارج فقه، موضوع حج را تدریس می کند و در ساعت بعدی در همین مدرسه برای شاگردانش در درس خارج اصول به تبیین ابعاد مختلف تقلید و اجتهاد می پردازد. این استاد حوزه روزهای چهارشنبه در نیم ساعت پایانی جلسه درس خود برای شاگردانش نکات اخلاقی می گوید.

 آیت الله سید محسن خرازی روزهای چهارشنبه بعد از نماز مغرب و عشاء در مدرسه فیضیه جلسه اخلاق تشکیل داده است؛ آیت الله استادی هم روزهای پنجشنبه در مدرس امام مدرسه فیضیه از ساعت 10 به بعد درس اخلاق دارد.

آیت الله علیرضا اعرافی که از سال های اخیر عهده دار مدیریت حوزه بوده و به تازگی عهده دار عضویت در شورای نگهبان شده است، روزهای شنبه تا سه شنبه در مدرس سه دارالشفاء به بحث فقه  نکاح، قطع در اصول، روابط اجتماعی و قطع و ظن در اصول می پردازد؛ دروسی که از ساعت 7 صبح تا 9 دائر می شود.

آیت الله محسن اراکی که اخیرا از دبیرکلی مجمع جهانی تقریب مذاهب استعفا کرده، روزهای شنبه تا سه شنبه در مدرس دو دارالشفاء به تدریس فقه نظام سیاسی مشغول است موضوعی که جزء مباحث کاربردی و پرنیاز جامعه امروز است.

آیت الله سید احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران، عضو خبرگان رهبری و جامعه مدرسین حوزه هم در مدرسه فیضیه سه کرسی تدریس دارد؛ صلاه مسافر از ساعت 8 تا 9، خارج اصول 10 تا 11 و تفسیر بعد از نماز مغرب و عشاء و اخیرا هم روزهای چهارشنبه درس اخلاق ایشان راه اندازی شده است؛ از کارهای زیبا و قابل تجلیل این استاد حوزه، بیان کلمات قصار امام علی در 5 دقیقه اول درس صلاه مسافر و نامه های نهج البلاغه در درس خارج اصول است.

آیت الله سید محمدرضا مدرسی یزدی در مدرسه فیضیه درس خارج اصول و در مدرسه آیت الله گلپایگانی درس فقه بیع را از ساعت 8 در دستور کار دارد و درس اخلاق ایشان چهارشنبه ها در قالب 15 دقیقه اول دروس فقه و اصول دائر است.

در ضلع غربی، جنوب شرقی و اضلاع دیگر حرم مطهر یعنی مدرسه آیت الله گلپایگانی(ره) خیابان صفائیه و خیابان معلم هم دروس زیادی از سوی استادان برجسته حوزه دائر است و صدای قال الباقر(ع) و قال الصادق(ع) در فضای نه چندان مومنانه این روزهای اطراف حرم روح و دل طلاب و جویندگان دانش را نوازش می کند.

دروس آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری در مدرسه آیت الله العظمی گلپایگانی به فقه، اخلاق و تفسیر اختصاص دارد؛ وی روزهای شنبه تا سه شنبه از ساعت 8 تا 9 به فقه عبادات می پردازد و روزهای چهارشنبه را هم به اخلاق و تفسیر اختصاص داده است.

آیت الله حسن ممدوحی در روزهای شنبه تا سه شنبه از ساعت 10 تا 11 به درس رسائل بر اساس توحیدیه علامه طباطبایی مشغول است و روزهای چهارشنبه هم بعد از نماز مغرب در خیابان صفائیه کوچه بیگدلی درس اخلاق برپا کرده است.

کمی بالاتر از این مکان و نرسیده به میدان جانبازان، جلسه اخلاقی برپاست که سال های مدیدی  میزبان صدها نفر از طلاب و علاقه مندان به ایت الله مصباح یزدی است؛ این جلسه چهارشنبه شب ها در  دفتر مقام معظم رهبری و با سخنرانی استادی برپا می شود که حکمت و فلسفه و اخلاق را در وجودش نهادینه کرد و گزافه نیست اگر بگوئیم الگوی اخلاق برای حوزویان و غیر حوزویان است.

اما دفتر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم شاهد برپایی دروس آیت الله محمد یزدی است که سالیانی بر کرسی ریاست دستگاه قضا نشسته بود و به تصریح بسیاری یکی از  دوره های مدیریتی قابل قبول در این جایگاه بوده است؛ آیت الله یزدی درس خارج فقه جهاد را از روزهای شنبه تا سه شنبه از ساعت 16 در دفتر جامعه مدرسین برگزار و 15 دقیقه آخر هر جلسه او هم به بیان اخلاق اختصاص دارد.

آیت الله عباس کعبی عضو هیات رییسه مجلس خبرگان رهبری که امسال دروس خود را به مؤسسه امام خمینی(ره) واقع در بلوار جمهوری منتقل کرده، از ساعت هفت تا هشت صبح دوشنبه ها در درس خارج اصول بحث جمع بین مطلق و مقید را مطرح می کند. وی بلافاصله بعد از اتمام این درس، برای شاگردانش در درس خارج فقه بحث جهاد را تبیین می کند.

وی هر هفته دوشنبه ها از ساعت 10 نیز برای شاگردان دوره دکتری حقوق نظارت بر احکام حکومت را تدریس می کند و سه شنبه ها دو ساعت به غروب نیز برای شاگردانش قواعد فقه سیاسی می گوید.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، آیت الله فاضل لنکرانی هم در مدرسه آیت الله گلپایگانی درس خارج فقه و اصول دارد؛ درس خارج فقه وی به حج و خارج اصول تعادل و تراجیح اختصاص دارد که به ترتیب از ساعت 8 تا 9 و 9 تا 10 در این مکان که یادگار مرجعی قرآنی است و برای حافظان قرآن شهریه ویژه برقرار کرد دائر می شود.

از دروس جالب غیر فقهی، دروس آیت الله نجم الدین طبسی است که به بحث خارج مهدویت اختصاص دارد؛ وی در این درس که در مرکز تخصصی مهدویت و از ساعت 11 برپاست به تبیین نقش علما در عصر ظهور می پردازد ه.مچنین آیات ولایت از دیگر درس های این عالم محقق و اندیشمند است که در مدرسه آیت الله گلپایگانی از ساعت 12 برقرار است.

دروس آیت الله فیاضی در مرکز تخصصی فلسفه حوزه هم که به فلسفه هگل، تحلیلی زبانی و ... می پردازد از جمله دروس قابل ذکر در این زمره است.

آیت الله سید محمد غروی که چندین دوره عضویت در شورای عالی حوزه های علمیه را در کارنامه دارد، امسال در درس خارج فقه خود شروط متعاقدین را با محوریت فقه امام خمینی(ره) بحث می کند و روزهای چهارشنبه نیز جلسه درس خود را به بیان نکات اخلاقی بر اساس آیات و روایات اختصاص می دهد.

آیت الله محسن فقیهی از جمله اساتیدی است که در جلسه درس خارج فقه خود به مسائل مستحدثه توجه دارد، وی در سال جدید تحصیلی از شنبه تا سه شنبه ساعت 10 صبح در مسجد مدرسه آیت الله گلپایگانی به بررسی فقهی موضوع قمار می پردازد. وی چهارشنبه ها نیز بر اساس چهل حدیث امام(ره) به طرح موضوعات اخلاقی برای طلاب و فضلا می پردازد.

استاد ابوالقاسم علیدوست نیز در نمازخانه مدرسه علمیه دارالشفا چهار روز در هفته از ساعت 9 صبح برای شاگردانش فقه القضا می گوید و در روزهای چهارشنبه نیز موضوع بحث خود را مباحث فقه سیاسی اختصاص داده است. وی البته در ساعت هشت صبح نیز در درس اصول موضوع تعادل و تراجیح را تدریس می کند.

اما از این دروس که بگذریم آنچه حوزه امروز قم را از دهه های گذشته خود متفاوت می کند و نشانگر برداشتن گام های تند حوزه برای تحول در دوره گذار است دروس فقهی و غیرفقهی است که توسط نسلی دیگر از استادان حوزه شکل گرفته و در حال شکل‌گیری است از نظام جامع خانواده در اسلام و فقه فضای مجازی گرفته تا الگوی مدیریت خانواده در اسلام که به شرح زیر است:

گزارش از علی فرج زاده