محوریت قوانین قرآن در تمدن سازی اسلامی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، اولین و عالی‌ترین منبع مورد پذیرش همه فرقه‌های اسلامی قرآن کریم است؛ اعتقاد و کاربست دستورات قرآن، از پیش فرض‌های تمدن اسلامی می‌باشد. به عبارت دیگر، قرآن کریم به عنوان معجزه جاوید رسول گرامی اسلام دارای ویژگی‌های منحصر به‌فردی، از جمله نزول از منبع وحی، خطاناپذیر و عدم تحریف است، به همین دلیل جایگاه ویژه‌ای در شکل‌دهی جهان‌بینی انسان‌ها دارد و از مبانی تمدن‌ساز به شمار می‌آید.

معصومان، آنچه از دانش را که در اختیار انسان‌ها در هر موضوعی می‌گذاشتند، منشأ و ریشه علوم خود را قرآن می‌دانستند. از این رو در مواقع مختلف، مردم را به جایگاه قرآن و نقش اساسی آن در هدایت و سعادت انسان‌ها آگاه می‌کردند. حضرت زهرا(س)، به عنوان یکی از معصومان در موارد متعدد، به آیات قرآن استناد نموده و از دستورات جهان شمول آن برای بستر سازی و تحقق سعادت حقیقی انسان‌ها استفاده کرده است.

یکی از میراث مهم برجای مانده از صدیقه کبری (س)، سخنان پُرباری است که حضرت در بستر بیماری بودند و زنان مهاجر و انصار برای عیادتشان حاضر شدند و عرض کردند: ای دختر رسول خدا، چگونه صبح کردى از بیماریت؟ حضرت در ابتدای کلام با حمد خداوند و درود بر پدر بزرگوارش، زنان را خطاب قرار می‌دهد و خصوصیاتی را برای مردان آنها بیان می‌کند که باعث ناخرسندی حضرت شده بود.

خصوصیات مردان دوران سکوت در مقابل غاصبین

سکوت در برابر غاصبان، شوخى با سرنوشت اسلام و مسلمانان، انجام کار بی حاصل، تسلیم در برابر دشمن، فساد عقیده، گمراهی افکار و لغزش اراده‌ها (1) از جمله مواردی بود که حضرت بیان فرمودند. حضرت فاطمه در پایان این سخنان به آیه «بِئْسَ ما قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ فِي الْعَذابِ هُمْ خالِدُونَ»(2) اشاره می‌کند.

قرآن کریم در ابتدا این آیه می‌فرماید: «تَرى‏ كَثِيراً مِنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذِينَ كَفَرُوا» یعنی بسيارى از آنان را مى‌‏بينى كه طرح دوستى و محبت با كافران مى‌‏ريزند و بديهى است كه دوستى آنها ساده نبود، بلكه دوستى آميخته با انواع گناه و تشويق آنان به اعمال و افكار غلط بود. (3) بر اساس این آیه، «ولايت كفار از روى هواى نفس» سبب خشم خداوند و عذاب ابدی انسان می‌شود.

علامه طباطبائی می‌گوید: اين آيه از قبيل استشهاد و گواهى خواستن از حس و و جدان است، به اين بيان كه اگر قدر دين خود را مى‌‏شناختند، از آن دست بر نمى‏‌داشتند و آن را لگدكوب تجاوزات خود نمى‌‏کردند و در نتيجه متدينين به دين خود را كه همه اهل توحيدند، دوست مى‏‌داشتند و از آنان كه به كفر گراييده‌‏اند، بيزارى مى‌‏جستند. (4)

مهمترین امور در پیشبرد تمدن اسلامی

بنابراین با توجه به سخنان حضرت زهرا(س)، ولایت پذیری اولیاء خداوند، دغدغه‌مند بودن نسبت به اسلام و امور مسلمانان، توجه به نتیجه در کارها، عدم تسلیم در برابر دشمن، اراده قوی و اعتقاد راسخ، از جمله اموری است که در پیش‌برد دستورات اسلام برای ایجاد تمدن اسلامی لازم است.

حضرت در ادامه مجددا بر عدم ولایت پذیری مردان مهاجر و انصار تاکید می‌کند و سپس ثمرات ولایت پذیری را چنین بیان می‌کند: «به خدا سوگند -اگر امر خلافت با علی بود- هرگاه مردم از جاده حق منحرف مى‎‌شدند و از پذیرش دلیل روشن سرباز مى‌زدند، آنها را با نرمى و ملایمت به سوى منزل مقصود سیر مى‌داد، سیرى که هرگز آزار دهنده نبود، نه مرکب ناتوان مى‌شد و نه راکب خسته و ملول می‌شد.

سرانجام آنها را به سرچشمه آب زلال و گوارا وارد مى‌ساخت، نهرى که دو طرفش مملو از آب بود، آبى که هرگز ناصاف نمى‌شد، سپس آنها را پس از سیرابى کامل باز مى‌گرداند و سرانجام او را در پنهان و آشکار خیرخواه خود مى‌یافتند. او هرگز از دنیا بهره نمى‌گرفت و از آن سودى جز سیراب کردن تشنه کامان و سیر نمودن گرسنگان نداشت و در اینجا دنیاپرست از زاهد و راستگو از دروغگو، براى همه آنها روشن مى‌شد.

سپس حضرت برای کلام خود به این دو آیه استناد می‌کند: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَات مِّنَ السَّمَاءِ وَ الاَرْضِ وَ لَکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ»(4) «وَ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ هَؤُلاَءِ سَیُصِیبُهُمْ سَیِّئَاتُ مَا کَسَبُوا وَ مَا هُمْ بِمُعْجِزِینَ»(5)

«بركات» به معناى هر چيز كثيرى از قبيل امنيت، آسايش، سلامتى، مال و اولاد است كه غالبا انسان با فقدان آنها مورد آزمايش قرار مى‌‏گيرد. جمله «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا ...» دلالت می‌کند که ايمان و تقواى جمعی سبب نزول برکات است نه ايمان يك نفر و دو نفر، چون كفر و فسق جمعيت، با ايمان و تقواى چند نفر، همچنان اثر خود را خواهد داشت.(7)

بر اساس اندیشه مقام معظم رهبری، شاخصه‌های تمدن نوين اسلامي، بهره مندي انسان‌ها از همه ظرفيت‌های مادی و معنوی است که خداوند برای تامين سعادت و تعالی آنان در عالم طبيعت و در وجود خود آنان تعبيه کرده است.(8)

بنابراین در تمدن اسلامی، علاوه بر جنبه‌های معنوی، به همه ابعاد مادی بشر نیز توجه می‌شود. ظرفیت‌های مادی، همواره از شاخصه‌های مهم در رشد و پیشرفت به حساب می‌آید که نبود آن می‌تواند مسیر پیشرفت و ترقّی تمدن اسلامی را به چالش بکشاند.

حضرت زهرا(س) با استناد به آیه 96 سوره اعراف، بیان می‌کنند که ولایت پذیری، نتیجه‌ای جز تحقّق رستگاری دنیوی و اخروی انسان‌ها در پی ندارد. به عبارت دیگر ولایت پذیری از جمله امور مهم و کارآمد در پیشرفت امور مادی و معنوی انسان‌ها است که این پیشرفت خود در شکل دهی و بازسازی جهان‌بینی انسان‌ها به سمت برپایی تمدن اسلامی بسیار اثر گذار است./882/ 703/

پی نوشت‌ها:
1. طبرسى، احمد بن على‏، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏1، ص 108.
2. سوره مائده، آیه 80.
3. مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج‏5، ص 44.
4. طباطبائی، سید محمد حسین، الميزان في تفسير القرآن، ج‏6، ص78.
5. سوره اعراف، آیه 96.
6. سوره زمر، آیه 51.
7. طباطبائی، سید محمد حسین، الميزان في تفسير القرآن، ج‏8، ص20.
8. بيانات مقام معظم رهبري در در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی، 9/2/1392.

رضا عطائی، دانش پژوه سطح چهار حوزه علمیه قم.