هر آنچه درباره تاریخچه انتخابات در دنیا و ایران باید بدانید

به گزارش خبرگزاري رسا، هر چند بسیاری معتقدند که مشارکت مردمی در اولین جوامع انسانی (شهر‌ها و روستا‌ها و قبایل اولیه) نیز وجود داشته و ریشه‌های آن را به دوره ودایی در هند و جوامع اولیه سومری و سامی بر می‌گردانند، اما آنچه اکثر مورخان بر سر آن اجماع دارند این است که اولین انتخابات به معنی دموکراتیک خودش در یونان باستان و در آتن شکل گرفت.

در آتن قرون ۵ و ۶ قبل از میلاد است که سیستم حکومتی دموکراسی (به معنی قدرت مردم) شکل گرفت. در این دوره شهروندان آتنی (مردان بزرگسال آتنی الاصل) هر ساله در شورایی شرکت کرده و قدرت را به یکی از شهروندان می‌دانند. این مردان هر کدام هم سهمی در قدرت داشته و هر شهروند هر روز وظیفه اداره مجلس کوچک آتن (بولسیس) را بر عهده داشت.

مشخص است که دموکراسی آتنی و انتخاباتش بسیار بدوی و باستانی بوده و شباهت زیادی با انتخابات امروزی ندارد با این حال، سنت انتخابات از یونان به روم رفت و تا قدرت گیری اگوستوس در سال ۲۷ ق. م در جمهوری روم برگزار می‌شد. اعضای مجلس سنای روم توسط شهروندان و شارمندان رمی انتخاب می‌شدند.

با ورود اروپا به دوران قرون وسطی و قدرت گیری سیستم عریض و طویل کلیسا، سیستم‌های سیاسی دموکراتیک نیز کمرنگ شد؛ با این حال، در داخل سیستم کلیسا و ذیل فرآیند انتخاب پاپ و برخی تصمیمات مهم، مجامعی از اسقف‌ها و کاردینال‌ها تشکیل می‌شد و کشیش‌ها این تصمیمات را به صورت انتخاباتی و شورایی می‌گرفتند.

با مرور زمان و ورود به عصر رنسانس، ستایش برخی متکلمان مسیحی از دموکراسی و انتخابات بیشر شد تا جایی که فیلسوفانی مانند مارسیلیوس پادوایی و نیکولای کوزایی نظام دموکراسی را شبیه‌ترین نظام‌ها به نظام الهی (نظام سیاسی خواست خداوند) می‌دانند. در همین دوران، برخی دولت – شهر‌های مهم ایتالیایی و امپراتوری مقدس روم مانند ونیز به طور کامل در قالب دموکراسی و توسط انتخابات هدایت و اداره می‌شدند.

با سپری شدن رنسانس، رشد رفورمیسم مذهبی و استقلال ملت‌ها و پادشاهان اروپایی از نفوذ کلیسا نظام‌های مشروطه و شبه جمهوری نیز در اروپا رشد یافتند و کشور‌های پادشاهی اروپایی یکی پس از دیگری به صورت پادشاهی مشروطه در می‌آمدند. با آغاز جنبش فکری فرانسه در قرن ۱۸ و ۱۹ و ظهور افرادی مثل منتسکیو، ولتر و روسو بود که گرایشات دموکراتیک اوج گرفت. این اندیشه‌ها نهایتا باعث ایجاد انقلاب‌های جمهوری خواهانه‌ای در آمریکا و فرانسه شد.
‌
می‌توان نخستین انتخابات امروزی را در آمریکای بعد از انقلاب دید. ایالات متحده آمریکا یک نظام جمهوری به شکل و شمایل امروزی خود بود که نه تنها مجلس و رییس جمهور خود را با رای مردم انتخاب می‌کرد بلکه انتخاب شهردار، کلانتر و شورای شهر نیز توسط مردم صورت می‌گرفت. البته این انتخابات در بسیاری از موارد مستقیم نبوده و نیست. انتخاب رئیس جمهور و سناتور‌ها در آمریکا به صورت غیر مستقیم و بر اساس آراء ایالتی الکترال صورت می‌گیرد. این اتفاق در برخی کشور‌های اروپایی مهم مانند فرانسه تا حدی به شکل متفاوتی صورت می‌گیرد. از این جهت سیستم انتخاباتی آمریکا با اروپا فرق‌هایی دارد.

با اینکه آمریکا و تا حدی فرانسه و هلند یکی از بنیانگذاران انتخابات نوین بوده اند، اما نباید فراموش کرد که سیستم انتخاباتی در آمریکا (و بالتبع در اروپای قرن ۱۹ و ۲۰) ایرادات بسیاری داشته و به مرور تکمیل شده است.

برتری مردان سفید پوست بالغ از زمان آتن باستان تا واشنگتن قرن ۱۸ تداوم یافته بود. تا قرن ۱۹ سیاه پوستان و زنان حق رای نداشتند. بعد از جنگ‌های انفصال و لغو برده داری بود که سیاه پوستان رسما جواز شرکت در انتخابات را پیدا کردند. با این حال، در آن زمان هم محدودیت‌های بسیاری برای سیاه پوستان وجود داشت و تا سال ۱۹۶۰ که قانون انتخابات فدرال اصلاح شد، آن‌ها عملا رای نمی‌دادند.

همچنین زنان تا سال‌ها در اروپا و آمریکا حق رای نداشتند. ابتدا در سال ۱۹۲۰ بود که زنان حق رای به دست آوردند. نکته وحشتناک این است که در برخی کشور‌ها مانند سوئیس این حق تا ابتدای دهه ۷۰ قرن بیستم به زنان اعطا نشد.

تاریخچه انتخابات در ایران

بسیاری معتقدند ایالات و حکومت‌های ماد‌ها در غرب ایران به صورت شورایی و بر اساس انتخابات اداره می‌شدند. برخی دیگر معتقدند در دوره هخامنشیان نیز رگه‌هایی از دموکراسی وجود داشته هر چند هرگز به فعلیت نرسیده است. هرودوت در کتاب تاریخ خود گزارش مباحثه‌ای با موضوع تصمیم‌گیری درباره نوع حکومت ایران را در سال ۵۲۲ ق. م ذکر می‌کند که در آن مباحثه، اوتانس به نفع دموکراسی، اصل برابری در مقابل قانون، و دولت پاسخگو استدلال می‌کند.

همچنین در دوره اشکانیان، شاهان توسط مجلس مهستان انتخاب می‌شدند. نمایندگان این مجلس دو گروه بودند: دانشمندان و مغ‌ها از سراسر کشور و گروه دوم اعضای خانواده سلطنتی. در این روش شاه نماینده همه کشور محسوب می‌شد. البته هیچ شاهدی وجود ندارد که این افراد توسط مردم انتخاب می‌شده اند. به نظر می‌رسد که مغ ها، شاه و بزرگان قبایل اعضای مجلس مهستان را انتخاب می‌کردند.

با وجود این، اولین انتخابات مستقیم در ایران بعد از انقلاب مشروطه در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار وحکومت مشروطه در ایران تشکیل شد. این انتخابات از آن مجلس شورای ملی بود. بعد از آن، انتخابات مختلفی در ایران مشروطه شکل گرفت، اما بعد از انقلاب اسلامی ایران بود که شکل رای گیری‌ها تفاوت پیدا کرد. همه پرسی انتخاب نظام جمهوری اسلامی، شاید مهم‌ترین رای گیری تاریخ ایران باشد.

پس از انقلاب اسلامی ایران انتخابات با نظارت شورای نگهبان ادامه یافت. هم‌اکنون طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی، قوه مجریه و مقننه و مجلس خبرگان توسط مردم انتخاب می‌شوند./1360/