آینده سیاسی عمان بعد از سلطان قابوس و روابط آن با جمهوری اسلامی ایران

به گزارش خبرگزاري رسا، حسین شاه پری طرئی، پژوهشگر و کارشناس ارشد مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران یادداشتی با عنوان «آینده سیاسی عمان بعد از سلطان قابوس و روابط آن با جمهوری اسلامی ایران» نوشت. 

متن کامل یادداشت بدین شرح است.

کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس از متحدین منطقه ای آمریکا محسوب می شوند و دارای پیوندهای نظامی مستحکمی با واشنگتن می باشند. تعاملات و مناسبات هریک از پادشاهی های حاشیه جنوبی خلیج فارس با جمهوری اسلامی ایران دارای تفاوت هایی در سیاست و اقدام می باشد. برخی از این کشورها مانند  امارات متحده عربی علاوه بر وجود تنش های متعدد با ایران اما روابط تجاری خود را حفظ کرده و برخی مانند عربستان سعودی و بحرین نیز در روابط خود با ایران و در همراهی با آمریکا نقش متحد متخاصم را بازی می کنند. عمان اما در روابط خود با ایران تناسب را رعایت کرده و بر نقش میانجیگری در حوزه‌های مختلف تاکید داشته است.

عمان از معدود کشورهایی بود که در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران با هر دو طرف ارتباط داشت و در دهه ۱۹۹۰ به بعد هم نقش فعالی در کاهش تنش میان ایران و امریکا بازی کرد. مذاکرات آزادی کوهنوردان آمریکایی، میانجیگری بین ایران و انگلستان در سال ۱۳۸۸ و برگزاری مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در آبان ۱۳۹۳ در مسقط بخشی از تلاش های این سلطان نشین در روابط خود با ایران بوده است. در دوران تحریم حجم تجاری ایران و عمان به یک میلیارد دلار افزایش پیدا می‌کند و این کشور به یکی از شرکای تجاری سودآور در دوره تحریم تبدیل می شود.

با خروج ترامپ از برجام در اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ عمان به ایفای نقش میانجی بین ایران و آمریکا جهت کاهش تنش های دوجانبه ادامه داد. عدم شرکت در ائتلاف سعودی علیه یمن، بحران محاصره قطر و میانجیگری در تنش های خلیج فارس پس از حادثه آرامکو و شهادت سردار سلیمانی نیز در همین چارچوب قرار می‌گیرد. البته جا دارد به این نکته اشاره کرد که عمان همچنان از متحدین نزدیک آمریکا محسوب می‌شود و در رزمایش های نظامی آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس شرکت موثر دارد. این کشور  در سال 1980 یک پیمان امنیتی ۱۰ ساله با ایالات متحده آمریکا دارد که مجوز دسترسی به بنادر و پایگاه‌های هوایی خود را به نیروی نظامی آمریکا داده است و این معاهده به طور متناوب تمدید شده است. علی رغم وجود روابط نزدیک میان ایران و عمان این کشور  تمایل خود را به مشارکت در طرح سپر دفاع موشکی آمریکا در مقابل تهدیدات ساختگی در مورد ایران اعلام کرده است. همچنین مسقط در سال ۲۰۱۶ ، ۲ میلیارد دلار خرید تسلیحاتی از ایالات متحده آمریکا انجام داده است.

 در ماه های اخیر روابط رسمی عمان با رژیم صهیونیستی هم خبر ساز شده است. یوسف بن علوی، وزیر امورخارج عمان در حاشیه کنفرانس ورشو با بنیامین نتانیاهو دیدار داشته و نتانیاهو نیز در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۸ با استقبال رسمی سلطان قابوس به مسقط سفر می کند که این اتفاق نقطه عطفی در سیاست خارجی عمان محسوب می‌شود. موافقتنامه میان ایالات متحده آمریکا و عمان مبنی بر اجازه استفاده از امکانات دو بندر عمان به نامهای دقم و صلاله نیز  به نزدیکی هر چه بیشتر عمان با امریکا و رژیم صهیونیستی کمک می کند. علاوه بر رژیم صهیونیستی عربستان سعودی نیز سرمایه گذاری ۲۱۰ میلیون دلاری را در بندر عمان صورت داده است.

 با مرگ سلطان قابوس در تاریخ 10 ژانویه 2020 طبق قانون اساسی این کشور پس از مرگ پادشاه شورای خاندان سلطنتی متشکل از ۵۰ مرد از همه اقوام سلطان‌قابوس، ۳ روز فرصت داشتند تا حاکم جدید این کشور را معرفی کنند و در صورت عدم حصول نتیجه باید وصیت نامه سلطان قابوس حاوی نام سلطان جدید عمان با طی مراحل تشریفات خاص باز شود. افرادی مانند طارق بن تیمور، عموی سلطان‌قابوس، اسعد بن طارق، پسر عموی وی، هیثم بن طارق، برادر ناتنی اسعد بن طارق و شهاب بن طارق نیز در لیست جانشینان احتمالی سلطان قابوس وجود داشتند. بعد از جلسات مکرر وصیت نامه سلطان قابوس برای جانشینی باز می‌شود و نام هیثم بن طارق آل سعید به عنوان سلطان جدید عمان معرفی می‌شود. هیثم بن طارق 65 ساله، از اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی وزیر فرهنگ و میراث عمان و رئیس کمیته اقتصادی چشم انداز ۲۰۴۰ عمان بوده است. او دارای تحصیلات عالیه از دانشگاه آکسفورد و دانشکده پمبروک دانشگاه  کمبریج است. سلطان جدید عمان در وزارت امور خارجه نیز فعالیت داشته و تا سمت قائم مقامی این وزارتخانه پیشرفته است.

ساختار نظام سیاسی عمان طوری طراحی شده است که سلطان به نوعی تمام اختیارات حکومتی را در دست خود دارد و به طور همزمان هم فرمانده کل قوا، نخست وزیر، وزیر دفاع، وزیر خارجه و وزیر دارایی است. از آن جایی که سلطان جدید عمان بر ادامه مسیر گذشته این کشور مبتنی بر تفکرات سلطان قابوس تاکید کرده است نباید انتظار زیادی در تغییر نگرش سیاست خارجی این کشور وجود داشته باشد. برخلاف برادر وی به نام اسعد طارق که با توجه به نزدیکی به رژیم صهیونیستی دارای رویکرد امنیتی به سیاست خارجی خود است؛ ظرفیت زیادی برای گسترش مناسبات سیاسی و اقتصادی میان ایران و عمان در دوران حاکمیت هیثم بن طارق وجود دارد. اهمیت جایگاه ژئوپلیتیکی عمان برای ایران و استمرار توافقنامه های امنیتی با آمریکا در مورد دو بندر دقم و صلاله و افزایش واردات تسلیحات از امریکا در راستای افزایش نفوذ آمریکا و تقویت روابط رسمی عمان با رژیم صهیونیستی در منطقه ضرورت گسترش روابط راهبردی ایران و عمان را دو چندان کرده است؛ چرا که به حضور آمریکا و اسرائیل در عمان می‌تواند منجر به کاهش نفوذ ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران در ضلع جنوبی خلیج فارس شود.

از آنجایی که هیثم بن طارق در گذشته مسئولیت های اجرایی زیادی در حوزه سیاست خارجی داشته و راهبرد های منطقه ای سلطان قابوس را مورد تأیید قرار داده است به نظر نمی رسد در دوران حاکمیت او تغییر زیادی در مناسبات سیاسی این کشور با جمهوری اسلامی ایران حاصل شود. میانجیگری عمان میان ایران و آمریکا نه تنها هزینه زیادی برای این کشور در بر نداشته بلکه سبب افزایش پرستیژ سیاسی این پادشاهی شده است.  علاوه بر این اباظی های عمان روحیات ضد سعودی دارند و سلطه آل‌سعود بر منطقه را نمی‌پذیرند؛ لذا نزدیکی عربستان سعودی به عمان با موانع قومی- قبیله‌ای نیز مواجه است. هیثم بن طارق نیز در سخنرانی مراسم رسمی انتصاب خود اعلام کرده است که «همان سیاست سلطان قابوس را در سطح سیاست خارجی ادامه می دهیم که مبتنی بر همزیستی مسالمت آمیز بین ملتها و حسن همجواری است»

با توجه به نکات گفته شده تقویت مناسبات سیاسی دو جانبه میان ایران و عمان از طریق دستگاه سیاست خارجی کشور در راستای افزایش همگرایی سیاسی با شخص هیثم بن طارق برای استمرار نقش میانجیگری وی در بحران های منطقه ای ضرورت دارد. همچنین تعریف پروژه‌های اقتصادی مشترک دوجانبه خصوصاً در بندر چابهار و کریدور شمال جنوب با سرمایه‌گذاری مشترک به دلیل وجود منابع غنی ارزی عمان و حسن نیت حاکمیت جدید آن، فرصت های اقتصادی زیادی را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم ساخته است. پیگیری انعقاد یک تفاهم نامه امنیتی برای تداوم امنیت تنگه هرمز به عنوان دو کشور اصلی دارای مرز سرزمینی در این تنگه از ضرورت های روابط این دوکشور است که به ابتکارات دوجانبه نیاز دارد. جمهوری اسلامی ایران همچنین می تواند با بهره گیری از نگاه مثبت مردم عمان خصوصا بلوچ ها و اباظی های این کشور نسبت به خود، گام هایی را در جهت خنثی کردن ترویج نگرش های ضدایرانی و ضداسلامی برخی بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای بردارد./1360/