ایران؛ دموکراسی غرب‌آسیا
در این گزارش انتخابات در کشورهای منطقه که اکثر آنها از متحدان نزدیک آمریکا به شمار می‌روند، بررسی شده است.
به گزارش خبرگزاري رسا، هیچ‌کشوری در غرب آسیا در 41 سال اخیر به اندازه ایران انتخابات برگزار نکرده است. در این منطقه عمدتا یا انتخابات برگزار نمی‌شود یا برگزار می‌شود و با کودتا طومارش در هم پیچیده می‌شود یا اینکه تعداد انتخابات‌ها به اندازه ایران نیست. در هیچ‌کدام از کشورهایی که انتخابات برگزار شده، ثبات سیاسی دولت‌ها به اندازه ایران نبوده است. در پاکستان از زمان استقلال تا به امروز تنها دو نخست‌وزیر شانس این را داشته‌اند که دولت‌شان را از گزند کودتای ارتش حفظ کنند و به صورت قانونی از قدرت فاصله بگیرند. در افغانستان سومین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری با میانجی‌گری و تقسیم قدرت دوام آورد و نتایج دور چهارم انتخابات هنوز از سوی کاندیدای رقیب به رسمیت شناخته نشده است. در ترکیه، سه سال پیش کودتای ارتش، دولت اردوغان را در آستانه سقوط قرار داد. در حاشیه جنوبی خلیج‌فارس، انتخابات بیگانه‌ترین واژه در ادبیات سیاسی پادشاهان است. البته در چند سال اخیر تنها یک انتخابات محدود در برخی از این کشورها برگزار شده که اثر چندانی در تغییر سیاست‌های کشور ندارد. در این گزارش انتخابات در کشورهای منطقه که اکثر آنها از متحدان نزدیک آمریکا به شمار می‌روند، بررسی شده است.
ترکیه و قدرت گرفتن رئیس‌جمهور
تا پیش از همه‌پرسی ۱۶ آوریل 2017 (۲۷ فروردین1396) نظام حکومتی در ترکیه پارلمانی بود و پارلمان رئیس‌جمهور را انتخاب می‌کرد. با اصلاح و تغییر قانون اساسی ترکیه، رئیس‌جمهور که با رای مستقیم مردم انتخاب می‌شود مسئول تشکیل دولت شده و همزمان اختیار ویژه نظارت بر عملکرد شورای عالی قضات و دادستان‌ها را خواهد داشت. در این سیستم که وزرای کابینه دولت هم به مجلس پاسخگو نیستند، اگر حزب رئیس‌جمهور اکثریت کرسی‌های پارلمان را به دست آورد، می‌تواند قوانین مورد نظر خود را به‌راحتی تصویب کند. در حال حاضر، اقلیت مجلس در برابر دولت ابزار نظارتی کافی ندارند، چراکه برای استیضاح وزرا، به امضای ۳۶۰ نماینده از ۶۰۰ نماینده و برای احضار رئیس‌جمهور به دادگاه قانون اساسی، موافقت ۴۰۰ نماینده لازم است. در این شیوه، رئیس‌جمهور می‌تواند در صورتی که ساختار سیاسی مجلس در راستای سیاست‌هایش نباشد، فرمان انتخابات زودهنگام صادر کند.دومین انتخابات در ترکیه، انتخابات مجلس ملی کبیر این کشور است.
نمایندگان این مجلس با آرای مستقیم مردم برای یک دوره چهارساله انتخاب می‌شوند. هر استان بدون احتساب جمعیت، یک کرسی در پارلمان دارد (81کرسی) سایر کرسی‌های پارلمان بر اساس نسبت میان جمعیت کل کشور به کل کرسی‌های باقی‌مانده، شاخص یا ضریب انتخاباتی مشخص شده، تعیین می‌شوند. بر اساس قانون انتخابات پارلمانی ترکیه، استان‌هایی که ۱۹ تا ۳۵کرسی را به خود اختصاص داده‌اند، به دو حوزه انتخابیه و استان‌هایی که ۳۶ کرسی و بیشتر دارند، به سه حوزه انتخابیه تقسیم می‌شوند. هر چند نامزدهای مستقل امکان حضور در این انتخابات را به شرط پرداخت سپرده مالی دارند، در مجموع احزاب و گروه‌های سیاسی باید نامزدهای خود را در قالب فهرست معرفی کنند و مردم هم تنها می‌توانند به فهرست‌های انتخاباتی رای بدهند. نامزدهای احزاب تنها در صورتی می‌توانند به پارلمان برسند که حزب‌شان حداقل در نیمی از استان‌ها و نیز یک‌سوم حوزه‌های انتخابیه در داخل این استان‌ها فهرست نامزدهای مورد حمایت‌شان را معرفی و اعلام کرده باشند. علاوه‌بر این احزاب برای ورود به پارلمان باید حداقل 10 درصد آرا در کل کشور را به دست بیاورند. اگر آرای احزاب کمتر از این مقدار باشد- با وجود رای آوردن در حوزه انتخابی- از ورود به پارلمان بازمی‌ماند. این حد نصاب باعث می‌شود، بسیاری از احزاب نتوانند به مجلس راه پیدا کند و آرای‌شان بین احزابی که حدنصاب لازم را به دست آورده‌اند، تقسیم می‌شود.
در انتخابات سال 2002، 46 درصد آرا فاقد اثرگذاری اعلام شد. البته نامزدهای مستقل انتخابات، از این قاعده مستثنی هستند و تنها با کسب اکثریت نسبی آرا در حوزه‌های انتخابیه خود می‌توانند به مجلس راه یابند.سومین انتخابات ترکیه، انتخابات محلی و شهرداری‌های این کشور است که هر پنج سال یک‌بار برگزار می‌شود. اهمیت این انتخابات در این است که اگر نهادهایی مانند ریاست‌جمهوری و مجلس قوانینی را مصوب کنند، این شهرداری‌ها و دیگر نهادهای محلی هستند که نهادهای اجرایی را در اختیار دارند و می‌توانند تصمیمات خود را به صورت محلی اجرایی کنند.
عراق، نظام تمام پارلمانی
پارلمان عراق یا مجلس نمایندگان این کشور اصلی‌ترین خاستگاه قدرت در بغداد است. این مجلس دارای 329 نماینده است و برای چهارسال وظیفه قانونگذاری را برعهده دارد. از 9 کرسی اقلیت‌ها، پنج کرسی متعلق به مسیحیان است. در انتخابات پارلمانی عراق، مردم در برگه رای خود یا باید به یک لیست رای بدهند یا تنها نام یک نفر از کاندیداها را بنویسند و از حق رای ترکیبی برخوردار نیستند. هر حزب می‌تواند قبل از انتخابات یا حتی پس از برگزاری آن افرادی را که می‌خواهد به مجلس بفرستد به صورت رسمی معرفی کند. حداقل 25درصد از هر لیست انتخاباتی را باید زنان تشکیل دهند. احزابی که به صورت لیستی وارد مجلس شده‌اند در صورت فوت، استعفا یا اخراج یکی از نمایندگان خود از مجلس، می‌توانند فردی را به‌عنوان جایگزین به مجلس بفرستند.
مجلس عراق نقشی مستقیم در انتخاب اعضای دو قوه دیگر یعنی مجریه و قضائیه دارد. نمایندگان پس از انتخاب رئیس مجلس- که باید اهل سنت باشد- رئیس‌جمهور را - که جایگاهی تشریفاتی دارد- تعیین می‌کنند. طبق قانون اساسی عراق، رئیس‌جمهور باید کُرد، رئیس مجلس سنی و نخست‌وزیر شیعه باشد. طبق قانون اساسی عراق حزبی که بیشترین کرسی را در مجلس به دست بیاورد باید از سوی رئیس‌جمهور مامور تشکیل دولت شود، اما دادگاه عالی عراق می‌گوید احزاب می‌توانند حتی پس از تشکیل مجلس دست به ائتلاف بزنند و گروه بزرگ پارلمانی را به خود اختصاص دهند. این موضوع یکی از مسائل محل اختلاف در عراق است. نخست‌وزیر ریاست قوه مجریه را برعهده دارد و فرمانده کل نیروهای مسلح است. برای انتخاب نخست‌وزیر رای 50 درصد به اضافه یک نماینده از پارلمان نیاز است.
در انتخابات سال 2018 که آخرین انتخابات عراق تاکنون بود، سه جایگاه را شیعیان به دست آوردند. توافق دو ائتلاف بزرگ شیعی یعنی السائرون و الفتح باعث شد عادل عبدالمهدی به نخست‌وزیری عراق برسد، اما او تنها اندکی بیش از یک‌سال در سمت خود ماند و با شدت گرفتن اعتراضات مردم عراق از مسئولیتش استعفا داد تا عراق با خلأ سیاسی مواجه شود. عبدالمهدی هم‌اکنون نخست‌وزیر پیشبرد امور عراق است و احزاب شیعی در توافقی با دیگر گروه‌های سیاسی محمد توفیق‌علاوی را مامور تشکیل دولت جدید در بغداد کرده‌اند. جدای از این موارد، در سطح استانی شورای‌های استانی تا پیش از انحلال، وظایف مهمی در حوزه‌های قانونگذاری محلی و مالی و همچنین انتخاب استانداران برعهده داشتند. این شوراها اواخر سال گذشته به دلیل نقش‌شان در فساد سیاسی عراق توسط پارلمان منحل اعلام شدند. در سطح محلی همچنین دولت خودمختار اقلیم کرستان عراق دارای اختیارات وسیعی است. اقلیم کردستان دارای یک پارلمان محلی و دولتی مستقر در اربیل است. این اقلیم برای خود دو پست ریاست اقلیم یا همان ریاست‌جمهوری و نخست‌وزیری را تعریف کرده است.
انتخابات پاکستان، پیچیدگی همراه با کودتا
ساختار سیاسی پاکستان بر مبنای پارلمان‌های محلی و فدرال ایجاد شده است. بر همین اساس مهم‌ترین انتخابات در این کشور «مجلس شورای پاکستان» است که از دو شاخه «مجلس سنا» و «مجمع ملی» تشکیل شده است. نخستین شاخه یعنی مجلس سنا، مجلس اعلای قوه مقننه این کشور است که «ایوان بالا» نامیده می‌شود. این مجلس اختیارات گسترده‌ای دارد که حتی مجمع ملی نیز فاقد آنهاست؛ یکی از این اختیارات تهیه لوایح پارلمان و تبدیل آنها به قانون است. از سوی دیگر برخلاف مجمع ملی قانون اساسی پاکستان اجازه انحلال سنا را نمی‌دهد. هر یک از پنج ایالت اصلی این کشور 14 سناتور و دیگر مناطق این کشور مانند مناطق قبایلی هشت‌سناتور دارند. در تخصیص کرسی‌های سنا به هر ایالت جمعیت آن منطقه ملاک نیست. سنای پاکستان در مجموع 104 کرسی دارد. افراد پیروز در انتخابات 6سال سناتور این مجلس خواهند بود، اما دوره حضور تمامی سناتورها الزاما با یکدیگر یکی نیست، زیرا هر سه سال یک بار انتخاباتی برای نیمی از کرسی‌های سنا برگزار می‌شود. دیگر شاخه قوه مقننه که به مجمع ملی پاکستان مربوط است «مجلس سفلی» خوانده می‌شود. قدرت اصلی این مجلس، برای انتخاب اصلی‌ترین شخص اجرایی پاکستان یعنی نخست‌وزیر نهفته است. در پاکستان پست نخست‌وزیری مهم‌ترین مسئولیت کشور است و قدرت اصلی در ساختار سیاسی کشور به حساب می‌آید. همچنین وزرا و اعضای اصلی دولت پاکستان از میان نمایندگان برگزیده می‌شوند. مجمع ملی دارای 342 کرسی است که 272 عضو آن به صورت مستقیم انتخاب می‌شوند و در کنار آن 60 کرسی به زنان و 10 کرسی نیز به اقلیت‌ها اختصاص پیدا می‌کند. این مجلس وظیفه قانونگذاری در سطح فدرال را برعهده دارد.
مجالس ایالتی پاکستان که نمونه‌های محلی مجمع ملی هستند با مجموع 728 کرسی [577 انتخابی و 151 مربوط به زنان و اقلیت‌ها] وظیفه قانونگذاری در سطح ایالتی را برعهده دارند. مدت زمان هر دوره از مجمع ملی پنج سال است. تاکنون دولت‌های منتخب توسط مجمع ملی دوبار در طول تاریخ پاکستان توانسته‌اند دوره ماموریت خود را به‌طور کامل به اتمام برساند. اغلب دولت‌های منتخب پاکستان با کودتای ارتش سرنگون شده‌اند.انتخاب رئیس‌جمهور پاکستان که تقریبا پستی تشریفاتی به حساب می‌آید، قواعد خاصی دارد. در انتخاب رئیس‌جمهور تمام اعضای مجلس سنا، مجمع ملی و 65 نماینده از هرکدام از مجالس چهار ایالت پنجاب، سند، بلوچستان و سرحد حضور دارند. تعداد نمایندگان مجالس هر ایالت متفاوت است، اما حق رای آنها به‌طور یکسان 65 رای است. بر این اساس 702 رای برای انتخاب رئیس‌جمهور پاکستان در شورای مجالس چهارگانه وجود دارد.
نظام انتخاباتی در پاکستان اگر چه بسیار پیچیده است، اما این پیچیدگی‌ها نتوانسته مانع از اتفاقات ناگوار شود. در بیش از هفت‌دهه‌ای که از استقلال این کشور می‌گذرد، تنها دو نخست‌وزیر توانسته‌اند دوره خود را به سلامت به پایان برسانند. دولت سایر نخست‌وزیران با کودتا به پایان رسیده یا برخی نظیر ذوالفقار علی بوتو با کودتا برکنار و اعدام شده‌اند.
افغانستان انتخاباتی‌تر از متحدان آمریکا
درگیری نظامی طالبان و دولت افغانستان، بر انتخابات این کشور نیز اثر گذاشته است. اما با این شرایط، افغانستان در رجوع به آرای مردمی، فاصله بسیار زیادی با کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس -که با انتخابات بیگانه‌اند- دارد. افغانستان در اواخر مهرماه سال گذشته، پس از نزدیک به سه‌سال انتخابات پارلمانی‌اش را برگزار کرد؛ انتخاباتی که به دلیل ناامنی و عملیات خشونت‌آمیز به تعویق انداخته بود. در انتخابات پارلمانی این کشور، بسیاری از مردم به دلیل اقدامات تروریستی یا بسته ماندن تعدادی از حوزه‌های رای‌گیری اجازه رای دادن پیدا نکردند. افغانستان دارای دو مجلس نمایندگان و سناست که هر دو را «شورای ملی افغانستان» می‌نامند. مجلس سنا یک نهاد مشورتی است و از 102 عضو آن، یک ثلث از میان اعضای شوراهای ولایتی، ثلث دوم از میان اعضای شوراهای ولسوالی‌های ولایات به‌طور غیرمستقیم انتخاب و ثلث سوم آن توسط رئیس‌جمهور منتصب می‌شوند. پارلمان افغانستان ۲۵۰ نماینده دارد که برای پنج‌سال در این سمت باقی می‌مانند.
نمایندگان پارلمان از طریق نظام انتخاباتی تک‌رای غیرقابل‌انتقال به پارلمان راه می‌یابند. بر اساس قانون انتخابات افغانستان (۱۳۸۳)، هر ولایت یک حوزه انتخابی پارلمانی دارد و هر یک از این حوزه‌ها بر اساس جمعیت دو تا ۳۳ کرسی در مجلس را به خود اختصاص می‌دهند. علاوه‌بر این 240 کرسی، ۱۰ کرسی دیگر به عشایر اختصاص داده شده است. یکی دیگر از انتخابات‌های مهم در افغانستان، انتخابات ریاست‌جمهوری است. در کابل، رئیس‌جمهور، رئیس قوه مجریه است و او با کسب بیشتر از نیم تمام آرا یا اکثریت مطلق آرا (50+ یک رای از کل آرا) انتخاب می‌شود. در انتخابات سال 93 که سومین انتخابات در افغانستان بود، اشرف غنی و عبدالله عبدالله به دور دوم انتخابات راه پیدا کردند. پس از اعلام نتایج عبدالله رقیب را به تقلب در انتخابات متهم کرد و نتیجه را نپذیرفت. درنهایت بعد از چند ماه کشمکش، سرانجام با بازشماری آرا و پادرمیانی حامد کرزی رئیس‌جمهور و شخصیت‌های دیگر توافق شد که برنده رئیس‌جمهور و فرد پیشنهادی نامزد رقیب با موافقت او رئیس اجرایی شود. تازه‌ترین انتخابات ریاست‌جمهوری پس از چندین بار تعویق در مهرماه سال جاری برگزار شد و از9.6میلیون نفر واجدان شرایط، حدود یک میلیون و ۸۲۴ هزار و ۴۰۱ رای معتبر شناخته شدند. به عبارت بهتر تنها ۱۹ درصد از مردم در انتخابات شرکت کردند. قرار بود نتایج ابتدایی انتخابات در همان مهرماه اعلام شود اما با سه‌ماه تاخیر در دی‌ماه اعلام شد. نتایج نهایی اخیرا اعلام و اشرف غنی با کسب 6/50 درصد آرا رئیس‌جمهور شد. این بار نیز عبدالله عبدالله نتایج انتخابات را نپذیرفته و گفته است که از روند انتخابات خارج می‌شود، زیرا حدود 300 هزار رای مشکوک مورد تایید قرار گرفته است.
کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس
بیگانه‌ترین واژه در عربستان، انتخابات است. در این کشور پادشاه رئیس کشور و رئیس حکومت است. تصمیمات نیز عمدتا بر اساس مشورت در میان شاهزادگان ارشد و هیات مذهبی گرفته می‌شود. در عربستان، حزب سیاسی، مجلس به شکل سایر کشورها وجود ندارد. تا پیش از سال 2005، عربستان فاقد انتخابات بود، اما در این سال برای نخستین‌بار انتخابات شوراهای کشور برگزار شد. البته در این انتخابات سه‌مرحله‌ای، نیمی از اعضای شوراهای شهر را مردان انتخاب می‌کنند و نیم دیگر توسط مراجع مسئول حکومت پادشاهی عربستان‌سعودی منصوب می‌شوند. زنان نیز که نیمی از جمعیت 16میلیون نفری شهروندان عربستان سعودی را تشکیل می‌دادند حق انتخاب کردن و انتخاب شدن نداشتند. در اولین دوره در ریاض، از میان چهار میلیون شهروند واجد شرایط تنها 149 هزار نفر برای شرکت در انتخابات ثبت‌نام کردند.
در سومین دوره تنها انتخابات عربستان که مربوط به انتخابات شوراهای شهر است، در دسامبر 2015 زنان نیز دارای حق رای شدند. میزان مشارکت در انتخابات این دوره در حدود 25 درصد بوده است. جز این انتخابات که میزان اختیارات در آن به دلیل اعضای انتصابی حداقلی است، در عربستان هیچ‌انتخابات دیگری برگزار نمی‌شود. هر 6شیخ‌نشین حاشیه جنوبی خلیج‌فارس در افکار عمومی دنیا کشورهایی با حکومت‌های خاندانی و دیکتاتوری شناخته می‌شوند. آنها با وجود سیستم قبیله‌ای دارای مجلس هستند، اما این مجالس یا بدون انتخابات شکل می‌گیرند یا دارای اختیار نیستند، حتی گاهی هر دو این موارد می‌توانند صدق کنند. نقطه مشترک در همه این مدل‌ها بی‌اختیار بودن مجالس ایجاد شده است، به‌گونه‌ای که برخی از آنها از اساس مجلس مشورتی نام دارند. نمونه جالب این مجالس در امارات متحده عربی تشکیل می‌شود که از هفت امیرنشین ایجاد شده است. به این مجلس، شورای مشورتی فدرال گفته می‌شود که 40 عضو دارد. حکام موروثی هفت امیرنشین امارات که امیرانی با اختیارات مطلقه در حوزه حکومت خود هستند با تشکیل شورای عالی حکام یک نفر را از میان خود به‌عنوان ریاست شورای برمی‌گزینند که وی نخست‌وزیر و هیات وزیران را مشخص می‌کند. این شورا در کنار وظایف عمده خود 40عضو شورای ملی فدرال را -که تنها دارای نقش مشورتی هستند- برای دوره‌ای دوساله تعیین می‌کند. این انتخابات به صورت سراسری برگزار نمی‌شود، بلکه از طریق کالج انتخاباتی انجام می‌شود.
مردم در این مدل به پای صندوق‌های رای می‌آیند، اما به دلیل غیرمستقیم بودن انتخاب، اعضای مجلس نقش زیادی در تشکیل آن ندارند. حاکمان امارات حتی حق انتخاب اعضای بی‌اختیار مجلس مشورتی را به مردم نداده‌اند و آن را از طریق سیستم کالج محدود کرده‌اند.در عمان، کویت و بحرین پارلمان وجود دارد، اما با پارلمان در سایر کشورها تفاوت دارد و این پادشاه است که تصمیم نهایی را می‌گیرد. در این کشورها مجالس تقریبا اختیاری ندارند و اغلب اعضای آن به صورت دستوری و رسمی منتصب شده یا از صندوق‌های رای درمی‌آیند، اما در میان اعضای مجلس افراد منتخب نیز پیدا می‌شوند. در میان این سه کشور بحرین اجازه حضور مخالفان را در مجلس نمی‌دهد و آن را ممنوع کرده است. در قطر پارلمان 45عضو دارد که از این تعداد 30 نفر انتخابی و 15 نفر انتصابی هستند./1360/
منبع: فرهیختگان
ارسال نظرات