حفاظت از حریم فکری شیعه

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، فرهنگ به معنای عام، ذهنیت‌های حاکم بر جامعه است. تلاش‌ها و مجاهدت‌های اهل‌بیت در جهت آماده‌سازی و تربیت مردم برای پذیرش دولت حق و حکومت جهانی حضرت قائم بود که با توجه به اقتضائات زمان به شیوه‌های گوناگون صورت می‌گرفت.

جریان وکالت در زمان امام جواد(ع) عهده‌دار حفاظت از حریم فکری شیعه بود، آغاز امامت این حضرت هم‌زمان با خلافت حلیه‌گرترین خلیفه عباسی بود. مامون قاتل امام رضا مدعی تشیع و ارادت به اهل‌بیت بود، در حالی که سرسخت‌ترین دشمنی‌ها را با امام جواد و قبل از آن بر پدر ایشان روا می‌داشت.

تلاش خلفای عباسی برای شکست اهل بیت

مامون بارها برای کوچک شمردن حضرت رضا(ع) از دانشمندان ادیان و مذاهب دیگر دعوت کرده بود تا با حضرت مناظره کنند و در نهایت حضرت را مقهور کنند اما غافل از آنکه علم امام متصل به وحی است و هیچ باطلی از پیش رو و پشت سر در آن رخنه نمی‌کند و همواره امام در گفتگو با مخالفان یا ادیان دیگر توانست پیروز میدان باشد.

بازپروری شبکه وکلا

در دوران امام جواد(ع) و ائمه پس از ایشان، شیعه از نظر تشکیلاتی در نهایت قدرت و استقامت بود؛ اما فعالیت‌های حضرت به سازماندهی شبکه پنهان وکلا محدود نمی‌شد. شبکه وکالت را شاگردان خاص حضرت و فقیهان وارسته شیعه، شکل می‌دادند. رسیدگی به امور معیشتی و فکری شیعیان، دریافت وجوهات شرعی و رساندن آن به دست حضرت، توسط این وکلا صورت می‌گرفت، این شبکه در بقای اجتماعی و فرهنگی شیعه بسیار موثر بود.

بسیاری از این وکلا، تالیفات فقهی و کلامی داشتند؛ برای مثال از حسن بن سعید اهوازی و برادرش حسین، بیش از 80 رساله فقهی و اخلاقی به یادگار مانده است. هضم نشدن شیعیان در جریان فکری معتزله که توسط حکومت وقت حمایت می‌شد، حاصل دسترنج شیعیان و دست پروردگان امام جواد(ع) بود. معتزله بر عقل محدود و خطاپذیر، اعتمادی افراطی داشت و مسائل دین را به عقل عرضه می‌کرد. در مقابل این جریان، شاهد احادیث امام(ع) در بیان فلسفه احکام فقهی هستیم.²

این فقهیان، وظیفه سنگربانی از حریم تشیع را برعهده داشتند و ارتباط مخفیانه ولی مستحکم آنان با امام(ع) باعث تازگی و قوت جریان شیعه می‌شد تا شیعیان در حوادث روز و اتفاقات، تصمیم مناسب را اتخاذ کنند. برای مثال امام به علی بن مهزیار نامه‌ای می‌نویسد و به او درباره زلزله‌های مداوم شهر اهواز راهکار مناسب را ارائه می‌دهند.

در یکی از موارد، خلیفه برای اعمال فشار بر شیعیان، مالیات‌های سنگینی در نظر می‌گرفت، حضرت برای رفع مشکل یکی از شیعیان، برای والی شیعه نامه‌ای می‌نویسد که در حکومت آن دوران نفوذ کرده بود تا مالیات سنگین خلیفه را از او بردارد و مشکلات او را برطرف نماید.

جلوگیری  از انحرافات

یکی دیگر از فعالیت‌های فرهنگی امام جواد(ع)، حفاظت از حریم شیعه در مقابل افراط و تفریط و فرقه‌های انحرافی بود. ایشان شیعیان را از اقتدا به واقفیان و کسانی که قائل به تجسیم برای خداوند بودند نهی می‌کرد و از آن سو، محمد بن سنان که از غلات و افراط کنندگان در حق اهل‌بیت بود، مورد نصیحت و مذمت امام واقع می‌شد.

آن حضرت در تبیین گرایش به ستمگران، این روایت را از امیرالمومنین نقل فرمودند: آن کسی که ستمگر را یاری دهد و آن کسی که به ستمگری او راضی باشد، در گناه او شریک هستند2

امام برای مردم اسوه سبک زندگی است و مردم از ایشان الگو می‌گیرند، وجوهات شرعی فراوان و توجه تصنعی و ظاهری مامون به حضرت، تاثیری در سبک زندگی حضرت نداشت. ایشان زندگی ساده و فقیرانه در مدینه را به بودن در عراق ترجیح داد و به مدینه مراجعت کرد، همچنین همدردی با مردم در سیره فرهنگی امام جواد بسیار به چشم می‌خورد. اگر چه ایشان تحت مراقبت حکومت بود ولی با ارسال نامه به شیعیان تحت ستم و عزیز از دست داده، از آنان دلجویی می‌کرد. /882/ 704/

پی‌نوشت‌ها:

1 – تحف العقول، ص278

2 – حیاه الامام الجواد، ص 101

صدرا محمدی