ماشه آمریکایی انفجار کامل برجام

به گزارش خبرگزاري رسا، روزنامه امریکایی نیویورک تایمز در روز یک‌شنبه ۲۶ آوریل گزارشی را منتشر کرد و در آن خبر از طرح وزیر خارجه امریکا، مایک پمپئو داد که به همراه تیمی در حال تدوین متنی حقوقی است تا امریکا با وجود خروج از برجام باز بتواند به آن متوسل شود. محور این متن تحریم تسلیحاتی ایران است که بنابر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل در یک دوره پنج‌ساله بعد از تصویب برجام لغو می‌شود که این دوره زمانی در ۱۸ اکتبر سال جاری به سر خواهد رسید و بنابر قاعده، تحریم‌های تسلیحاتی ایران بعد این تاریخ لغو شده و ایران قادر به خرید یا صادرات تسلیحات متعارف خواهد بود. حالا پمپئو در صدر یک تیم حقوقی قصد ممانعت از این اتفاق را دارد و می‌خواهد با توسل به برجام و تصویب قطعنامه‌ای جدید تحریم تسلیحاتی ایران را تمدید کند. به نظر می‌رسد جدا از مسائل پیچیده حقوقی و عملی بودن این کار، کاخ سفید اهداف مهم‌تر از صرف لغو یا تمدید تحریم تسلیحاتی ایران دارد و مأموریت پمپئو و تیمش تنها پوششی برای رسیدن به آن اهداف است.

شکی نیست که نفس مأموریت پمپئو چندان آسان نیست. رئیس جمهور امریکا دونالد ترامپ در می ۲۰۱۸ به صورت یک‌جانبه امریکا را از برجام خارج کرد و با این کار، امریکا دیگر عضوی از گروه ۱+۵ شناخته نمی‌شد و نماینده‌ای در جلسات بعدی این گروه چه در مقر سازمان ملل در امریکا و چه در اروپا نداشت. به این ترتیب، خبر نیویورک تایمز و تعبیر این خبر به این که امریکا قصد بازگشت به برجام را دارد و تحلیل و گمانه‌زنی‌های اولیه حول این محور بود که امریکا می‌خواهد با بازگشت به برجام و استناد به گام‌های کاهش تعهد توسط ایران، از مکانیزم ماشه برای بازگرداندن سریع تحریم‌ها سازمان ملل یا به اصطلاح snapback علیه ایران استفاده کند. پمپئو روز چهارشنبه ۲۹ آوریل مصاحبه‌ای را با شبکه خبری فاکس‌نیوز انجام داد و به صراحت گفت برنامه او به معنای بازگشت به برجام نیست. ما هیچ قصدی برای انجام این کار نداریم. این یک فاجعه بود. این هدف ما نیست و آن چیزی نیست که می‌خواهیم انجام دهیم. ما می‌خواهیم از ابزار سازمان ملل استفاده کنیم و این ابزار و قطعنامه‌های سازمان ملل مصوب شورای امنیت در دست ماست تا تضمینی باشد بر این که فروش تسلیحات اتفاق نخواهد افتاد.

تصریح پمپئو در این مصاحبه بر عدم بازگشت امریکا به برجام از یک سو و تأکید او بر ابزار‌های سازمان ملل و قطعنامه‌های شورای امنیت به وضوح نشان داد که از نظر او و تیمش مسئله بر سر دو مسیر متفاوت است. یک مسیر عبارت از بازگشت امریکاست به برجام تا با قرار گرفتن مجدد در گروه ۱+۵ از مسیر مکانیزم حل اختلافات به سمت بازگرداندن سریع تحریم‌ها پیش برود. مسیر دیگر این است که امریکا بدون بازگشت به برجام و ادعای عضویت در آن، مستقیماً از شورای امنیت و حتی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت استفاده کند تا این که بتواند بازگرداندن سریع تحریم‌ها را خارج از مکانیزم برجام به راه بیندازد و در نتیجه آن، تحریم‌های تسلیحاتی ایران حتی بعد از ۱۸ اکتبر هم به قوت خود باقی بماند. به نظر می‌رسد استدلال حقوقی تیم پمپئو بر این مبنا باشد که در وهله نخست و به لحاظ حقوقی بین برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تفکیک شود تا این که امریکا با وجود خروجش از برجام هنوز هم به عنوان یکی از امضاکنندگان ۲۲۳۱ حق استناد به مفاد این قطعنامه و بازگرداندن سریع تحریم‌ها داشته باشد. به نظر می‌رسد این فرایند کار ساده‌ای نباشد و به همین جهت نیز امریکا هیئت‌های حقوقی- دیپلماتیک خود را به ریاست برایان اچ. هوک، نماینده ویژه وزارت خارجه امریکا در امور ایران، آماده کرده تا با هیئت‌های اروپایی وارد مذاکره شوند و بنابر گزارش‌هایی که شده، این تیم در حال حاضر دست به کار شده است. به این ترتیب، برنامه امریکا را باید یک مانور سخت و مبهم حقوقی دانست تا با دور زدن برجام بتوان مکانیزم بازگرداندن تحریم‌ها را مستقیماًَ از شورای امنیت سازمان ملل کلید زد.

دیوید ایی سنجر در مقاله ۲۶ آوریل خود در نیویورک تایمز به یکی از اهداف پشت پرده پمپئو و تیمش اشاره کرده که چرا این مانور سخت حقوقی را در پیش گرفته‌اند. از تحلیل سنجر چنین برمی‌آید که مقامات امریکایی دیگر از آمدن ایران به پای میز مذاکره و رسیدن به توافقی جدید ناامید شده‌اند و تنها راه را در این دیده‌اند که برجام را به طور کلی خرد کنند. سنجر در این مقاله از مقامات ارشد امریکا نقل می‌کند که به نظر آنها، تنها با خرد کردن این توافق است که رهبران ایران حاضر خواهند شد برای توافقی جدید وارد مذاکره شوند، توافقی که بیشتر مورد نظر ترامپ باشد. این نقل قول سنجر از مقامات ارشد امریکا نشان می‌دهد که دولت ترامپ از تمام ابزار‌های ممکن در قالب استراتژی فشار حداکثری استفاده کرد به این امید که ایران سرانجام به زانو درآمده و حاضر شود برای رسیدن به توافقی تازه با این دولت وارد مذاکره شود. حالا دولت ترامپ بعد از دو سال فشار حداکثری و حتی لطمات ناشی از شیوع ویروس کرونا متوجه شده که ایران حاضر به تسلیم و نشستن پای میز مذاکره نیست و به همین جهت قصد دارد با از بین بردن آخرین دستاورد برجام، به کلی آن را برای ایران از حیز انتفاع ساقط کند تا ایران با خروج از برجام آماده مذاکره با این دولت برای توافقی جدید شود.

در این بین، انتخابات ریاست جمهوری امریکا در ماه نوامبر و قصد جدی ترامپ برای انتخاب مجددش محور اصلی و پشت پرده پمپئو و تیمش برای نابودی برجام است. باید توجه داشت که منتقدان ترامپ به خصوص از میان دموکرات‌ها همواره او را سرزنش کرده‌اند که با وجود تمام تلاش‌هایش نتوانسته به توافقی با ایران برسد در حالی که باراک اوباما دست‌کم توافقی را به دست آورده بود، توافقی که هم برخوردار از حمایت جامعه جهانی بود و هم حمایت شورای امنیت سازمان ملل را داشت. این یک شکست بزرگ برای ترامپ است. او چه در جریان انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ و چه بعد از آن با تندترین عبارات در مورد برجام حرف زد و نه تنها وعده خروج از آن را می‌داد بلکه وعده رسیدن به توافقی بهتر با ایران را هم می‌داد. حالا شش ماه تا انتخابات ریاست جمهوری مانده و برجام حتی به صورتی نیمه‌جان هم که شده به حیات خود ادامه می‌دهد، دیگر اعضای برجام به آن دست‌کم در ظاهر پایبند هستند و امریکا نتوانسته حتی متحدان نزدیک خود مثل بریتانیا را هم راضی به خروج از آن بکند.

 

تنها کاری که دولت ترامپ در این مدت کم می‌تواند بکند خرد کردن برجام است تا این که باعث خروج ایران از آن شود و به این ترتیب، موضوع برجام به کلی منتفع شود. تنها راهی که دولت ترامپ دارد مسئله تحریم تسلیحاتی ایران است به این امید که متحدان اروپایی حاضر به همراهی با او باشند و استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ یا تصویب قطعنامه‌ای جدید این تحریم بعد از ۱۸ اکتبر تمدید شود و ایران نیز در اعتراض به آن از برجام خارج شده و برجام به کلی ویران شود. زمان‌بندی در این فرآیند نقش مهمی دارد چراکه اگر دولت ترامپ بتواند تا قبل از ۱۸ اکتبر به این هدف برسد، آن‌گاه دستمایه‌ای برای تبلیغات ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری خواهد داشت، اما اگر ناکام بماند و تحریم تسلیحاتی ایران بعد از ۱۸ اکتبر و بنا بر قطعنامه ۲۲۳۱ لغو شود، ترامپ دستش از این تبلیغات کوتاه خواهد شد و نوبت به رقبای دموکرات خواهد رسید تا از این موضوع برای حمله به او بهره‌برداری کنند./1360/