۴ باری که شیطان فریاد کشید

به گزارش خبرگزاري رسا، سوره حمد که نام دیگرش «فاتحه الکتاب» است، هفت آیه دارد ۱ و تنها سوره‌‏اى است که بر هر مسلمانى واجب است حداقل روزانه ده بار آن را در نمازهاى شبانه روزى بخواند و گرنه نماز او باطل است. «لا صلاة الّا بفاتحه الکتاب» ۲ بنا به روایت جابر بن عبد اللّه انصارى از رسول اکرم (صلی لله علیه و آله): این سوره بهترین سوره‏‌هاى قرآن است.

آیات سوره‏‌ى مبارکه فاتحه، اشاراتى در باره‏ خداوند و صفات او، مسأله معاد، شناخت و درخواست رهروى در راه حقّ و قبول حاکمیت و ربوبیّت خداوند دارد. همچنین به ادامه‏ راه اولیاى خدا، ابراز علاقه و از گمراهان و غضب‏شدگان اعلام بیزارى و انزجار شده است. سوره‏ حمد همانند خود قرآن مایه شفاست، هم شفاى دردهاى جسمانى و هم شفاى بیمارى‏هاى روحى.

درسهاى تربیتى سوره حمد

در تفسیر نمونه به مواردی از اثرات تربیتی سوره حمد اشاره شده است که با توجه و عمل به هرکدام از این موارد، انسان هرچه بیشتر در راه شناخت ونزدیکی به پروردگار قرار می‌گیرد:

۱- انسان در تلاوت سوره‏ حمد با «بِسْمِ اللَّهِ» از غیر خدا قطع امید می‌کند.

۲- با «رَبِّ الْعالَمِینَ» و «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» احساس می‌کند که مربوب و مملوک است و خودخواهى و غرور را کنار می‌گذارد.

۳- با کلمه «عالمین» میان خود و تمام هستى ارتباط برقرار می‌کند.

۴- با «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» خود را در سایه لطف او میداند.

۵- با «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» غفلتش از آینده زدوده می‌شود.

۶- با گفتن «إِیَّاکَ نَعْبُدُ» ریا و شهرت طلبى را زایل می‌کند.

۷- با «إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» از ابرقدرت‏ها نمی‌هراسد.

۸- از «أَنْعَمْتَ» می‌فهمد که نعمت‏ها به دست اوست.

۹- با «اهْدِنَا» رهسپارى در راه حقّ و طریق مستقیم را درخواست می‌کند.

۱۰- در «صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» همبستگى خود را با پیروان حقّ اعلام می‌کند.

۱۱- با «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» و «ولَا الضَّالِّینَ» بیزارى و برائت از باطل و اهل باطل را ابراز میدارد.

سوره حمد، اساس قرآن است‏

در حدیثى از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میخوانیم که: «الحمد ام القرآن‏» و این به هنگامى بود که جابر بن عبداللَّه انصارى خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسید، پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «الا اعلمک افضل سورة انزل‌ها اللَّه فى کتابه؟ قال فقال له جابر بلى بابى انت و امى یا رسول اللَّه! علمنیها، فعلمه الحمد، ام الکتاب‏». آیا برترین سوره‏‌اى را که خدا در کتابش نازل کرده به تو تعلیم کنم، جابر عرض کرد آرى پدر و مادرم به فدایت باد، به من تعلیم کن، پیامبر (صلی الله علیه و آله) سوره حمد که ام الکتاب است به او آموخت، سپس اضافه فرمود این سوره شفاى هر دردى است مگر مرگ.۵

و نیز از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمود: «و الذى نفسى بیده ما انزل اللَّه فى التوراة، و لا فى الزبور، و لا فى القرآن مثلها، هى ام الکتاب‏»، قسم به کسى که جان من به دست او است خداوند نه در تورات و نه در انجیل و نه در زبور، و نه حتى در قرآن، مثل این سوره را نازل نکرده است، و این ام الکتاب است.۶

در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) می‌خوانیم‏: «شیطان چهار بار فریاد کشید و ناله سر داد نخستین بار روزى بود که از درگاه خدا رانده شد، سپس هنگامى بود که از بهشت به زمین تنزل یافت، سومین بار هنگام بعثت محمد (صلی الله علیه و آله) بعد از فترت پیامبران بود، و آخرین بار زمانى بود که سوره حمد نازل شد»!

وجه توحیدی سوره حمد

در حقیقت سوره حمد هم بیانگر توحید ذات است، هم توحید صفات، هم توحید افعال، و هم توحید عبادت؛ و به تعبیر دیگر این سوره مراحل سه‏‌گانه ایمان:

اعتقاد به قلب، اقرار به زبان، و عمل به ارکان را در بر دارد، و می‌دانیم «ام» به معنى اساس و ریشه است.

شاید به همین دلیل است که «ابن عباس» مفسر معروف اسلامى می‌گوید: «ان لکل شى‏ء اساسا ... و اساس القرآن الفاتحة»، هر چیزى اساس و شالوده‌‏اى دارد ... و اساس و زیر بناى قرآن، سوره حمد است. روى همین جهات است که در فضیلت این سوره از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده:

«ایما مسلم قرأ فاتحه الکتاب اعطى من الاجر کانما قرأ ثلثى القرآن، و اعطى من الاجر کانما تصدق على کل مؤمن و مؤمنه‏»، هر مسلمانى سوره حمد را بخواند پاداش او به اندازه کسى است که دو سوم قرآن را خوانده است (و طبق نقل دیگرى پاداش کسى است که تمام قرآن را خوانده باشد) و گویى به هر فردى از مردان و زنان مؤمن هدیه‏‌اى فرستاده است.۷

تعبیر به دو سوم قرآن شاید به خاطر آنست که بخشى از قرآن توجه به خدا است و بخشى توجه به رستاخیز و بخش دیگرى احکام و دستورات است که بخش اول و دوم در سوره حمد آمده، و تعبیر به تمام قرآن به خاطر آن است که همه قرآن را از یک نظر در ایمان و عمل می‌توان خلاصه کرد که این هر دو در سوره حمد جمع است.

سوره حمد افتخار بزرگ پیامبر (صلی الله علیه و آله) ‏

جالب اینکه در آیات قرآن سوره حمد به عنوان یک موهبت بزرگ به پیامبر (صلی الله علیه و آله) معرفى شد، و در برابر کل قرآن قرار گرفته است، آنجا که می‌فرماید: «وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ»، ما به تو سوره حمد که هفت آیه است و دو بار نازل شده دادیم همچنین قرآن بزرگ بخشیدیم (سوره حجر آیه ۸۷).

قرآن با تمام عظمتش در اینجا در برابر سوره حمد قرار گرفته است، نزول دوباره آن نیز به خاطر اهمیت فوق العاده آن است. همین مضمون در حدیثى از امیر مؤمنان على (علیه السلام) از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده است که فرمود: «ان اللَّه تعالى افرد الامتنان على بفاتحة الکتاب و جعل‌ها بازاء القرآن العظیم و ان فاتحة الکتاب اشرف ما فى کنوز العرش»، خداوند بزرگ به خاطر دادن سوره حمد بالخصوص بر من منت نهاده و آن را در برابر قرآن عظیم قرار داده، و سوره حمد با ارزشترین ذخائر گنجهاى عرش خدا است»! ۸

در عیون اخبار الرضا (علیه السلام) در حدیثى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌خوانیم:

خداوند متعال چنین فرموده: من سوره حمد را میان خود و بنده‌‏ام تقسیم کردم نیمى از آن براى من، و نیمى از آن براى بنده من است، و بنده من حق دارد هر چه را می‌خواهد از من بخواهد:

هنگامى که بنده می‌گوید «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» خداوند بزرگ می‌فرماید بنده‏‌ام بنام من آغاز کرد، و بر من است که کارهاى او را به آخر برسانم و در همه حال او را پر برکت کنم، و هنگامى که می‌گوید «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» خداوند بزرگ می‌گوید بنده‏ام مرا حمد و ستایش کرد، و دانست نعمتهایى را که دارد از ناحیه من است، و بلا‌ها را نیز من از او دور کردم، گواه باشید که من نعمتهاى سراى آخرت را بر نعمتهاى دنیاى او می‌افزایم، و بلاهاى آن جهان را نیز از او دفع می‌کنم، همانگونه که بلاهاى دنیا را دفع کردم؛ و هنگامى که می‌گوید «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» خداوند می‌گوید : بنده‌‏ام گواهى داد که من رحمان و رحیمم، گواه باشید بهره او را از رحمتم فراوان می‌کنم، و سهم او را از عطایم افزون می‏سازم؛ و هنگامى که می‌گوید ««مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» او می‌‏فرماید: گواه باشید همانگونه که او حاکمیت و مالکیت روز جزا را از آن من دانست، من در روز حساب، حسابش را آسان مى‏ کنم، حسناتش را می‌پذیرم، و از سیئاتش صرف نظر می‌کنم؛ و هنگامى که می‌گوید «إِیَّاکَ نَعْبُدُ» خداوند بزرگ می‌گوید بنده‌‏ام راست می‌گوید ، تنها مرا پرستش می‌کند، من شما را گواه می‌‏گیرم بر این عبادت خالص ثوابى به او می‌دهم که همه کسانى که مخالف این بودند به حال او غبطه خورند؛ و هنگامى که می‌گوید «إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» خدا می‌گوید : بنده‌‏ام از من یارى جسته، و تنها به من پناه آورده گواه باشید من او را در کارهایش کمک می‌‏کنم، در سختی‌ها به فریادش می‏رسم، و در روز پریشانى دستش را می‏گیرم؛ و هنگامى که می‌گوید «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ ...» (تا آخر سوره) خداوند می‌گوید این خواسته بنده‌‏ام بر آورده است، و او هر چه می‌خواهد از من بخواهد که من اجابت خواهم کرد آنچه امید دارد، به او می‌‏بخشم و از آنچه بیم دارد ایمنش میسازم.

هنگامى که بنده می‌گوید «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» خداوند بزرگ می‌‏فرماید بنده‏‌ام بنام من آغاز کرد، و بر من است که کارهاى او را به آخر برسانم و در همه حال او را پر برکت کنم./1360/

منبع: بیتوته