تفاوت حیات یک ملت در «جاده جنگ»

به گزارش خبرگزاري رسا، جنگ‌ها همان‌قدر که دنیای انسان‌ها را ویران کرده‌اند، به همان اندازه آثار هنری و ادبی آفریده‌اند. جنگ‌ها و تأثیرات آن بر زندگی انسان‌ها همواره دستمایه خلق آثار هنری و ادبی مختلفی شده‌اند. اگر نگاهی به فیلم‌های برتر و یا آثار ادبی درخشان بیندازیم، متوجه می‌شویم که بسیاری از آنها از پدیده‌ای سخن می‌گویند که زندگی خود یا هم‌نوعانشان را تحت‌الشعاع قرار داده است.

برهم‌خورد زندگی عادی انسان‌ها، تحول در مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و مهمتر از همه آینده نامعلومی که انسان در پیش خود دارد، بیش از هر چیزی بر اندیشه و زندگی او تأثیر می‌گذارد و ذهن او را بیش از هر زمان دیگری متوجه زندگی می‌کند. اگر بخواهیم نگاهی گذرا به آثار ادبی بیندازیم، خط جنگ در بسیاری از آنها دیده می‌شود؛ خطی که همانند رشته‌ای تمام این آثار را به هم متصل می‌کند؛ از ایلیاد و ادیسه و جنگ و تقابل در آثار حماسی گرفته تا هاینریش بول و ارنست همینگوی و صدها رمانی که امروزه هم با این محتوا و مضمون منتشر می‌شود و البته خوانندگان بسیاری دارد.

اما شاید یکی از مهمترین جنگ‌هایی که سبب شد تا آثار درخشان و ماندگاری از دل آن متولد شود، جنگ جهانی دوم بود. جنگ جهانی دوم به‌دلیل گستردگی جغرافیایی و تأثیرات غیر قابل انکارش بر زندگی بسیاری از انسان‌ها در کره خاکی، تاکنون در آثار مختلف داستانی اعم از رمان و داستان کوتاه بازتاب یافته است. هزاران اثر در این رابطه منتشر شده که هرکدام تجربه‌ای از این جنگ خانمان‌سوز را روایت می‌کنند.

در ایران نیز جنگ جهانی دوم در برخی از آثار نمود و بازتاب داشته است. کم‌‌وبیش آثار داستانی هستند که از این منظر به زندگی ایرانی‌ها در قرن بیستم نگریسته‌اند. اشغال ایران از دو سو توسط نیروهای انگلیس و شوروی، قحطی بزرگ در ایران و... نتیجه جغد شوم جنگ بود که بر بام ایران نشست. در دل هر کدام از این موضوعات، روایت‌های ناگفته بسیاری هست که متأسفانه هنوز در آینه ادبیات داستانی ما نمود و نشانی نداشته‌اند.

رمان «جاده جنگ»، نوشته منصور انوری، از جمله آثار داستانی است که به‌طور مفصل به این بخش از تاریخ ایران پرداخته است که به‌مناسبت هفتاد و پنجمین سالروز پایان جنگ جهانی دوم نگاهی دوباره به این کتاب خالی از لطف نیست.

انوری در این مجموعه 11جلدی تلاش دارد تاریخ ایران را با زبانی داستانی از زمان اشغال ایران توسط متفقین تا جنگ تحمیلی روایت کند؛ تلاشی که در کمتر آثار داستانی ایرانی در سال‌های اخیر شاهدش هستیم. او با این کار قصد دارد چرایی وقوع انقلاب اسلامی در تاریخ معاصر ایران را با روایتی متفاوت نقل کند. هرچند معمولاً در رمان‌های تاریخی، داشتن گزاره‌ها و اطلاعات دقیق تاریخی یک اصل به‌شمار نمی‌رود و از نویسنده چنین انتظاری نیست، اما انوری در کتاب خود با یادداشت‌برداری و مطالعه برخی از منابع تاریخ شفاهی تلاش کرده است روایتی صادقانه از روزگار مورد نظر خود را در کتاب ارائه دهد، از این جهت کتاب او در مقایسه با برخی از رمان‌های تاریخی نوشته‌شده در ایران، از امتیاز ویژه‌ای برخوردار است. هرچند برخی از کارشناسان در این زمینه معتقدند که انوری در طرح موضوعات کلی خوب عمل کرده اما آنجا که وارد جزئیات شده است، اشتباهاتی هم دارد.

فضای اصلی این رمان هم کل کشور، به‌خصوص جاده شاهرود است که نقشی کلیدی در وقایع اصلی ابتدا و انتهای رمان دارد و به‌نوعی سمبلی از جنگ بی‌پایان است. این رمان بلند از روز سوم شهریور 1320 و ماجرای هجوم روس‌ها به کشور از شمال شرقی خراسان به ایران و اشغال کشور توسط متفقین آغاز می‌شود و با پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به اتمام می‌رسد؛ در این رمان واقعه 15 خرداد 1342، فعالیت مبارزاتی گروه‌های اسلامی، تظاهرات مردمی، پیروزی انقلاب اسلامی، خرابکاری گروهک‌های ضدانقلاب در کردستان و جنگ هشت‌ساله عراق علیه ایران به‌تصویر کشیده شده است.

شخصیت اول این مجموعه یک سرباز وظیفه ژاندارمری با نام «سیدرضا شریفی» است که وقایع دهه 30 از زبان او بیان می شود. سیدرضا 35 سال از کشور خارج می‌شود و به این بهانه در قسمتی از رمان حضور ندارد و دوباره در روزهای آغاز جنگ تحمیلی، به خرمشهر می‌رود و مجدداً به داستان بازمی‌گردد.

انوری در کتابش که برگزیده جایزه جلال آل‌احمد در سال 91 هم شده، در قامت یک راوی پرحوصله، نیم قرن تاریخ ایران را با زبانی داستانی برای مخاطب خود روایت می‌کند، مخاطبی که این روزها بیش از هر زمان دیگری به دانستن تاریخ نیاز دارد تا تاریخ را تجربه نکند. انوری درباره هدفش از نگارش این اثر می‌گوید: هدف کلی «جاده جنگ» این است که یک برشی از حیات این ملت را انتخاب کند و زیر ذره‌بین قرار دهد و مطالعه کند و در نهایت بگوید که چه بودیم و چه شدیم. مردم کشور، آداب و رسوم و فرهنگ دیرینه‌مان را هیچ‌گاه به‌طور جدی نپرداختیم، اگر هم بوده تماماً مستندات تاریخی بوده است. در تاریخ می‌خوانیم که فلان پادشاه چه‌کار کرده است، اما در «جاده جنگ» می‌خوانیم که؛ مردم ما در این سال‌ها چه کردند؟ کشور در چه وضعیتی بوده است؟ «جاده جنگ» می‌خواهد به حیات یک ملت در دو برهه مشابه بپردازد و عکس‌العمل‌ها و چرایی آن را بررسی کند، تلنگری بزند به اینکه یادمان نرود که چه بودیم و چه شدیم، تلنگر بزند که این تاریخ را فراموش نکنیم.

او که 10 سال صرف نوشتن «جاده جنگ» کرد، قصد دارد ادامه این رمان را در «گذرگاه» برای مخاطبانش روایت کند. مجموعه «جاده جنگ» به‌کوشش انتشارات سوره مهر در دسترس علاقه‌مندان به رمان‌های تاریخی قرار گرفته است./1360/