یادداشت؛
امام خمینی و اجتناب از شبهه قانونی
در شرایط حساس سیاسی و اجتماعی سال 58، شاهد هستیم که حضرت امام خمینی(ره) با اصرار و ایستادگی بر حفظ قانون و عمل به قانون و اجتناب از شبهه قانونی حاضر نشدند که جانب یاران نزدیک‌شان در حزب جمهوری اسلامی را بگیرند.
به گزارش خبرگزاری رسا، حسین زیاری طی یادداشتی در روزنامه فرهیختگان نوشت: 1 _ در تاریخ انقلاب اسلامی اتفاق‌‌ها و حوادث درس‌آموز فراوان است. یکی از آن موارد که شاید با توجه به حواشی رخ‌داده در روزهای اخیر بتواند ما را به فهم دقیق‌تر و بیشتر از قانون‌گرایی حضرت امام(ره) برساند؛ اتفاقات پیرامون نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری است. همانطور که می‌دانید امام راحل قسم جلاله خوردند که به بنی‌صدر رای ندادند و همچنین حزب جمهوری اسلامی که متشکل از یاران و نزدیکان حضرت امام(ره) بود، قصد حضور جدی در انتخابات را داشت و درصدد اعلام کاندیداتوری شهید بهشتی بود که با مخالفت حضرت امام(ره) رو‌به‌رو شد و در پی آن جلال‌الدین فارسی را کاندیدا کرد و آنگونه که از لابه‌لای روایت‌‌های تاریخی پیداست، رقابت جدی بین بنی‌صدر و جلال‌الدین فارسی شکل گرفته بود تا اینکه... ادامه ماجرا را از زبان آقایان هاشمیرفسنجانی، جلال‌الدین فارسی و سجادی‌پور بخوانید.
2 _ «قضیه از این قرار بود که با جدی شدن رقابت بنی‌صدر و فارسی، افرادی خاص ازجمله شیخعلی تهرانی با ارائه اسناد و مدارکی، مدعی شدند آقای فارسی، ایرانی نیست. با پخش این مطالب، ما در وزارت کشور چون اطلاعی از تاریخچه زندگی پدر و مادر آقای فارسی نداشتیم، ابتدا از ثبتاحوال سوابق ایشان را خواستیم. آنها خلاصه پروندهای در اختیار ما قرار دادند که کافی نبود، ولی بعد که از مشهد اطلاع دادند که پدر و مادر ایشان اهل افغانستان هستند، ما از آقای فارسی توضیح خواستیم. وی گفت که اجدادش ایرانی است و حدود 80 سال قبل به ایران آمده‌اند ولی با برگه اقامت زندگی می‌کردند و خود ایشان در مشهد متولد شده و بعد هم به تابعیت ایران درآمده است.
این مطالب در وزارت کشور مطرح شد و در جمع‌بندی‌ای که به عمل آمد و با درنظر گرفتن تعابیر و حالت‌های مختلف ایرانی‌الاصل بودن، ایشان ایرانی‌الاصل شناخته شد و ما این را اعلام کردیم. ولی مراجعات زیاد همان اشخاص به دفتر امام موجب شد که امام شخصا پرونده ایشان را از ما بخواهند. من هم بههمراه آقای فارسی با پرونده وی خدمت امام رسیدیم و توضیحات و نظرات خود را دادیم.»1
3 _ «امام پس از شنیدن حرف‌‌های فارسی، فرمودند که ایشان ایرانی‌الاصل نیست و اولین رئیس‌جمهور ما نباید شبهه قانونی درموردش باشد.»2
4 - جلال‌الدین فارسی همانجا گفته است: «حال که صلاحدید شما این است، همین الان استعفای خود را از نامزدی اعلام می‌کنم.»3
5 _ به نقلی گویا آقای هاشمی اعلام مخالفت کرده و می‌گوید که شما کاندیدای حزب هستید و حزب باید در این‌باره تصمیم بگیرد، ادامه ماجرا از زبان خود آقای هاشمی این‌گونه است: «به این ترتیب آقای جلال‌الدین فارسی نامهای مبنیبر کناره‌گیری از انتخابات ریاست‌جمهوری به حزب (جمهوری اسلامی) نوشت و حزب هم پس از یک روز بررسی درخواست وی را قبول کرد و وزارت کشور هم چون امام فرمودند، ایشان را از فهرست نامزد‌ها حذف کرد. هرچند نظر ما و دوستان‌مان در حزب این بود که آقای فارسی، ایرانی‌الاصل است و مانعی برای حضور وی در انتخابات نیست.»4
6 _ مخالفت حضرت امام(ره) با کاندیداتوری جلال‌الدین فارسی بهدلیل وجود شبهه قانونی باعث شد که در میان نخبگان سیاسی به بیت ایشان و شخص مرحوم حاجاحمدآقا اتهاماتی ازقبیل دستداشتن حاجاحمدآقا در حذف جلال‌الدین فارسی از انتخابات نیز وارد شود. البته تلاش جریان رقیب حزب جمهوری اسلامی یعنی بنی‌صدر و هوادارانش که به طرق مختلف سعی کرده بودند در افکار عمومی خود را بهعنوان گزینه موردتایید امام راحل نشان دهند از یکسو و از سوی دیگر اقدامات برخی افراد نزدیک به حضرت امام(ره) نیز در ایجاد این اتهام بی‌تاثیر نبوده است.
حمایت برخی نزدیکان امام(ره) به محبوبیت مردمی بنی‌صدر کمک کرده بود. «آیتالله پسندیده برادر امام با انتشار بیانیه‌ای بنی‌صدر را جهت سوابق، اصالت و سیادت خانوادگی و تحصیلات عالیه موردتایید قرار داده بودند و آقای اشراقی داماد امام نیز نظر جامعه مدرسین (مخالفت با بنی‌صدر) را نشانه دیدگاه حوزه ندانسته و تلویحا از بنی‌صدر حمایت کرده بود. سیدحسین خمینی فرزند مرحوم حاجآقا مصطفی نیز به تبلیغ بنی‌صدر می‌پرداخت.»5
با توجه به جمیع این اتفاق‌‌ها و فضای سنگینی که به غلط نظر امام را حمایت از بنی‌صدر و رئیس‌جمهور شدن وی جلوه می‌داد و با توجه به دلخوری‌‌ها و شکاف‌‌های عاطفی‌ای که طبیعتا ممکن بود از پی ایستادگی حضرت امام(ره) بر قانون و اجتناب از شبهه قانونی کاندیداتوری جلال‌الدین فارسی در میان نزدیکان و یاران مخلص ایشان در حزب جمهوری اسلامی ایجاد کند و همچنین تهمت‌‌هایی که به مرحوم حاجاحمدآقا وارد شده بود، باز هم حضرت امام(ره) رعایت قانون را بر هر چیزی ارجح دانستند و در نامه به جامعه مدرسین نوشتند: «جناب آقای جلال‌الدین فارسی، با آنکه شخص شایستهای است؛ لکن ایرانی‌الاصل نیستند. آقایان مدرسین قم این مطلب را اعلام کنند، ایشان نمی‌توانند رئیس‌جمهور شوند، خود ایشان هم بنا شد انصراف‌شان را اعلام کنند. ضمنا آقایان بدانند احمد به من خیانت نمی‌کند و مورد وثوق من است. اگر مطلبی از من نقل کرد، خلاف نمی‌گوید.»6
7 _ حزب جمهوری اسلامی که پایه‌گذاران آن ازجمله یاران نزدیک حضرت امام(ره) بودند در نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری در ابتدا بهدنبال کاندیداتوری مرحوم شهید بهشتی بودند که با مخالفت حضرت امام(ره) مبنیبر عدمحضور روحانیون در سمت‌‌های اجرایی رو‌به‌رو شدند و در گام بعدی جلال‌الدین فارسی را برای این سمت انتخاب کردند که در ایام نزدیک به انتخابات با نظر حضرت امام(ره) مبنیبر اجتناب از شبهه قانونی، جلال‌الدین فارسی نیز از کاندیداتوری استعفا داد و حزب جمهوری اسلامی هم در بیانیه‌ای با پذیرش شرایط پیشآمده، مردم را به علما و جامعه مدرسین ارجاع داد. بعد از آن حزب درباره مرحوم حبیبی به اتفاقنظر درباره حمایت و پشتیبانی رسید اما تصمیم گرفت آن را آشکار نکند و از طریق جامعه مدرسین و نظر اعضای آن، این پشتیبانی اتفاق افتاد. درواقع حزب جمهوری اسلامی با حوادث رخ‌داده عملا فرصت را برای حضور موثر در انتخابات ازدسترفته می‌دید و این بهخاطر انصراف کاندیدای اصلی حزب براساس نظر حضرت امام(ره) مبنیبر شبهه قانونی داشتن نامزدی وی بود و عملا با این رخ‌داد حزب جمهوری اسلامی از دور انتخابات خارج شد.
8 - در شرایط حساس سیاسی و اجتماعی سال 58 یعنی در زمانی حدود یک سالگی انقلاب اسلامی و در موقعیتی که حضرت امام(ره) بهعنوان ولیفقیه و رهبر و زعیم کشور و جامعه قرار داشته و براساس قانون اساسی اختیارات لازم در اعلام و اعمال نظرشان داشتند و همچنین دارای اختیارات مصرح در قانون اساسی جهت رد یا تایید صلاحیت کاندیدا‌ها بودند و با توجه به فرصت بسیار کم باقیمانده برای تبلیغات تا زمان انتخابات و عدم زمان کافی برای پرکردن خلأ حذف یکی از پایه‌‌های دو قطب اصلی انتخابات ریاست‌جمهوری، شاهد هستیم که حضرت امام خمینی(ره) با اصرار و ایستادگی بر حفظ قانون و عمل به قانون و اجتناب از شبهه قانونی حاضر نشدند که جانب یاران نزدیک‌شان در حزب جمهوری اسلامی را بگیرند.
تبعات این اقدام حتی تا پیروزی فردی برخلاف نظر صریح خود حضرت امام(ره) در انتخابات نیز پیش رفت و در یاران نزدیک حضرت امام(ره) نیز احساس شکست و سرخوردگی و دلخوری و ناراحتی ایجاد شد اما بااینحال امام راحل بزرگوار عمل به قانون و نداشتن شبهه قانونی و اجتناب از آن را بالاتر از اعمالنظر شخصی و تحقق آن و یا پیروزی حزب جمهوری اسلامی و خوشحالی یاران نزدیک خود دانستند و براساس آن عمل کردند.
2 _ «قضیه از این قرار بود که با جدی شدن رقابت بنی‌صدر و فارسی، افرادی خاص ازجمله شیخعلی تهرانی با ارائه اسناد و مدارکی، مدعی شدند آقای فارسی، ایرانی نیست. با پخش این مطالب، ما در وزارت کشور چون اطلاعی از تاریخچه زندگی پدر و مادر آقای فارسی نداشتیم، ابتدا از ثبتاحوال سوابق ایشان را خواستیم. آنها خلاصه پروندهای در اختیار ما قرار دادند که کافی نبود، ولی بعد که از مشهد اطلاع دادند که پدر و مادر ایشان اهل افغانستان هستند، ما از آقای فارسی توضیح خواستیم. وی گفت که اجدادش ایرانی است و حدود 80 سال قبل به ایران آمده‌اند ولی با برگه اقامت زندگی می‌کردند و خود ایشان در مشهد متولد شده و بعد هم به تابعیت ایران درآمده است.
این مطالب در وزارت کشور مطرح شد و در جمع‌بندی‌ای که به عمل آمد و با درنظر گرفتن تعابیر و حالت‌های مختلف ایرانی‌الاصل بودن، ایشان ایرانی‌الاصل شناخته شد و ما این را اعلام کردیم. ولی مراجعات زیاد همان اشخاص به دفتر امام موجب شد که امام شخصا پرونده ایشان را از ما بخواهند. من هم بههمراه آقای فارسی با پرونده وی خدمت امام رسیدیم و توضیحات و نظرات خود را دادیم.»1
3 _ «امام پس از شنیدن حرف‌‌های فارسی، فرمودند که ایشان ایرانی‌الاصل نیست و اولین رئیس‌جمهور ما نباید شبهه قانونی درموردش باشد.»2
4 - جلال‌الدین فارسی همانجا گفته است: «حال که صلاحدید شما این است، همین الان استعفای خود را از نامزدی اعلام می‌کنم.»3
5 _ به نقلی گویا آقای هاشمی اعلام مخالفت کرده و می‌گوید که شما کاندیدای حزب هستید و حزب باید در این‌باره تصمیم بگیرد، ادامه ماجرا از زبان خود آقای هاشمی این‌گونه است: «به این ترتیب آقای جلال‌الدین فارسی نامهای مبنیبر کناره‌گیری از انتخابات ریاست‌جمهوری به حزب (جمهوری اسلامی) نوشت و حزب هم پس از یک روز بررسی درخواست وی را قبول کرد و وزارت کشور هم چون امام فرمودند، ایشان را از فهرست نامزد‌ها حذف کرد. هرچند نظر ما و دوستان‌مان در حزب این بود که آقای فارسی، ایرانی‌الاصل است و مانعی برای حضور وی در انتخابات نیست.»4
6 _ مخالفت حضرت امام(ره) با کاندیداتوری جلال‌الدین فارسی بهدلیل وجود شبهه قانونی باعث شد که در میان نخبگان سیاسی به بیت ایشان و شخص مرحوم حاجاحمدآقا اتهاماتی ازقبیل دستداشتن حاجاحمدآقا در حذف جلال‌الدین فارسی از انتخابات نیز وارد شود. البته تلاش جریان رقیب حزب جمهوری اسلامی یعنی بنی‌صدر و هوادارانش که به طرق مختلف سعی کرده بودند در افکار عمومی خود را بهعنوان گزینه موردتایید امام راحل نشان دهند از یکسو و از سوی دیگر اقدامات برخی افراد نزدیک به حضرت امام(ره) نیز در ایجاد این اتهام بی‌تاثیر نبوده است.
حمایت برخی نزدیکان امام(ره) به محبوبیت مردمی بنی‌صدر کمک کرده بود. «آیتالله پسندیده برادر امام با انتشار بیانیه‌ای بنی‌صدر را جهت سوابق، اصالت و سیادت خانوادگی و تحصیلات عالیه موردتایید قرار داده بودند و آقای اشراقی داماد امام نیز نظر جامعه مدرسین (مخالفت با بنی‌صدر) را نشانه دیدگاه حوزه ندانسته و تلویحا از بنی‌صدر حمایت کرده بود. سیدحسین خمینی فرزند مرحوم حاجآقا مصطفی نیز به تبلیغ بنی‌صدر می‌پرداخت.»5
با توجه به جمیع این اتفاق‌‌ها و فضای سنگینی که به غلط نظر امام را حمایت از بنی‌صدر و رئیس‌جمهور شدن وی جلوه می‌داد و با توجه به دلخوری‌‌ها و شکاف‌‌های عاطفی‌ای که طبیعتا ممکن بود از پی ایستادگی حضرت امام(ره) بر قانون و اجتناب از شبهه قانونی کاندیداتوری جلال‌الدین فارسی در میان نزدیکان و یاران مخلص ایشان در حزب جمهوری اسلامی ایجاد کند و همچنین تهمت‌‌هایی که به مرحوم حاجاحمدآقا وارد شده بود، باز هم حضرت امام(ره) رعایت قانون را بر هر چیزی ارجح دانستند و در نامه به جامعه مدرسین نوشتند: «جناب آقای جلال‌الدین فارسی، با آنکه شخص شایستهای است؛ لکن ایرانی‌الاصل نیستند. آقایان مدرسین قم این مطلب را اعلام کنند، ایشان نمی‌توانند رئیس‌جمهور شوند، خود ایشان هم بنا شد انصراف‌شان را اعلام کنند. ضمنا آقایان بدانند احمد به من خیانت نمی‌کند و مورد وثوق من است. اگر مطلبی از من نقل کرد، خلاف نمی‌گوید.»6
7 _ حزب جمهوری اسلامی که پایه‌گذاران آن ازجمله یاران نزدیک حضرت امام(ره) بودند در نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری در ابتدا بهدنبال کاندیداتوری مرحوم شهید بهشتی بودند که با مخالفت حضرت امام(ره) مبنیبر عدمحضور روحانیون در سمت‌‌های اجرایی رو‌به‌رو شدند و در گام بعدی جلال‌الدین فارسی را برای این سمت انتخاب کردند که در ایام نزدیک به انتخابات با نظر حضرت امام(ره) مبنیبر اجتناب از شبهه قانونی، جلال‌الدین فارسی نیز از کاندیداتوری استعفا داد و حزب جمهوری اسلامی هم در بیانیه‌ای با پذیرش شرایط پیشآمده، مردم را به علما و جامعه مدرسین ارجاع داد. بعد از آن حزب درباره مرحوم حبیبی به اتفاقنظر درباره حمایت و پشتیبانی رسید اما تصمیم گرفت آن را آشکار نکند و از طریق جامعه مدرسین و نظر اعضای آن، این پشتیبانی اتفاق افتاد. درواقع حزب جمهوری اسلامی با حوادث رخ‌داده عملا فرصت را برای حضور موثر در انتخابات ازدسترفته می‌دید و این بهخاطر انصراف کاندیدای اصلی حزب براساس نظر حضرت امام(ره) مبنیبر شبهه قانونی داشتن نامزدی وی بود و عملا با این رخ‌داد حزب جمهوری اسلامی از دور انتخابات خارج شد.
8 - در شرایط حساس سیاسی و اجتماعی سال 58 یعنی در زمانی حدود یک سالگی انقلاب اسلامی و در موقعیتی که حضرت امام(ره) بهعنوان ولیفقیه و رهبر و زعیم کشور و جامعه قرار داشته و براساس قانون اساسی اختیارات لازم در اعلام و اعمال نظرشان داشتند و همچنین دارای اختیارات مصرح در قانون اساسی جهت رد یا تایید صلاحیت کاندیدا‌ها بودند و با توجه به فرصت بسیار کم باقیمانده برای تبلیغات تا زمان انتخابات و عدم زمان کافی برای پرکردن خلأ حذف یکی از پایه‌‌های دو قطب اصلی انتخابات ریاست‌جمهوری، شاهد هستیم که حضرت امام خمینی(ره) با اصرار و ایستادگی بر حفظ قانون و عمل به قانون و اجتناب از شبهه قانونی حاضر نشدند که جانب یاران نزدیک‌شان در حزب جمهوری اسلامی را بگیرند.
تبعات این اقدام حتی تا پیروزی فردی برخلاف نظر صریح خود حضرت امام(ره) در انتخابات نیز پیش رفت و در یاران نزدیک حضرت امام(ره) نیز احساس شکست و سرخوردگی و دلخوری و ناراحتی ایجاد شد اما بااینحال امام راحل بزرگوار عمل به قانون و نداشتن شبهه قانونی و اجتناب از آن را بالاتر از اعمالنظر شخصی و تحقق آن و یا پیروزی حزب جمهوری اسلامی و خوشحالی یاران نزدیک خود دانستند و براساس آن عمل کردند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع:
1. هاشمیرفسنجانی، اکبر؛ انقلاب و پیروزی، کارنامه و خاطرات سال‌‌های 1357 و 1358، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف اسلامی، 1383، چاپ اول، صص418- 417
2. سجادی‌پور، هادی؛ مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1388، چاپ اول، ص18
3. فارسی، جلال‌الدین؛ زوایای تاریک
4. هاشمیرفسنجانی، اکبر؛ انقلاب و پیروزی، کارنامه و خاطرات سال‌‌های 1357 و 1358، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف اسلامی، 1383، چاپ اول، صص418- 417
5. حاجسیدجوادی، سیدفرید؛ روایت انتخابات، بررسی 8 دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، تهران، تسنیم اندیشه، 1384، چاپ اول، ص 38
6. صحیفه امام، جلد 12، ص 115
1. هاشمیرفسنجانی، اکبر؛ انقلاب و پیروزی، کارنامه و خاطرات سال‌‌های 1357 و 1358، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف اسلامی، 1383، چاپ اول، صص418- 417
2. سجادی‌پور، هادی؛ مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1388، چاپ اول، ص18
3. فارسی، جلال‌الدین؛ زوایای تاریک
4. هاشمیرفسنجانی، اکبر؛ انقلاب و پیروزی، کارنامه و خاطرات سال‌‌های 1357 و 1358، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف اسلامی، 1383، چاپ اول، صص418- 417
5. حاجسیدجوادی، سیدفرید؛ روایت انتخابات، بررسی 8 دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، تهران، تسنیم اندیشه، 1384، چاپ اول، ص 38
6. صحیفه امام، جلد 12، ص 115
منبع: فرهیختگان
ارسال نظرات