تأملاتی در باب کار تشکیلاتی در جامعه اسلامی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در خراسان شمالی، امام کاظم (ع) روایت مهم و شاخصی دارند که مبنای معرفتی تبیین اهمیت و ضرورت کار تشکیلاتی است. حضرت می‌فرمایند: «لَیْسَ شَیْ‌ءٌ أَنْکی لِإِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ مِنْ زِیَارَةِ الْإِخْوَانِ فِی اللَّهِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ (1)» و تأکید می‌کنند هیچ چیز به اندازه دیدار برادران از یکدیگر به خاطر خدا، ابلیس و سپاه او را در هم نمی‌کوبد.

ائمه هدی (ع) همان اندازه که برای حفظ مکتب تلاش می‌کردند، برای ایجاد مجموعه‌ای از معتقدان ثابتی که بشود روی شانه‌های آن‌ها حکومت اسلامی را- در وقت ممکن- استوار کرد، نیز تلاش می‌کردند؛ یعنی بدون شک، تشکیلات تشیع در سرتاسر دنیای اسلام، با برنامه‌ریزی و تدبیر از طرف ائمه (ع) دنبال می‌شد و هرچه به اواخر دوران 250 ساله نزدیک‌تر می‌شویم، این معنا قوی‌تر و گسترده‌تر می‌شود.

مقام معظم رهبری در این زمینه می‌فرمایند: حرکت تشکیلات‌محور انسان 250 ساله در مقابل جریان‌های طاغوت و فساد، موجب این شد که امروز ما می‌توانیم اسلام حقیقی را پیدا کنیم. امروز نسل‌های مسلمان و نسل‌های بشری می‌توانند چیزی به نام اسلام، به نام قرآن، به نام سنت پیغمبر در کتب پیدا کنند، اعم از کتب شیعه و حتی در کتب اهل تسنن.

اگر این حرکت مبارزه‌جویانه سرسخت ائمه (ع) در طول این 250 سال نبود، بدانید که قلم‌به‌مُزدها و زبان‌به‌مُزدهای دوران بنی‌امیه و بنی‌عباس اسلام را تدریجاً آن‌قدر عوض می‌کردند که بعد از گذشتن یکی دو قرن از اسلام چیزی باقی نمی‌ماند؛ قرآنی نمی‌ماند، یا قرآن تحریف شده‌ای می‌ماند. (2)

ضرورت کار تشکیلاتی

وقتی کار زیاد و نفرات کم است، شکل‌گیری تشکیلات، ضرورت پیدا می‌کند زیرا در تشکیلات است که کارها ضریب برمی‌دارند. صحبت از تشکیلات اسلامی و کار تشکیلاتی صحبت از یک مستحب نیست، بلکه سخن از یک ضرورت است که اگر وجود ندارد، قطعاً عقب مانده‌ایم. به فرمایش امام خامنه‌ای: «هرچه زمان می‌گذرد، تجمّع اصحاب حق را واجب‌تر و فوری‌تر احساس می‌کنم.»(3)؛ ما اعتقادمان این است که بهترین راه و برترین حربه‌ای که می‌تواند راه‌ها را باز کند و هدایت الهی را و هدایت انقلابی را در ذهن‌ها و جان‌ها بنشاند و به میوه بیاورد، مُثمر بکند؛ یک تشکیلات است.

ما عقیده داریم که اگر چنانچه کسانی بخواهند برای انقلاب کار کنند و این‌ها متشکل نباشند، متجمع نباشند، نخواهند توانست از لحاظ کمیت آن کاری را بکنند که یک گروه متشکل انجام خواهند داد. تشکیلات یکی از فرائض هر گروه مردمی است که هدفی را دنبال می‌کنند. تشکیلات یعنی نظم، یعنی تقسیم وظایف، یعنی ارتباط و اتصال و زنجیره‌ای کار کردن؛ این معنای تشکیلات است.

«[وقتی طرح تشکیل حزب جمهوری اسلامی مطرح شد] من پیشنهاد کردم که حالا که داریم این کار را شروع می‌کنیم، حتماً لازم است با آقای بهشتی در میان بگذاریم... وقتی ما مسئله را تفصیلاً با آقای بهشتی مطرح کردیم، ایشان پذیرفتند و از این کار استقبال کردند و گفتند که من حاضرم، منتهی بیایید کسانی را که انتخاب می‌کنید یک خصوصیت را حتماً در آن‌ها ملاحظه کنید و آن خصوصیت این باشد که این‌ها حاضر باشند سلیقه‌ها و هوس‌ها و خلاصه منیت‌های خود را قربانی جمع کنند که آن جمع ناگزیر هدف‌گراتر و آرمان‌گراتر است.

یعنی این خصوصیات را در آن کسانی که انتخاب می‌کنید ملاحظه کنید. ما دیدیم خصوصیت مهمی است و بعدها من توجه کردم که چقدر این تذکر ایشان به جا و مهم بود، زیرا که در یک کار جمعی، می‌توانم بگویم که مهم‌ترین کار و مهم‌ترین شرط این است که آن طرف حاضر باشد، جمع‌گرا باشد، فردگرا و خودگرا نباشد؛ و این نکته‌ای بود که ایشان در همان جلسه به آن توجه کردند و روی آن انگشت گذاشتند.» (4)

قرآن به ما یاد می‌دهد اگر تشکیلاتی حرکت کنیم، هرکدام از ما، ده نفر را حریف هستیم. در سوره مبارکه انفال آیه 65 خداوند می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الْقِتَالِ إِنْ یَکنْ مِنْکمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَإِنْ یَکنْ مِنْکمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفًا مِنَ الَّذِینَ کفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا یَفْقَهُونَ.» یک تشکیلات دینی چنین ویژگی مهمی دارد؛ بیست نفر بر دویست نفر و به‌صورت تصاعدی صد نفر بر هزار نفر غلبه پیدا می‌کند. این بیست نفر و صد نفر هم چهار ویژگی مهم دارند که توانستند چنین تشکیلات منسجمی را ایجاد کنند: ایمان، ولایت و اطاعت، صبر، بصیرت.

سوره عصر؛ یک سوره کاملاً تشکیلاتی

در روایات آمده است مجالسی و حلقاتی هم که پیامبر و اصحابشان دور هم جمع می‌شدن این سوره را با هم خواندند. آیا فقط به نیت تبرک سوره عصر خوانده می‌شد یا یک چیزی عمیق‌تر در این سوره وجود دارد که این سوره خوانده را می‌خواندند؟

مضمون و محتوای این سوره می‌فرماید روزگاری می‌آید که همه انسان‌ها در خسران هستند. خسران به تعبیر علامه طباطبایی ذیل این سوره به معنای نقص در اصل سرمایه است. خسران به این معنا نیست که انسان‌ها به چیزی دست نیافته‌اند بلکه به این معناست که چیزی که داشته‌اند را از دست داده‌اند. از این عمومیت خسران‌زده، عده‌ای استثنا شده‌اند.

 اولین چیزی که مورد توجه است این است که در جمله بعد از حرف استثناء «إلّا» می‌توانست اسم موصول مفرد بیاورد ولی می‌فرماید: «الذین» یعنی اگر ایمان و عمل صالح فردی هم باشد، باز فرد جزء افراد خسران‌زده محسوب می‌شود. سپس شرط رهایی از خسران را چهار عامل معرفی می‌فرماید. نکته مهم‌تری که این سوره را فوق‌العاده متمایز می‌سازد، تواصی است که بر وزن تفاعل و به معنای ارتباط دو طرفه است. تواصی یک طرفه نیست بلکه یک نوع نصیحت دو طرفه است که گویای کار جمعی و تشکیلاتی است.

هم‌چنین آیات پایانی سوره مبارکه فتح نیز برای تبیین تشکیلات خیلی عجیب و عالی است: «مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَ رِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِک مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ کزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَی عَلَی سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمًا.»

مراحل پنج‌گانه تکوّن تشکیلات

حرکت قرارگاهی دارای سه رکن مقومی «تشکیلات»، «طرح و برنامه» و «عملیات و اقدام» است و همه اعضای خود را در یک کشتی می‌بینند که اقدامات آن‌ها باید هم‌افزایی با هم داشته باشد و به حرکت امن کشتی به سمت مقصد بیانجامد. تشکیلاتی‌ترین سؤالی که می‌توان از خود بپرسیم این است که مأموریت هم‌افزایانه من چیست؟

تکوّن تشکیلات دارای مراحل ذیل است:

1. هم‌شناسایی.
2. هم‌نشینی (تَزَاوَرُوا فَإِنَّ فِی زِیَارَتِکمْ إِحْیَاءً لِقُلُوبِکم...)(6)
3. هم‌فکری.
4. همگامی.
5. هم‌دلی (لَوْ أَنَّ أَشْیَاعَنَا وَفَّقَهُمْ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَی اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فِی الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَیْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْیُمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا...)(7)

همان‌طور که گفته شد کار تشکیلاتی قوت فعالیت را چندین برابر می‌کند ولی برای به دست آوردن چنین عنصر گران بهایی شناخت شیوه‌های آن ضروری است. برای دستیابی به کار تشکیلاتی اسراری وجود دارد که رسیدن به یک تشکیلات و حفظ آن منوط به آن‌ها است و شناخت آن‌ها به ویژه برای طلاب و روحانیان به عنوان فرماندهان قرارگاه‌های فرهنگی فوق‌العاده مهم است. /9314/پ200/ب1

هادی رحیمی کوهستان

منابع:

1. الکافی/ ج 2/ ص 188.
2. نک: 23/ 10/ 1364.
3. بیانات مقام معظم رهبری، 22/ 04/ 1373.
4. 22/ 04/ 1373.
5. 22/ 04/ 1373.
6. 22/ 04/ 1373.
7. 22/ 04/ 1373.