آسمان سرخ، زمین ارغوانی (۱۱)
بی‌هنری هنر هفتم
شرم آور است که بعد از گذشت چهل سال، مسؤولان فرهنگی اهمیت چندانی به آثار تاریخ ائمه و عاشورایی نمی‌دهند و چنین سوژه‌هایی مهجور مانده است.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا الان تعداد آثار سینمایی و تلویزیونی که درباره کربلا و عاشورا ساخته شده به ۲۰ عنوان هم نمی‌رسد. مایۀ تأسف است که با وجود مدیون بودن تمام مسؤولان فرهنگی به فرهنگ قیام حسینی، این‌قدر در شناساندن و پرداخت ارزش‌های عاشورایی کم کار بوده باشند.
موانع بسیاری جلوی پای فیلم‌سازان است که ساخت فیلمی با موضوع وقایع کربلا و قیام عاشورایی و به طور کل تاریخ ائمه معصومین(ع) را دشوار می‌کند.
اگر نگاهی کلی به آثار سینمایی و تلویزیونی ساخته شده بیندازیم متوجه می‌شویم که داستان اکثر آنها روی محور زندگی ائمه(ع) نیست و به روایت اشخاص دیگری که حواشی وقایع هستند، می‌پردازد.
سفیری برای ژانر تاریخ اهل بیت!
فیلم «سفیر» به کارگردانی فریبرز صالح، درباره قیس بن مسهر نامه‌رسان امام حسین (ع) است که سرگذشت دستگیری او به وسیلۀ حصین بن نمیر و شهادتش به دست ابن زیاد روایت می‌شود و در قالب نشان دادن قیس بن مسهر، وضعیت مردمان و بزرگان کوفه از جمله سلیمان بن صرد خزاعی و رفاعه بن حبیب به تصویر کشیده می‌شوند.
موانع بسیاری جلوی پای فیلم‌سازان است که ساخت فیلمی با موضوع وقایع کربلا و قیام عاشورایی و به طور کل تاریخ ائمه معصومین(ع) را دشوار می‌کند.
اگر نگاهی کلی به آثار سینمایی و تلویزیونی ساخته شده بیندازیم متوجه می‌شویم که داستان اکثر آنها روی محور زندگی ائمه(ع) نیست و به روایت اشخاص دیگری که حواشی وقایع هستند، می‌پردازد.
سفیری برای ژانر تاریخ اهل بیت!
فیلم «سفیر» به کارگردانی فریبرز صالح، درباره قیس بن مسهر نامه‌رسان امام حسین (ع) است که سرگذشت دستگیری او به وسیلۀ حصین بن نمیر و شهادتش به دست ابن زیاد روایت می‌شود و در قالب نشان دادن قیس بن مسهر، وضعیت مردمان و بزرگان کوفه از جمله سلیمان بن صرد خزاعی و رفاعه بن حبیب به تصویر کشیده می‌شوند.
فیلم «روز واقعه» با محوریت وهب بن وهب، نصرانی تازه مسلمان شده‌ای است که در عصر روز عاشورا به کربلا می‌رسد و در کنار اباعبدالله و اصحاب‌شان به شهادت رسیده‌اند.
نمایی از سریال امام علی(ع)
سریال «امام علی» اگر چه به نام امام علی (ع) است، اما محوریت سریال روی خود امام نیست و با محوریت افراد و وقایع حاشیه‌ای مثل جریان جندب و کشتن ساحر، نمایش ولید بن عقبه و عشقی که به قطام دارد، تبعید حضرت ابوذر به ربذه و قتل عثمان خلیفه سوم روایت می‌شود. از نیمه سریال که امیرالمومنین(ع) خلیفه می‌شوند، ایشان دیده می‌شود، اما صحبتی نمی‌کنند و نهایتا فقط شمشیر‌شان را می‌بینیم.
دلیل روایت جریانات و اشخاص حاشیه‌ای در تاریخ اسلام جبری است که احکام فقهی و علمای اسلام به سینماگران وارد می‌کنند که به دلیل وهن مذهب امکان به تصویر کشیدن خود ائمه معصومین و امام‌زادگان نزدیک را ندارند.
فیلمی برای تحریف تاریخ!
فیلم سینمایی «رستاخیز» آخرین اثر عاشورایی ساخته شده به کارگردانی احمدرضا درویش به غیر از تحاریف تاریخی، چهره و شمایل امام‌زادگانی مانند حضرت اباالفضل، علی اکبر، علی اصغر و دیگر اصحاب را نمایش دادند که با برخورد مراجع تقلید و قشر مذهبی روبرو شد. همچنین سکانسی که برای شهادت حضرت اباالفضل در فیلم مختارنامه تعبیه شده بود با اصرار و پی‌گیری مراجع اجازه پخش نگرفت و از فیلم حذف شد.
به دلیل احکام فقهی و مصداق وهن مذهب قرار گرفتن آثاری که چهره امام و امام‌زادگان را نشان می‌دهد، فیلم‌سازان چاره‌ای ندارند که اشخاص و جریانات حاشیه‌ای را به تصویر بکشند یا به تکنیک‌های سینمایی متوسل شوند.
نمایی از فیلم محمد رسول الله
برخی از تکنیک‌های سینمایی استفاده شده عبارتند از:
۱. نمای POV یا اول شخص دوربین، طوری که دوربین از سمت چشمان ائمه معصومین داستان را روایت کند.
در فیلم الرساله که با نام محمد رسول الله در ایران معروف است از آن استفاده شد. در تیتراژ سریال مختارنامه دستان حضرت اباالفضل وقتی وارد آب می‌شود یا زمانی که امام حسین (ع) خون حضرت علی اصغر را به آسمان می‌پاشند از زاویه دید POV استفاده شد. همچنین در سریال روایت عشق زمان شهادت امام حسین (ع) در قتلگاه وقتی که شمر بن ذی الجوشن و دیگر دشمنان به سمت حضرت می‌آیند از همین نما استفاده شده است.
۲. نمایش کاراکتر از پهلو، پشت و زوایای دیگری که چهره معلوم نباشد یا استفاده از نور روی چهره مثل سریال ولایت عشق که چهره امام رضا (ع) نشان داده نمی‌شود. مشکل بزرگ چنین وضعیتی اختلال در واقع‌گرایی فیلم‌ها و اجبار به روایت اشخاص و جریانات حاشیه‌ای است.
چاره چیست؟
البته اگر وهن مذهب نبود و امکان نشان دادن چهره هم فراهم بود مشکل دو چندان می‌شد؛ چراکه وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی چشم اندازی راهبردی برای سینما ندارد و هیچ تضمینی نیست کسی که بخواهد به طور مثال نقش حضرت اباالفضل را بازی کند، چند سال بعد مهاجرت نکند و ضد انقلاب نشود، یا در فیلم‌هایی نقش منفی، فاسد، دزد و لات پیدا نکند!
برای نمونه پرویز پرستویی، در فیلم بادیگارد با نام حاج حیدر شهید می‌شود، در سریال امام علی در نقش محمد بن ابی بکر (شهید و صحابی بزرگ امیرالمونین) ظاهر می‌شود؛ اما همین آقادر فیلم «مطرب» که یک فیلم فارسی مبتذل با کلی شوخی و ارجاعات جنسی می‌باشد، نقش یک خواننده کاباره‌ای را دارد که روحش پر می‌کشد از ایران برود.
جواد عزتی در نقش‌های گوناگون سینمایی؛ از مامور اطلاعات تا جیب بر و از طلبه تا کشیش مسیحی!
بازیگران ما فکر می‌کنند بازی کردن در چند نقش متعدد و گوناگون نشانه توانایی بالای ایشان در حرفه بازیگری است، اما غافل هستند که در سطح راهبردی کارشان یک ضعف رسانه‌ای جدی تلقی می‌شود. در سینمای هالیوود، به دلیل تفکر راهبردی و برنامه ریزی دقیق، بازیگر‌ها تنها در موضوعات خاصی ظاهر می‌شوند.
تام هنکس اکثر اوقات یک قهرمان ملی در ژانر‌های حماسی است که تفکرات ساینتیستی دارد. جیم کری در فیلم‌های کمدی و نهایتا رمانتیک ظاهر می‌شود؛ نه تنها بازیگر‌ها در ژانر‌های مشخصی بازی می‌کنند بلکه نوع نقشی که به آنها می‌دهند هماهنگ با نقش‌های قبلی و تصورات مخاطبین است.
در سریال‌های تلویزیونی ایران برخی بازیگر‌ها همیشه نقش‌های مشخصی دارند: شرخر، نظافت‌چی، مامور شهرداری و. .. توجه شود که این موارد تیپ هستند و نه شخصیت و از بحث ما خارج‌اند.
کمبود فیلمنامۀ تاریخی جذاب و مستند
از دیگر مشکلاتی که فیلم‌سازان برای ساخت فیلم‌های تاریخی ائمه با آن روبرو هستند کمبود اطلاعات تاریخی برای پوشش تمام فیلم است. سازندگان فیلم‌های تاریخی مطالبی خیالی و غیر واقعی را به فیلم‌ها اضافه می‌کنند تا اولا مواردی که سندی در دست نیست را پوشش بدهد و دوما جذابیت کافی برای کشش مخاطبین در اقتضای یک اثر سینمایی را داشته باشد.
افرادی که اطلاع کافی از تکنیک سینما و ژانر تاریخی ندارند اگر چیزی را در یک اثر سینمایی تاریخی ببینند که غیر واقعی است سریع موضع می‌گیرند و می‌گویند تحریف و دروغ بسته شده است. در حالی که چاره‌ای نیست و نمی‌شود اطلاعات تاریخی را به طور خشک بیان کرد.
در سریال «معصومیت گم شد» شخصیت اول داستان (شوذب) در واقعیت وجود نداشته؛ اما در کنار داستان عاشقانه و ملودرامی که برایش تراشیده شده، اولا جذابیت و کشش کافی به داستان می‌دهد و دوما در قالب روایت یک شخص حاشیه‌ای غیر واقعی، مسائل تاریخی بیان می‌شوند.
تام هنکس اکثر اوقات یک قهرمان ملی در ژانر‌های حماسی است که تفکرات ساینتیستی دارد. جیم کری در فیلم‌های کمدی و نهایتا رمانتیک ظاهر می‌شود؛ نه تنها بازیگر‌ها در ژانر‌های مشخصی بازی می‌کنند بلکه نوع نقشی که به آنها می‌دهند هماهنگ با نقش‌های قبلی و تصورات مخاطبین است.
در سریال‌های تلویزیونی ایران برخی بازیگر‌ها همیشه نقش‌های مشخصی دارند: شرخر، نظافت‌چی، مامور شهرداری و. .. توجه شود که این موارد تیپ هستند و نه شخصیت و از بحث ما خارج‌اند.
کمبود فیلمنامۀ تاریخی جذاب و مستند
از دیگر مشکلاتی که فیلم‌سازان برای ساخت فیلم‌های تاریخی ائمه با آن روبرو هستند کمبود اطلاعات تاریخی برای پوشش تمام فیلم است. سازندگان فیلم‌های تاریخی مطالبی خیالی و غیر واقعی را به فیلم‌ها اضافه می‌کنند تا اولا مواردی که سندی در دست نیست را پوشش بدهد و دوما جذابیت کافی برای کشش مخاطبین در اقتضای یک اثر سینمایی را داشته باشد.
افرادی که اطلاع کافی از تکنیک سینما و ژانر تاریخی ندارند اگر چیزی را در یک اثر سینمایی تاریخی ببینند که غیر واقعی است سریع موضع می‌گیرند و می‌گویند تحریف و دروغ بسته شده است. در حالی که چاره‌ای نیست و نمی‌شود اطلاعات تاریخی را به طور خشک بیان کرد.
در سریال «معصومیت گم شد» شخصیت اول داستان (شوذب) در واقعیت وجود نداشته؛ اما در کنار داستان عاشقانه و ملودرامی که برایش تراشیده شده، اولا جذابیت و کشش کافی به داستان می‌دهد و دوما در قالب روایت یک شخص حاشیه‌ای غیر واقعی، مسائل تاریخی بیان می‌شوند.
نمایی از سریال مختارنامه
بسیاری از مکالمات و وقایع در سریال مختارنامه ساخته و پرداخته ذهن نویسنده است و اگر کسی بخواهد اثری مثل مختارنامه را نقد کند باید هم به مسائل تاریخی اشراف داشته باشد و هم بر اقتضائات ژانر تاریخی سینما آگاهی داشته باشد.
شرم آور است که بعد از گذشت بیش از چهل سال از انقلاب اسلامی آثار عاشورایی و تاریخ ائمه ما با پشتوانه بزرگ محتوایی‌ای که داریم مهجور مانده و به این عناوین کم محدود شده‌اند.
ان شاء الله در آینده نزدیک شاهد باشیم که هنرمندان ایرانی متعهد، فرهنگ شیعی و تاریخ ائمه را به زبان هنری قدرتمند سینما به جامعه خودمان و به جهان معرفی کنند./ی703/ف
جواد انبارداران
ارسال نظرات