ناگفته هایی درباره اینترنت ماهواره ای

مقدمه: ایلان ماسک، مدیرعامل شرکت اسپیس‌ایکس در ماه فوریه با انتشار توییتی اعلام کرد که انتظار دارد سرعت اینترنت ماهواره‌ای استارلینک تا پایان سال ۲۰۲۱ میلادی بار دیگر افزایش یافته و دو برابر شود؛ چراکه این شرکت به پرتاب ماهواره‌های بیشتر ادامه می‌دهد؛در ماه مارس نیز این شرکت اعلام کرد که از ۱۲ هزار ماهواره‌ای که برای پرتاب برنامه‌ریزی شده اند، تا کنون ۱۳۰۰ ماهواره را به فضا پرتاب کرده است. اینترنت ماهواره ای به دنبال ایجاد فضایی متفاوت برای کاربران اینترنت می باشد.

به همین جهت خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا در گفت و گو با محمد لسانی کارشناس و پژوهشگر رسانه به تبیین اینترنت ماهواره ای پرداخت.

رسا- لطفاً تاریخچه ای از اینترنت ماهواره ای بیان کنید.

ماهواره های ارتباطی برای ارسال امواج تلویزیونی و همچنین مخابراتی به مدار ژئوسنکرون  یا مدار "زمین آهنگ" فرستاده می شود. سال 1962 اولین تجربه ارسال ماهواره  ارتباطی تجاری به اسم تل استار یک (Telstar)   رقم خورد و بعد از آن هم از مدار ژئوسنکرون استفاده های بیشتری در حوزه های نظامی و تحقیقاتی شد.

تکنولوژی اینترنت ماهواره ای عملاً از زمانی که در 1993 مجوزی برای پهنای باند جدید با عنوان Ka-band صادر شد، وارد مرحله جدیدی شد. شرکت ها  خیز برداشتند و پیشرو آنها هم ماکروسافت بود که 9 میلیارد دلار هزینه کرد تا به صوَر فلکی اینترنتی یا منظومه های اینترنتی دسترسی پیدا کند و بعد از یک دهه کار بر روی آن که متمرکز بر پروژه Teledesic بود کار کرد در سال 2003 اعلام شکست کرد، اما بعد از شکست این پروژه کمتر کسی فکر می کرد امکان برقراری اینترنتی ماهواره ای باشد چرا که به نسبت اینترنت زمینی و فیبر نوری تاخیر دریافت و به خصوص هزینه های به شدت بالاتری بیشتری داشت. از سال 2014 پژوهشگران به مدار نزدیک زمین (LEO) یا Low earth orbit روی آوردند. سه شرکت با جدیت وارد این حوزه شدند. اسپیس ایکس (SpaceX) که استارلینک را پیش می برد، شرکت وان وب (OneWeb) و دیگری شرکت آمازون که صدها ماهواره به جو زمین ارسال کردند و از طریق ارتباط لیزری یک خط ارتباطی بین ماهواره های ارسال شده در جو برقرار نمودند و از این طریق خدمات اینترنتی با سطح کیفیت بالایی ارائه کردند. در حال حاضر این پروژه ها هنوز هم در حال ارسال ماهواره های خود در جو زمین  برای تثبیت شبکه خود می باشند به گونه ای که اسپیس ایکس 1351 ماهواره در 550 کیلومتری زمین ارسال کرده و قصد دارد تعداد ماهواره ها را تا 4408 ماهواره افزایش دهد.

رسا- اینترنت ماهواره ای چه خدماتی ارائه می دهند؟

خدماتی که بر بستر اینترنت ماهواره ای ارائه می شود شامل تماس های صوتی در بستر آی پی (VOIP) ، SDTV و HDTV برای تلویزیون، VOD برای دسترسی به بانک های فیلم و دیتا کست (Data Cast) برای انتقال داده می باشد. مجوز کل این شرکت ها و اینترنت ماهواره ای را اتحادیه جهانی مخابرات یا ITU صادر می کند؛ همین مسابقه مخابراتی و ارتباطی باعث شد روسیه و چین هم به مدار نزدیک زمین یا Low earth orbit علاقه مند شوند و شرکت های فعالشان را بیاورند تا با هزینه و تاخیر کمتر خدمات اینترنتی را ارائه بدهند و متکی به شرکت های امریکایی نباشند. در یک سال اخیر هر چند که ارسال ماهواره ها به مدار زمین به اتمام نرسیده اما ارائه خدمات اینترنت ماهواره ای شروع شده است و ایرلاین های آمریکایی با شرکت های ارائه دهنده اینترنت ماهواره ای قرارداد بسته اند تا مسافرانشان بتوانند اینترنت با کیفیت از منظومه های اینترنتی یا صور فلکی اینترنتی دریافت کنند.

رسا- وضعیت اینترنت ماهواره ای در آینده را چگونه ارزیابی می کنید؟

طبق رهنگاشت فناوری اینترنت ماهواره ای، قرار بوده است فعال سازی آن تا افق 2025 به اتمام برسد یعنی تا چهار سال دیگر تکمیل چرخه ماهواره های برمدار نزدیک زمین را داریم و آرام آرام خدمت رسانی هایشان شروع شود و می تواند به عنوان یک مسیر جدید ارتباطی مورد ارزیابی قرار بگیرد. این روش جدید حساسیت هایی را ایجاد کرده است به خصوص در حوزه سلامت و بهداشت محیط فضایی، همینگونه که بحث محیط زیست زمین را داریم بحث محیط سالم و امن فضایی هم مطرح است. لازمه ایجاد صور فلکی اینترنتی یا  satellite internet constellations ارسال صدها ماهواره به جو است و این مسئله به مرور زمان باعث تراکم شدید در مدار می شود که اختلال امواج ، تصادم و مشکلات دیگر را در پی دارد.

رسا- آیا اینترنت ماهواره ای در کشور ما موفق خواهد بود؟

اینترنت ماهواره ای راه سختی را در پیش دارد چرا که خرید گیرنده های اینترنت ماهواره ای هزینه بر می باشد و در کشور ما امکان ورود قانونی آن نیست. اگر فرض را بگیریم که قاچاقی هم وارد شود تجربه قبلی تأمین اینترنت آزاد با "اینترنت چمدانی" نشان داد که به این راحتی ها نیست که همه گیر شود. پروژه اینترنت چمدانی یا 'Internet-in-a-Suitcase' برای چین، کره شمالی و روسیه توسط مهندسان ام آی تی برنامه ریزی شد تا در مقابله با فیلترینگ این کشورها عمل کند؛ تست کردن آن هم در آفریقا با موفقیت به اجرا رسید و اینترنت 50 مگابیت در ثانیه را تأمین کرد اما در مرحله عملیاتی نتوانست وارد هیچ کشوری شود چرا که ابزار خاص خود را داشت، بنظرم اینترنت ماهواره ای اولا به دلیل عدم تأمین رسیورها و دریافت کننده هایش و ثانیا به علت هزینه بردار بودنش به عمومیت در استفاده مردمی نمی رسد و در کشور ما موفق نخواهد بود.

رسا- نظام و حاکمیت چه سیاستی در مورد آن اتخاذ خواهند کرد؟

نهادهای بالا دستی مثل شورای عالی فضای مجازی، وزارت ارتباطات، شرکت زیرساخت و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی باید مشخص کنند که راهبردهای مواجهه ایران با این فناوری چیست. احتمالاً اینترنت ماهواره ای کمک کار در تعدیل بار شبکه برای سرویس دهی به عموم خواهد بود یعنی نهادهای خصوصی یا دولتی ایرانی تحت قرارداد با سرویس دهنده های اینترنت ماهواره ای می شوند نه اینکه مردم مستقیما یوزر و مصرف کننده آنها باشند.

رسا- برای بالا بردن سواد رسانه و فضای مجازی چه کارهایی باید انجام داد؟

مشکلاتی که در خانواده ایرانی داریم، خیلی به اینترنت ماهواره ای کاری ندارد، برخلاف هیاهو و جنجال فیک رسانه ای که مطرح شده است ما در بهره مندی از سواد رسانه باید رسانه های غالب در خانواده را ببینیم که چه چیزهایی است، برای کودک و نوجوان باید هژمونی تلوزیون را شکست - منظورم صدا و سیما نیست به صورت کلی مدیوم تلویزیون را می گویم. چون ممکن است در تلویزیون، شبکه های ماهواره پخش شود یا لوح فشرده یا VOD ها پس تلویزیون محل با احتساب شبکه های سیمای خودمان می تواند 4 دسته محتوا پخش کند لذا من از رسانه تلویزیون صحبت می کنم نه برنامه های تلوزیون- باید این هژمونی خصوصا برای کودک شکسته شود، اما برای نوجوان باید هژمونی اینترنت شکسته شود یعنی اتصال و ارتباط دائمی، محتوای سطح پایین شبکه های اجتماعی نباید مصرف و خوراک اصلی سبد رسانه نوجوان و جوان ما را تشکیل بدهد؛ مهم ترین مسأله در سبد رسانه ای خانوار رژیم و مدیریت مصرف محتوا و قالب است، ما باید به توازن مصرف از قالب های رسانه ای برسیم، همانقدر که تصویر مهم است، همانقدر صوت هم مهم است چه پادکست باشد یا رادیو؛ این تعدیل در نوشتار، گرافیک، ویدئو و صوت می تواند به یک جامعه بهنجار منتهی بشود البته اگر این قالب ها همراه با محتواهای مناسب ارائه  بشود. تاکید رهبر معظم انقلاب بر نهضت و جنبش محتواسازی در فضای مجازی از همین منظر بسیار مهم است که باید قالب های رسانه ای با محتواهای مناسب عجین و همراه باشد.

رسا- ممنون از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید.