فردگرایی محصول افسارگسیختگی فضای مجازی

اشاره: مسیر زندگی انسان همواره با ریل گذاری اهداف مشخص و برنامه زندگی ترسیم می‌شود و نوع چینش اهداف نشان از میزان توجه هویتی به زندگی است، افراد جامعه هدف‌گذاری خود را وقتی کنار هم می‌گذارند، فرهنگ جامعه شکل می‌گیرد و جسم این روح حاکم برجامعه تمدن نامیده می‌شود. فضای مجازی کنونی که از اینترنت غرب ارتزاق می‌کند، بیمار است و ما را درگیر یک تقابل هویتی می‌کند.

از این رو خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا در گفت‌وگویی با حجت الاسلام والمسلمین مصطفی جمالی، عضو شورای علمی گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و محقق دفتر فرهنگستان علوم اسلامی به بحث درباره نقش فضای مجازی در تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی پرداختیم.

رسا ـ هدف اصلی فعالیت در فضای مجازی چیست و چه مسئله‌ای در حضور در فضای مجازی نهفته است؟

شکل‌دهی به ارتباطات هدف اصلی فضای مجازی است و ارتباطات بنیان یک تمدن است، فضای مجازی در همه ساحت‌های تمدنی ما تاثیرگذاری اساسی دارد و تمام ساحت‌های یک تمدن وابسته به فضای مجازی است. فضای مجازی مانند یک بُعد در تمام ارکان و اجزا تمدن جاری می‌شود و به همه ارکان رسوخ می‌کند و این جنبه ارتباطی قوی فضای مجازی را نشان می‌دهد؛ ولی متاسفانه در این چند سال حتی پس از فرمان عمیق و دقیق رهبر انقلاب در تشکیل شورای عالی فضای مجازی واقعا نگاه فعالی نداشتیم.

فضای مجازی خدمات زیادی فراهم کرده اما در کنار ویژگی‌ها و فرصت‌ها، با چالش و آسیب‌های جدی روبه رو هستیم. فضای مجازی از طریق اینترنت، ماهواره، مسنجرها، پیام رسان‌ها و از طریق مدیریت پیام و اطلاعات در حوزه فردی و اجتماعی هویت جدیدی را به جامعه تزریق کرده تا جایی که برای افراد خلوتی را باقی نگذاشته است. در این فضا شاهد اختلالات هویتی هستیم، به خاطر ارزش‌های جدیدی که در حال دیکته شدن به ما است.

فردگرایی در زندگی افراد حضور جدی دارد

جوان انقلابی باید هویت انقلابی داشته باشد؛ ولی با این فضایی که به وجود آمده است، اخلاق و ارزش‌ها در حال تغییر هستند و به خصوصی‌ترین حریم شخصی افراد نیز ورود کرده است و آنها را مورد هدف قرار داده است.  فضای مجازی، جامعه را فردگرا کرده است و در تمدن غرب این مسئله به خوبی مشهود است که لذت‌محوری و فرد محوری همه افراد را منزوی کرده است. فردگرایی از پس فضای مجازی ایجاد می‌شود و خانواده را از بین می‌برد و همین درون‌گرایی منجر به ایجاد افسردگی‌ها در میان افراد می‌شود.

فضای مجازی در ساحت اجتماعی هم آسیب‌های جبران ناپذیری وارد کرده است که بزرگترین آسیب اجتماعی در حوزه خانواده دیده می‌شود. خانواده دیگر پرورش دهنده فرزند خویش نیست و همه اعتراف می‌کنند: «فضای مجازی نهاد خانواده ما را از بین برده است.» در سایه فضای مجازی چشم نامحرم در حریم خصوصی خانواده‌ها ورود کرده است و روابط خانواده، فامیل، دوست و آشنا در فضای مجازی تغییر کرده است.

رسا ـ آسیب‌هایی که فضای مجازی برای ما ایجاد کرده است، چه نتیجه‌ای را در برخواهد داشت؟

همه در برابر این موضوع سکوت کرده‌اند، این اتفاق در خود غرب هم روی داده است و مختص به ما نیست. آمار قتل‌ها، تجاوزها و ... در غرب منتشر شده است و نشان از عوض شدن مفاهیم برای خود غربی‌ها دارد. این آسیب‌ها در جامعه اسلامی وارد می‌شود و صدمه خواهد زد؛ وقتی بنیان خانواده سست می‌شود، همه چیز در جامعه سست خواهد شد و نشان از عدم مدیریت ما بر فضای مجازی کشور است.

در سایه فضای مجازی جنبش‌های اجتماعی بدون سر و رهبر ایجاد می‌شود و چون ما نتوانستیم فضای مجازی را بشناسیم، سبب شده است تا در جامعه گره ایجاد شود و چون نمی‌توانیم مدریت فضا را در دست بگیریم، نمی‌توانیم سردسته افرادی را که در اغتشاشات خیابانی ورود می‌کنند، شناسایی کنیم. نمی‌فهمیم که این افراد عضو چه مکتب و ایدئولوژی هستند. کسانی در این حوزه و فضا می‌نالند که نشان دهنده عدم مدیریت جامعه است و خیال می‌کنیم که فرهنگ جامعه را خودمان مدیریت می‌کنیم. به نظر شما فرهنگ جامعه را سازمان تبلیغات، وزارت ارشاد و ... به دست گرفته است یا فضای مجازی در حال فرهنگ سازی است؟

فضای مجازی به جایی رسیده است که در حوزه اقتصاد موج ایجاد می‌کند و جامعه را متشنج می‌کند و همین فضا جنگ روانی به پا می‌کند و چالش سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ... را به همراه می‌آورد. باید آسیب‌ها را شناسایی کنیم تا متناسب با هر چالشی اقدام مناسبی صورت دهیم. به طور کلی در جامعه سه گفتمان در رابطه با فضای مجازی وجود دارد.

رسا ـ این سه گفتمان چه چیزهایی هستند و چه ویژگی‌های مهمی دارند که شاخص شده‌اند؟

گفتمانی هست که معتقدند فضای مجازی بی جهت است و جریان آزاد اطلاعاتی در دنیا است و هیچ توطئه‌ای در این فضا وجود ندارد. البته این گفتمان نسبت به غرب و فضای مجازی ساده‌انگارانه است و چنین افرادی یا غربزده هستند یا خودشان را به جهت و نادانی می‌زنند. آیا غرب، فضای مجازی را برای ورود بشریت به عرصه‌های مختلف به صورت کاملا بی طرفانه راه می‌اندازد؟ گفتمان دیگری هم هست که می‌گوید راه توسعه کشور جز از دالان الگوهای توسعه دنیای امروز امکان پذیر نیست. این گفتمان منفعل معتقد است که «ما نمی‌توانیم» و آن را شعار خود کرده است. اینها سند انحلال جامعه در هاضمه غرب را امضا می‎کنند.

آنها می‌گویند زیاد مقاومت نکنید و کمتر به توهم توطئه بپردازید و به جای این کارها بروید و با دنیای امروز بسازید. می‌گویند ببینید ژاپن با دنیا ساخته است و به چنین قدرتی رسیده است و چرا ما کدخدایی آمریکا را قبول نکنیم و دارای قدرت نشویم. سومین گفتمان معتقد است که باید در فضای مجازی انقلابی صورت گیرد و مثل انقلاب اسلامی بتوانیم مدیریت فضا را در دست بگیریم.

سه محور مهم برای رسیدن به مدیریتی فعال

گفتمان سوم در راستای مدیریت فعال فضای مجازی باید سه کار مهم مفهوم‌سازی، ظرفیت‌سازی و فرهنگ‌سازی را به صورت موازی انجام دهد. باید در گام اول خودمان را در مقابل غرب ببینیم که می‌خواهد عالم را ظلمانی کند. به نظر بنده این روحیه مبارزه باید در تمامی زمینه‌ها نهادینه شود و باور کنیم که عالم، عالم درگیری است و آن هم یک درگیری همه جانبه که باید روحیه مبارزه و امید به پیروزی داشته باشیم و الا قطعا شکست می‌خوریم.

نخبگان جامعه باید به این باور برسند که غرب چیزی برای پایه‌ریزی تمدن نوین اسلامی ندارد و همه چیز غرب ظلمانی است. جریان حق که با علوم جامعه شناسی، تکنولوژی، سبک زندگی و... که ساخته و پرداخته غرب است، می‌تواند عالم را نورانی کند؟ اگر بخواهیم تمدنی نورانی داشته باشیم، باید پایه‌ها و مبانی نورانی داشته باشیم. باید تلاش کنیم تا عقب‌ماندگی تکنولوژیک و فرهنگی را جبران کنیم، همین عقب ماندگی که محصول حکومت‌ها و رژیم‌های دوران قاجار و پهلوی بود.

برای رسیدن به تمدن اسلامی باید مبارزه کنیم

انقلاب اسلامی در دوران چهل ساله اول، تمام تلاش خود را کرده تا عقب‌ماندگی متراکم در حکومت‌های قبل را جبران کند؛ اما برای اینکه تمدن جهانی بسازیم باید همگی روحیه مبارزه داشته باشیم. باید بدانیم در چه منطقه‌ای ایستادیم و در مقابل فضای مجازی که به دنبال اقامه باطل در عالم است، باید حق را اقامه کنیم و مدیریت تحولات فضای مجازی را به دست بگیریم و در این سه لایه مفهوم‌سازی، ظرفیت‌سازی و فرهنگ‌سازی کار کنیم.

تحقیقات جدی و بنیادین راهبردی و کاربردی در تمام حوزه‌های فضای مجازی باید صورت بگیرد. این نکته مهمی است که ارزش‌ها و مبانی خودمان را در فضای مجازی بشناسیم و علوم کاربردی، علوم پایه، علوم مادر و ... را در نظر داشته باشیم و روش‌های جدیدی از تصرف و مدیریت در فضای مجازی داشته باشیم. باید مسلط به شیوه‌های مختلف برخورد با این فضا باشیم و نیاز به گمانه‌زنی، پژوهش، کار جدی، محیط مناسب پژوهش و... دارد. الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که رهبر انقلاب به عنوان سند بالادستی در قانون اساسی ابلاغ فرمودند، آیا اصلا فضای مجازی در این الگو وارد شده است؟

بیشتر بخوانید: راهی نو برای رسیدن به تمدن اسلامی

رسا ـ در این میان مهمترین سوال درباره نقش دین در مسئله فرهنگ‌سازی و بانیان امر در این موضوع است که چگونه باید رفتار کنند؟

حوزه‌های علمیه موظف هستند تا عقاید، هویت و تفکر افراد جامعه را اصلاح کنند و برای نشر دین و فرهنگ‌سازی جامعه تبلیغ دین کنند، فضای مجازی فرهنگ‌ساز و هویت‌ساز است و امروزه چون مدیریت این فضا در دست ما نیست، مفاهیم کلان دینی ما را عوض می‌کنند، پس حوزه‌های علمیه موظف هستند که در حوزه فضای مجازی وارد شوند و از تغییر مفاهیم دینی جلوگیری کنند و در آن فضایی که می‌توان روی فرهنگ، هویت و افکار مردم جهان تاثیر گذاشت، تبلیغ دین و تمدن اسلامی کنند.

سوال من اینجاست که حوزه‌های علمیه برای فقه فضای مجازی یا فقه رسانه چقدر وقت گذاشته است؟ آیا فضای مجازی در حوزه شناخته شده است؟ اینها مسائل مهمی است که باید از منابع دینی و فقهی استنباط شود. بایستی فضایی که هویت و فرهنگ جامعه را عوض کرده است، کرسی‌های خارج ایجاد کنیم و علوم انسانی متناسب با موضوع فضای مجازی تولید کنیم و به همین خاطر بعد از تحقیقات و مفهوم‌سازی در گام بعد آموزش و ظرفیت‌سازی نیاز است تا دانشگاه‌های کاربردی شکل گیرد و دانشجویانی در آن آموزش ببینند.

فرهنگ‌سازی در حوزه فضای مجازی همچنان مغفول مانده است

فضای مجازی در فرهنگ تخصصی و در فرهنگ عمومی مردم ایران تاثیر گذاشته است، امروز این فضا و شبکه اطلاعات جهانی به گونه‌ای مدیریت می‌شود که خروجی هرگونه تحقیقات، فعالیت و ... به کام موسسات تحقیقاتی غربی تمام می‌شود. مقام معظم رهبری درباره شبکه ملی تحقیقات می‌فرمایند: «ما باید شبکه ملی تحقیقات و شبکه اطلاعات ملی ایجاد کنیم.» هر گونه اطلاعات ما از کوچکترین تا بزرگترین اطلاعات ما زیرسیطره غرب است.

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «و لاترکنوا الی الذین ظلموا» آیا این رکون به اهل ظلمه نیست؟ تا کی باید منفعل و تحت سیطره غرب باشیم؟ در حالی که این جامعه توان و ظرفیت تمدن سازی دارد. باید شبکه ملی اطلاعات شکل بگیرد و همه مسئولین به این امر مهم برسند و بدانند که از نان شب واجب‌تر است. متاسفانه دزدی اطلاعات در جامعه ما توسط فضای مجازی به مردم گفته نشده است و مردم، نخبگان و مدیران نمی‌دانند که تمام اطلاعاتشان در معرض سرقت است و این مسئله باید فرهنگ سازی عمومی شود.

در پایان باید گفت که یکی از اقدامات اساسی ما این است که در حوزه فرهنگ تخصصی و فرهنگ عمومی جامعه را برای مواجهه با فضای مجازی آماده کنیم. متاسفانه در این زمینه منفعل هستیم و برای همین شاهد تاثیرات مخرب آن نیز می‌باشیم. مسیری که غرب رفته است و الان از آن پشیمان است را ما دوباره نباید طی کنیم.

رسا ـ با تشکر از اینکه وقت خودتان را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید. /882/گ402/س

خبرنگار: مهدی شهیدی