قیام خونین مسجد گوهرشاد

به گزارش خبرگزاری رسا در مشهد، اسنادی که از این واقعه در مدیریت اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود مجموعه 3 هزار 125 برگی را شامل می‌شود که مربوط به قبل از واقعه، زمان وقوع و بعد از آن است.
بخش عمده‌ای از این اسناد مربوط به پرونده‎‌های بازجویی از دست اندرکاران و دستگیری، شکنجه و تبعید مردم و علماست که به ‎دلیل شکایت بازماندگان افرادی مانند اسدی متولی آستان قدس و آیت‎ الله آقازاده خراسانی به دادگاه احضار شدند. متن بازجویی‎‌ها و شرح برخی از اقدامات این عوامل، مانند شکنجه‎‌ها و سواستفاده‎‌های مالی در اسناد منعکس شده است.

شعله ور شدن آتش خشم مردم در قانون کشف حجاب 
هنگامی‌‎که رضاخان با پیروی از فرهنگ غربی، دستور به اجرای سیاست تغییر لباس و کشف حجاب داد، علمای وقت از هرسوی کشور اعتراض شدید خود را به آن اعلام کردند.

درمشهد قانون اجرای تغییر لباس و کشف حجاب، به جهت موقعیت مذهبی و خاص این شهر و مخالفت برخی از بزرگان با تعلل بیشتری روبرو شد.

حوزه علمیه مشهد نیز به عنوان بزرگترین حوزة علمیة ایران در آن زمان، نسبت به این امر واکنش نشان داد. از جمله این واکنش‎‌ها تلگرافی بود که با امضای 31 نفر از علمای مشهد، ازجمله آیت‎ الله حاج آقاحسین قمی و آیت الله حاج شیخ محمد آقازاده، به دربار پهلوی ارسال شد.

عواملی مانند اختلافات بین ارکان سیاسی خراسان مانند پاکروان استاندار و اسدی نائب التولیه آستان قدس، نارضایتی کارکنان آستان قدس رضوی از لباس متحدالشکل و کلاه پهلوی و اصلاحات جدید اسدی که باعث اخراج سرکشیکان قدیمی آستان قدس رضوی شد، نارضایتی عمومی از زمزمه‎‌های کشف حجاب و اجباری شدن کلاه پهلوی در بین علما و مردم مشهد، ورود بهلول به مشهد و محبوس شدن وی در کشیک خانه دربانان که منجر به اعتراضات مردمی و زمینه شعله ور شدن خاکستر قیام گوهرشاد شد و در نهایت پیوستن نواب احتشام سرکشیک پنجم آستان قدس رضوی در مخالفت با کلاه پهلوی که بر شدت تهییج مردم افزود، باعث شد که قیام گوهرشاد بعد از سه روز تحصن خونین مردم و علما در حرم و مسجد گوهرشاد در شامگاه 21 تیر ماه 1314 به خاک و خون کشیده شود.

با این حال اثرات تأسف ‎بار این واقعه در مشهد کمتر مورد توجه قرار گرفته است. تعطیل شدن حوزه علمیه مشهد و تبعید علما، زندانی شدن مردم عادی و تصفیه حساب‎‌های شخصی که جو خفقان را در مشهد به‌وجود آورد و تسهیل زمینه‎‌های کشف حجاب از مهم‎ترین تأثیرات آن بود.

منتخبی از اسناد واقعه
«درخواست همسر سرکشیک سوم آستان قدس برای پرداخت مستمری همسرش که به علت عدم رعایت قانون متحد الشکل کردن لباس در دوره رضا شاه از کار اخراج شده بود» یکی از مصادیق جبر رضاخانی در پیروی از فرهنگ غرب است که واقعه خونین گوهرشاد را به همراه داشت.

«نامه محرمانه حسن تقی‎‌زاده؛ والی خراسان به نیابت تولیت وقت آستان قدس در خصوص عدم رعایت قانون لباس متحد الشکل در آستان قدس رضوی» و «گزارش سرکشیک اول آستان قدس در مورد عدم تغییر لباس خادم‌باشی کشیک اول و عدم تشرف وی در موقع کشیک» از دیگر اسنادی است که حاکی از عدم رضایت کارکنان آستان قدس رضوی در پیروی از این امر دارد.

همچنین «تلگراف‌های رمز مخابره شده از سوی آستان قدس با دفتر مخصوص شاهنشاهی در روز بعد از واقعه مسجد گوهرشاد و گزارش حضور نواب احتشام رضوی در این جریان» از دیگر نمونه‌های اسناد این واقعه است که در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود./933