ولایت‌پذیری؛ محوری‌ترین اصل تربیتی غدیر

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا،مباحث مختلفی پیرامون غدیر و ولایت و امامت حضرت امیرالمومنین علیه السلام مطرح شده است که البته هنوز قطره‌ای از دریای ولایت حضرت علی علیه السلام فهم نشده است. یکی از ابعاد مغفول ولایت حضر امیر و ماجرای غدیر زوایای تربیتی آن است. به مناسبت عید غدیر که بزرگترین عید بلکه بزرگترین روز تمام حقیقت‌جویان و مسلمانان جهان است، برخی از نکات و دلالت‌های تربیت غدیر و ولایت امیرالمومنین علیه السلام بیان می‌شود.

تربیت؛ محور رسالت انبیاء

بی‌شک محور تمام فعالیت‌های انبیاء الهی، مسأله تربیت انسان‌های زمان خودشان بوده است، اساسا تشکیل حکومت و تحقق جامعه توحیدی برای شکوفایی استعداد انسان‌ها و رشد و تعالی آن‌ها در دنیا و آخرت است، تمام پیامبران مخصوصا پیامبر اسلام به عنوان خاتم انبیاء، چهار ویژگی بارز داشتند که اگر این شئون در آن‌ها نباشد مسیر تربیت انسان‌ها منحرف می‌شود. اولین ویژگی بارز پیامبران، ولایت تکوینی آن‌ها بود. پیامبران واسطه فیض تمام انسان‌های زمان خود و پیامبر اسلام به تعبیر قرآن کریم رحمت و واسطه فیض برای تمام عوالم است.

دومین ویژگی بارز پیامبران مرجعیت علمی است، طبیعتا انسانی که دارای ولایت تکوینی و متصل به باطن الهی عالم است، بزرگترین مرجع علمی عالم نیز هست، سومین ویژگی مرجعیت قضایی بین مردم است و چهارم ویژگی این است که انبیاء حاکم جامعه هستند. یقینا حکومت صرفا برای انبیاء الهی است که مسیر رسیدن به قله سعادت را می‌دانند و انسان را در آن راه هدایت می‌کنند. اگر پیامبران این چهار ویژگی را داشته باشند، مسیر تربیت انسان‌ها هموار خواهد شد.

غدیر، تداوم تربیت انبیا

یقینا انسانی می‌تواند جانشین پیامبر اسلام شود که متصل به باطن الهی عالم باشد و به تبع آن مقام معنوی، مرجعیت علمی، قضایی داشته باشد و توانایی اجرای احکام الهی در جامعه را دارا باشد. طبیعتا اگر یکی از این چهار ویژگی را جانشین پیامبر نداشته باشد، مسیر تربیتی انسان‌ها مختل می‌شود. تصور کنید امام به باطن عالم متصل نباشد. طبیعتا گفتار و رفتار او معصومانه نخواهد بود و یقینا تفسیر ایشان از دین کاملا مطابق با تفسیر پیامبر نخواهد بود. در نهایت امام نمی‌تواند دین را به نحو کامل دریفا کند و شریعتی که قرار بود مسیر هدایت انسان‌ها را نشان دهد، امتداد پیدا نمی‌کند و تربیت انسان‌ها مختل می‌شود.

حال فرض کنید که امام ولایت تکوینی و مرجعیت دینی داشته باشد ولی در مقام قضا و اجرا نباشد. باز دین اسلام هیچ‌گاه به عرصه عمل نمی‌رسد و دینی که به میدان عمل نرسد، توانایی شکوفایی استعدادهای انسان‌ها را نخواهد داشت. در واقع حفظ اسلام اقتضا می‌کند جانشین پیامبر باید تمام ویژگی‌های او را داشته باشد و در این صورت مسیر تربیتی دین حفظ شود. بدون شک چنین فردی با ویژگی‌های مذکور را نمی‌توانند مردم انتخاب کنند. همان خدایی که پیامبرش را به مردم معرفی کرده است، جانشینش را انتخاب می‌کند. غدیر تداوم ولایت باطنی و ظاهری پیامبر است که مسیر تربیت انبیاء را هموار می‌کند و خدا جانشین پیامبر خاتم را به مردم معرفی کرد.

ولایت، بزرگترین امتحان

ابتلا و امتحان یکی از ویژگی‌های ذاتی حیات دنیاست که از تعلیم و تربیت قابل تفکیک نیست تا جایی که می‌توان یکی از مقومات تربیت انسان‌ها را امتحانات الهی در حیات دنیوی معرفی کرد. از سوی دیگر، باید توجه داشت که امتحانات دنیا یکسان نیست و ابتلائات الهی شدت و ضعف دارند. با مراجعه به آیات و روایات می‌توان متوجه شد که بزرگترین امتحان بشریت، امتحان ولایت‌پذیری است. ماجرای شیطان در قرآن یکی از مصادیق بارز این امتحان الهی است.

شیطان که طبق روایات شش هزار سال خدا را عبادت کرده بود، در برابر سجده بر آدم مقاومت کرد. هر چند که ظاهر کار شیطان عدم سجده بر انسان بود ولی در حقیقت ایشان خدا را نافرمانی کرد. اگر شیطان ولایت خدا را پذیرفته بود، ولایت ولی خدا را هم می‌پذیرفت. خوب مسأله ولایت‌گریزی شیطان چه زمانی رسوا شد؟ زمانی که خدا شیطان را با سجده بر ولی خود امتحان کرد و شیطان در این امتحان رفوزه شد. در زمان پیامبر اسلام، اصحاب نیز ولایت خدا و رسول خدا را پذیرفته بودند ولی پس از غدیر خم ولایت امیرالمومنین را نپذیرفتند. نپذیرفتن ولایت امیرالمومین نشان دهنده نپذیرفتن ولایت رسول الهی و ولایت خداوند متعال است. از آنجا که ولایت امیرالمومنین در روز غدیر، ضامن تربیت انسان‌هاست، انکار ولایت حضرت علی در آن روز و شکست در آن امتحان الهی به واسطه برخی از اصحاب رسول الله، بستر گمراهی تاریخی بزرگی را فراهم کرد؛ بستری که آغازگر آن شیطان رجیم بود که قسم خورده به جز بندگان مخلص الهی تمام انسان‌ها را گمراه می‌کند و پس از غدیر خم این بستر تداوم یافت.

تولی و تبری؛ محور تربیت

همانطور که مشاهده می‌کنید محور این سنخ امتحانات الهی تولی و تبری است. اگر انسان خدا را دوست داشته باشد، نمی‌تواند به دشمن خدا محبت کند همچنین اگر انسان خدا را دوست داشته باشد، نمی‌تواند دشمن اولیاء خدا باشد. امتحان ولایت به انسان یاد می‌دهد که در تمام عرصه‌ها باید بتواند ولایت‌پذیر باشد و این یک اصل از اصول اساسی تربیت انسان‌هاست. اگر بچه‌ها ولایت پدر خود را پذیرفته باشند، باید از تمام حرف‌های او تبعیت کنند. تبعیت از سخنان پدر جایی سخت می‌شود که ایشان امر می‌کند باید از برادر بزرگترتان تبعیت کنید. اینجاست که اعتراضات و نافرمانی‌ها شروع می‌شود. در عرصه اجتماع هم دقیقا این اصل تربیتی ولایت‌پذیری حاکم است. مومنین نمی‌توانند دوستدار جامعه اسلامی باشند ولی از استکبار جهانی که به دنبال نابودی جامعه اسلامی است، اعلام برائت نکند. همچنین مومنین نمی‌توانند دوستدار انقلاب اسلامی باشند ولی با دوستان انقلاب اسلامی دشمن باشند. بنابراین ماجرای غدیر، نه تنها حضرت امیرالمومنین علیه السلام را به عنوان جانشین پیامبر به ما معرفی می‌کند بلکه اصل تربیتی ولایت‌پذیری را به ما یاد می‌دهد؛ اصلی که بستر ابتلائات انسان را فراهم می‌کند و در آن بسترهای رشد و تعالی حقیقی انسان‌ها رقم می‌خورد.

دکتر ابراهیم راستیان