عاشورا نماد زیست اخلاقی در برابر رذیلت اخلاقی

به گزارش خبرگزاری رسا،حجت‌الاسلام حسینعلی رحمتی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث، شامگاه ۲۲ مرداد در نشست علمی «الگوی دینی زیست اخلاقی عصر شبکه‌های اجتماعی» که از سوی خانه قرآن سیده نفیسه برگزار شد، گفت: با پیدایش اینترنت عصر جدیدی در زندگی بشر آغاز شد و حتی ابزار و وسایل زندگی هم به اینترنت وصل شده و این امر عاملی مؤثر بر فرهنگ و اخلاق جامعه بوده است. فضای مجازی از منظر اخلاقی کارکردی دوگانه دارد و هم باعث رواج رذائل و هم فضائل اخلاقی می‌شود. رذائلی مانند ترویج پرنوگرافی و شایعات، جزء کارکردهای منفی آن و فضائلی مانند رواج ارزش‌های اخلاقی، مواسات اجتماعی و همدلی از کارکردهای مثبت آن است.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه همانطور که در فضای حقیقی نیازمند هدایت و راهنمایی اخلاقی هستیم، در فضای مجازی هم به چنین اصلی نیاز داریم، تا افراد مانع رذالت اخلاقی دیگران و رواج فضائل اخلاقی شوند، افزود: امروزه اخلاق فناوری به عنوان شاخه‌ جدیدی از فلسفه اخلاق در حال نضج و رشد است و همین دلیل اهمیت این مسئله است.

نویسنده کتاب «از کعبه تا عشق»، بیان کرد: ارائه راهکارها و بیان هنجارهای اخلاقی از جمله کارهایی است که برای زیست اخلاقی در شبکه‌های اجتماعی انجام می‌دهیم؛ وظیفه اخلاق هنجاری و کاربردی این است که جدا از تبیین فضائل و رذائل، مشخص کند که چه کارهایی باید انجام شود و چه کارهایی انجام نشود.

نویسنده آثاری درباره اخلاق و فلسفه اخلاق با طرح این سؤال که معیارهای اخلاقی برای کاربران چیست؟ اظهار کرد: قدیسان اخلاقی که در تفکر اسلامی همان اسوه‌ها نامیده می‌شوند الگو برای سایرین در رفتارهای اجتماعی هستند؛ در  تفکر اسلامی، بحث اسوه مطرح است از جمله در سوره مبارکه احزاب در مورد پیامبر(ص) فرموده است: لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛ به تبع، امام حسین(ع) و صحابه ایشان هم از قدیسان اخلاقی و الگو برای ما هستند زیرا امام(ع) جانشین پیامبر(ص) و عاشورا ماجرایی همیشه زنده است و نه واقعه‌ای برای ۱۴۰۰ سال قبل.

وی اضافه کرد: خطر کنونی این است که ما از حقیقت عاشورا غافل و نیز گرفتار تحریفات و مسائل غیرمفید شویم و به حواشی بپردازیم؛ باید ببینیم اگر امام(ع) امروز زنده بود چگونه زیست می‌کرد و سبک زندگی او چگونه بود. وجه اخلاقی قیام عاشورا و شخصیت امام حسین(ع) و یارانش ظرفیتی است که به خوبی می‌توان از آن برای ترویج اخلاق استفاده کرد زیرا اخلاق زبان مشترک بشریت است و حتی کسانی هستند که دین ندارند ولی به اخلاق معتقدند.

حجت الاسلام رحمتی با بیان اینکه امام(ع) و یارانش مسلمان بودند و هدف پیامبر(ص) ایجاد زیست اخلاقی بود، اظهار کرد: پیامبر(ص) فرمودند: «انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» بنابراین طبیعی است که امام(ع) که خلیفه رسول الله است این ویژگی را داشته باشد.

مبارزه با نماد رذیلت

وی گفت: یکی از دلایلی که امام(ع) با یزید مبارزه کرد و مؤید وجه اخلاقی عاشوراست این بود که او صلاحیت اخلاقی نداشت. امام(ع) با نماد رذیلت اخلاقی مبارزه کردند؛ همچنین مقوله دیگر در اثبات وجه اخلاقی عاشورا این است که امام فرمودند که من برای قدرت و ثروت قیام نکردم، بلکه خواستم عدل را در جامعه اجرا کنم و جلوی ظلم را بگیرم و ارزش‌های اخلاقی و دینی حاکم شود.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث با ذکر اینکه برخی می‌گویند نمی‌توان برای موضوع جدیدی مانند فضای مجازی به اسوه‌های ۱۴۰۰ سال قبل رجوع کنیم، اضافه کرد: این کار شدنی است و در ما آثارمان هم اثبات کرده‌ایم. باید بدانیم که از سیره و سنت امام حسین(ع) و یارانش می‌توان چه درس‌هایی برای زیست مجازی امروز گرفت؟ مراعات اخلاق در فضای مجازی درس اول است، یعنی اخلاق سند بالادستی هر فعالیت فردی و اجتماعی است و امام(ع) در طول عمرشان این امر را رعایت کردند.

وی با بیان اینکه انسان‌ها رذائل و فضائل اخلاقی را می‌شناسند، ادامه داد: انسان اخلاقی نیازی به فیلتر کردن فضای مجازی ندارد و هر کسی با خودکنترلی می‌تواند بر این فضا نظارت کند. ما در فضای مجازی باید از خود بپرسیم که این خبر و تصویر و کامنت و ... که می‌خواهیم نشر بدهیم آیا اخلاقی است؟ هر مطلبی را نباید پذیرفت و کامنت گذاشت و رواج داد.

رعایت اصول اخلاقی در فضای مجازی

حجت الاسلام رحمتی با اشاره به اینکه ما در فضای مجازی بیشتر به رعایت اخلاق نیاز داریم، گفت: اگر ما به کسی اهانت کنیم و تهمت بزیم و تمسخر کنیم، می‌توانیم از او عذرخواهی کنیم ولی وقتی در فضای مجازی خبر و عکسی ارسال شود، میلیون‌ها نفر آن را خواهند دید و معلوم نیست بتوان عذرخواهی کرد؛ اگر فیلمی غیراخلاقی منتشر شود تا چندین سال موجود است.

وی اضافه کرد: امام حسین(ع) در برابر جامعه احساس مسئولیت کرد و ما هم نباید در فضای مجازی بی‌تفاوت باشیم. به تعبیر شهید مطهری، هدف قیام امر به معروف و نهی از منکر بود؛ ما در هر گروهی باید تذکر بدهیم. تشویق به کارهای نیک هم از جمله ظرفیت‌های این فضاست و اگر با حرف‌های خوب مواجه شویم تشویق کنیم. درس دیگر نهضت حسینی(ع) درباره زیست در فضای مجازی این است که کمبود امکانات موجب رفع مسئولیت ما نشود. در تفکر اسلامی هر کسی به قدر توان مسئول است. امام علی(ع) هم تأکید می‌کنند که از قلت و کمبود افراد نهراسید.

رویکرد اصلاحی

استاد دانشگاه قرآن و حدیث تصریح کرد: داشتن رویکرد اصلاحی در اقدامات اجتماعی درس دیگری است که از عاشورا می‌گیریم. امام محور حرکت خود را اصلاح امت جدش می‌دانست. معمولا مواجهه ما در فضای مجازی تخریب‌گرانه است نه اصلاحی. در زیارت اربعین می‌خوانیم که امام «بذل مهجته فیک ...» یعنی امام(ع) قیام کرد تا مردم را از جهل و سرگردانی برهاند؛ ما در مسیر فعالیت در فضای مجازی باید این رویکرد و هدف را داشته باشیم؛ زیرا رفع جهالت مقدمه عمل کردن است و به شدت به افزایش سواد رسانه‌ای و آگاهی‌بخشی به مردم به خصوص  جوانان نیاز داریم و بایدها و نبایدهای حضور در این فضا را توضیح دهیم.

حجت الاسلام رحمتی ادامه داد: امام(ع) در وصیتشان به محمدبن حنفیه فرمود که الگوی حرکت من امام علی(ع) است و این نشان‌دهنده داشتن الگوهای خوب است و ما باید الگوهای اخلاق‌مدار را در این فضا بشناسیم؛ همچنین نباید از اخلاق‌گریزی نومید شویم و بگوییم کاری از دست ما برنمی‌آید. همچنین ارزش کار امام(ع) و یارانش این است که با وجود اینکه می‌دانستند عاقبتشان شهادت است، راهشان را انتخاب کردند. در فضای مجازی هم باید کاری کنیم که انسان‌ها از روی اختیار و آگاهی به سراغ فضائل بروند.