دانشجویان ایرانی بیشتر به کدام کشور‌ها مهاجرت می‌کنند؟

به گزارش خبرگزاری رسا،  میزان مهاجرت دانشجویان ایرانی در طی سال‌های اخیر افزایش داشته و سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ با افزایش ۳/۲ برابری همراه بوده است. به نوعی که این آمار از ۱۷ هزار و ۴۷۷ نفر در سال ۲۰۰۰ به ۵۶ هزار ۳۷۶ نفر در سال ۲۰۱۸ رسیده است.

نکته قابل توجه این است که دلیل عمده افزایش این آمار مربوط به بازه سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۱ میلادی (سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۱) است که جمعیت دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در خارج از تراز ۲۰ هزار و وارد تراز ۵ هزار شده است؛ بنابراین در طول این دوره ۸ ساله تقریبا ۲/۵ برابر شده است.

همچنین رتبه دانشجو فرستی ایران در این مدت از رتبه ۲۸ ام در جهان به رتبه ۱۲ ام افزایش یافته است که بالاترین جهش رتبه دانشجوفرستی ایران در طول دو دهه گذشته بوده است. اما در بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۸ جمعیت دانشجویان ایرانی خارج از کشور ثابت مانده است.

به طور کلی سه دلیل عمده را برای قابت ماندن روند تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور در طول چند سال گذشته را می‌توان نام برد:

۱) افزایش نرخ دلارو به تبع آن افزایش هزینه‌های مهاجرت تحصیلی، خصوصا برای دانشجویان ایرانی که با هزینه‌های شخصی مهاجرت می‌کنند.

۲) محدودیت‌های ویزایی اعمال شده از سوی دولت آمریکا برای دانشجویان ایرانی، با توجه به اینکه آمریکا مقصد اول دانشجویان ایرانی برای تحصیل است.

۳) شیوع ویروس کرونا باعث کندی و حتی توقف کامل روند‌های مهاجرت تحصیلی در ایران و جهان شده است.

علاوه بر ثابت ماندن روند تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشورطی سال‌های اخیر، می‌توان روند تازه‌ای را در کشور‌های مقصد دانشجویان ایرانی برای تحصیل در خارج از کشور مشاهده نمود.

منطقه آمریکای شمالی و اروپای غربی همواره مقصد محبوب دانشجویان ایرانی برای تحصیل در خارج از کشور بوده است، اما طی سال‌های اخیر به دلیل سیاست گذاری‌های سختگیرانه ویزا در آمریکا و همچنین افزایش نرخ دلار و به تبع افزایش شمار دانشجویان ایرانی در کشور‌هایی همچون آلمان، کانادا، ایتالیاکه قوانین ساده تری برای پذیرش دانشجویان دارند و همچنین کشور‌های همسایه همچون ترکیه و ارمنستان که هزینه تحصیل در آن‌ها پایین‌تر است بوده ایم.

همچنین تعداد دانشجویان خارجی در ایران از سال ۹۰ تا سال ۹۸ با افزایش ۵/۵ برابری همراه بوده است و از ۵ هزار و ۴۸۵ نفربه ۳۰ هزار ۰۵۱ نفر افزایش یافته است.

بهرام صلواتی مدیر رصد خانه مهاجرت ایران در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان، در این باره اظهار کرد: نـرخ بازگشـت متخصصـان و فارغ‌التحصیلان ایرانـی بـه داخـل کشـور از سـال ۲۰۱۵ تـا سـال ۲۰۲۱ رونـد صعـودی و قابـل توجهـی داشـته اسـت.

او افزود: به صورتی که بـر اسـاس آمـار اخذ شـده از معاونـت علمـی- فناوری ریاسـت جمهـوری، جمعیت متخصصان بازگشـته به کشـور از سـال ۱۳۹۵ تا فروردین ۱۴۰۰ جمعـا بـه ۱ ٬ ۹۸۹ نفر (به صـورت تجمعی) رسـیده اسـت که این میـزان از جمعیـت متخصصان بازگشـتی به کشـور در دوران اخیـر علی‌رغم تحولات اقتصادی چنـد سـال گذشـته در نـوع خـود کم‌نظیر اسـت. افزایـش جمعیـت دانشـجویان بین‌المللی در داخل کشـور و همچنیـن نـرخ بازگشـت متخصصان ایرانی باعـث ارتقاء شـاخص خالص چرخش نخبگان ایرانی از تـراز ۰/۳۹ - در سـال ۲۰۱۰ به ۰/۲۴ - در سـال ۲۰۱۸ شـده اسـت.

صلواتی تصریح کرد: ایران از میان ۱۵۰ کشور، ۸۷ امین کشور از نظر جذابیت برای مهاجرت افراد سایر کشور‌ها به ایران و ماندن اتباع خود در داخل است. رتبه ایران برای برای جذب استعداد‌ها از خارج و ماندن استعداد‌های خود در داخل کشور ۷۸ (از میان ۱۰۹ کشور) و برای جذب جوانان از خارج و ماندن جوانان خود در داخل کشور، جایگاه ۷۷ ام را در میان ۱۵۰ کشور داراست.

مدیر رصد خانه مهاجرت ایران تاکید کرد: کسب آمادگی برای جذب و بکارگیری دانشجویان بین‌المللی؛ در دو دهه اخیر تعداد دانشجویان بین‌المللی در جهان از ۱/۲ میلیون نفر در سال ۲۰۰۰ به حدود ۵/۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۸ رسیده و کشور‌های مختلف در یک رقابت جدی، برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای جذب دانشجویان بین‌المللی تدارک دیده‌اند.

صلواتی بیان کرد: در کشور ما نیز جمعیت دانشجویان خارجی از حدود ۵.۵۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۰ به حدود ۴۴.۳۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۹ رسیده است که نشان از درک اهمیت جذب دانشجویان بین‌المللی و حضور فعال در این بازار رقابتی است. با این وجود، نوعی خلاء راهبرد کلان ملی به عنوان یک مانع جدی در مسیر جذب دانشجویان بین‌المللی و استفاده حداکثری از منافع این بازار مشاهده می‌شود.

زلفی گل وزیر علوم در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان، در خصوص بازگشت دانشجویان و فارغ التحصیلان ایرانی مقیم کشور‌های دیگر به ایران در دولت جدید اظهار کرد: مهاجرت ژن‌های هوشمند به عنوان یک نظریه جدید توسط من ارائه شده است. بر اساس این نظریه نه تنها نخبگان کشور ثروت ملی هستند و از دست می‌روند، بلکه پس از گذشت قرن‌ها از نظر ژنتیکی کشور‌های نخبه پذیر (مقصد) به جوامع نخبه تبدیل خواهند شد و درصد ژن‌های هوشمند آن‌ها به شکل گسترده‌ای افزایش می‌یابد.

زلفی گل ادامه داد: بنابراین در زمینه تولید علم، فن و تکنولوژی همچنان پیشتاز خواهند بود. در نتیجه کشور‌های نخبه گریز (مبداء) روز به روز فقیرتر شده و به دلیل همین فقر، وابسته‌تر می‌شوند و تعادل جهانی با شدت بیشتری به هم می‌ریزد.

وزیر علوم ادامه داد: بنابراین ضرورت دارد تا حفظ صیانت و کرامت نخبگان به عنوان یک پروژه ملی تعریف شده و عوامل دافعه زا رفع شود. از جمله راهکار‌های عملی برای جلوگیری از مهاجرت طیف وسیعی از ژن‌های هوشمند، حمایت مادی و معنوی از مقاطع تحصیلات تکمیلی بالاخص مقاطع دکتری و پسا دکتری در داخل کشور، مشارکت تمامی شرکت‌های خصوصی و دولتی در تاسیس مراکز پژوهشی تخصصی برای خویش و بکارگیری نخبگان در این مراکز است.

زلفی گل اضافه کرد: وزارت علوم تحقیقات و فناوری با همفکری و همیاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری زمینه حمایت مادی، کاری، رشد علمی و احساس شیرین اثر بخشی را برای آن‌ها مهیا خواهند کرد. بدیهی است در این زمینه نیاز سنجی و نیاز آفرینی یک ضرورت است که باید با استفاده از پتانسیل دانشگاهیان دانشمند استفاده شده و طرح‌های کاربردی‌شان اجرایی شود.

مقاصد اصلی دانشجویان ایرانی

آمریکا، ترکیه، آلمان، ایتالیا و کانادا به عنوان پنج مقصد اصلی دانشجویان ایرانی در دنیا هستند. کشور‌های چین، هند، کره جنوبی، عربستان و کانادا به ترتیب بیشترین سهم بازار دانشجویان در کشور آمریکا را در اختیار دارند.

اکثریت دانشجویان خارجی درایران در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مشغول به تحصیل بوده اند. در سال ۹۸، ۵۵ درصد از دانشجویان در مقطع کارشناسی و ۳۱ درصد دانشجویان درمقطع کارشناسی ارشد مشغول به تحصیل بوده اند.

دانشگاه‌های وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی (با ۴۳ درصد)، وزارت علوم، تحقیقات وفناوری (با ۳۱ درصد)، موسسات آموزش عالی غیردولتی_ غیر انتفاعی (با ۹ درصد) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (۸ درصد) به ترتیب بیشترین دانشجویان خارجی را جذب نموده اند.