فعالیت اقتصادی راویان حدیث

به گزارش خبرگزاری رسا، شاگردان امامان علیهم‌السلام، مانند سایر مردم در آن زمان دارای شغل و کسب و تجارت بوده‌اند. این واقعیت برای یک کاسب وجود دارد که به هر اندازه از کارش بزند و به اموری دیگر مانند تعلیم و تعلم دین بپردازد، همان اندازه از کاسبی و کسب مال دور می‌شود. شاید به همین دلیل باشد که امامان گوش‌زد می‌کنند که خداوند یار و ضامن روزی متعلمین است و بدین دلگرمی، نگرانی رزق و روزی را در آنان کاهش می‌دهند که البته این نکته، شغل‌داشتن را پیش‌فرض گرفته است و نگفته کار و کاسبی را رها کنند.

در مورد شغل و کسب و کار راویان حدیث تا عصر غیبت، هنوز کار پژوهشی جدی صورت نگرفته است. گرچه مقاله‌ای در مورد شناسایی مشاغل آنان دست‌یاب است که در پیوست خواهد آمد، اما در این مقاله صرفا به بیان مشاغل اکتفا شده است. شناخت شغل راویان فوائد زیادی در حوزه تاریخ اجتماعی مردم و شیعیان سه قرن اول به دست می‌دهد؛ نیز می‌تواند سنجه‌ی خوبی در اعتبارسنجی روایات به حساب آید که توضیحش مجالی دیگر می‌طلبد.

پرسش دیگری که در پژوهش حول شغل روات باید پاسخ داده شود، فعالیت تجاری برای دین‌پژوهان در عصر حاضر است. در دوره‌ی ما دو نوع نگاه به پدیده «فعالیت اقتصادی خارج از دین‌پژوهی و دین‌آموزی» وجود دارد. برخی با استناد به توصیه‌ی دین به کار اقتصادی و نیز وجود فعالیت اقتصادی تمامی بزرگان روات شیعه مانند زراره، محمدبن مسلم، مومن طاق، هشام بن حکم و … آن را برای صنف روحانیت در عصر حاضر نیز لازم می‌دانند.

اما گروهی دیگر، چنین نمی‌اندیشند. آنان می‌گویند در عصر حاضر، به دلیل دوری از عصر ظهور امامان و سخت‌شدن فهم دین و زمان‌بر بودن آن و تخصصی شدن علوم و نیاز به پاسخگویی به شبهات مخالفان دین و … در عمل وقت فعالیت اقتصادی برای دین‌پژوهان نمی‌ماند. سازمان مدیریت حوزه، مراجع، حکومت اسلامی و مردم موظف هستند با تامین معیشت آنان، کمک کنند تا پژوهش و آموزش در عرصه‌ی دین، روی زمین نماند.

در عصر ما، تدریس در حوزه و دانشگاه، کسب درآمد از نشر مقالات و به‌دست‌گیری پروژه‌های پژوهشیِ متعلق به نهادهای مختلف، خود نوعی فعالیت اقتصادی شمرده می‌شود که می‌تواند نزاع پیش‌گفته را به نوعی جمع کند. گرچه این نوع مشاغل، در استعداد و توانایی و علاقه‌ی تمامی حوزویان نیست و قشر زیادی از آنان، مجبورند برای گذران زندگی به فعالیت‌های اقتصادی عادی بپردازند که مانعی جدی برای عمق علمی آنان تلقی می‌شود.‌

مصطفی قناعتگر