قابلیت های سامانه جدید و ناشناخته پدافندی عمودپرتاب

گروه دفاعی خبرگزاری تسنیم ـ در جریان رزمایش مشترک تخصصی پدافند هوایی مدافعان آسمان ولایت 1400، تصاویری از یک سامانه پدافند هوایی برای اولین بار منتشر شد. با توجه به ویژگی‌های متفاوت این سامانه با سایر سامانه‌های دفاع هوایی موشکی موجود در کشور، از آنجا که تاکنون اطلاعات رسمی از این سامانه جدید منتشر نشده است، در این گزارش به بررسی گمانه‌های مختلف پیرامون آن خواهیم پرداخت.

سامانه پدافند هوایی موشکی جدید در رزمایش مشترک پدافند هوایی 1400

آنچه در ظاهر این سامانه مشخص است، یک سامانه پدافند هوایی متحرک با برد نهایتاً در رده متوسط است که از پرتابگرهای عمودی استفاده می‌کند. واحد مشاهده‌شده از این سامانه علاوه بر پرتابگر دارای رادار مستقر روی خود پرتابگر است، از این نظر هر واحد سامانه مذکور با استقلال نسبی از خودروی ثانویه حامل رادار به توان تحرک بالا و نیز پایداری بالایی در محیط رزمی دست پیدا می‌کند.

رادار در حال چرخش در کادر زرد مشخص شده است

با وجود کیفیت نامناسب فیلم کوتاه منتشرشده به‌نظر می‌رسد زیر آنتن راداری در حال چرخش، چهار آنتن رادار مسطح هم نصب شده است که در مجموع 360 درجه اطراف را پوشش می‌دهند. در صورت صحت این گمانه که البته با قابلیت پرتاب عمودی موشک‌های سامانه هم تطابق دارد، رادار در حال چرخش وظیفه جست‌وجو و کشف اهداف را به‌عهده دارد و نقش ردگیری و قفل روی اهداف به‌عهده رادارهای نصب‌شده به‌سمت چهار طرف است.

رادارهای احتمالی ردگیری به‌صورت نصب ثابت در کارد زرد مشخص شده‌اند

رادارهای مذکور از نوع آرایه فازی به‌نظر می‌رسند و احتمالاً توان درگیری همزمان این سامانه با اهداف متعدد در جهات مختلف تعداد قابل‌توجهی نسبت به سامانه‌های قبلی خواهد بود. با توجه به نیاز به دقت بالا برای ردگیری دقیق اهداف احتمالاً این رادارها در باند ایکس عمل می‌کنند.

استقرار رادار روی خودروی پرتابگر که منجر به شکل‌گیری واحدی به‌نام تلار (TELAR: Transporter Erector Launcher And Radar) می‌شود که به‌سبب پراکنده بودن تلارها در محیط رزم، کار اخلال راداری و اشباع آنها با جنگ الکترونیک بسیار دشوار می‌شود، این مفهوم به‌طور شاخص در سامانه‌هایی مانند تور‌ـ‌ام‌ـ‌1 و 2 و بوک‌ـ‌ام‌ـ‌2ای مشاهده می‌شود. در سامانه جدید ایرانی هم از همین مفهوم برای بیشینه کردن پایداری سامانه در محیط رزم استفاده شده است.

در صورت صحت فرضیه استقرار رادارهای کشف و ردگیری به‌همراه پرتابگر روی یک خودرو شاهد شکل‌گیری یک واحد با استقلال بالا خواهیم بود که امکان اجرای دفاع هوایی مؤثر را حتی در صورت از دست رفتن رادارهای شبکه پدافند هوایی خواهد داشت؛ البته که ارتباط با شبکه یکپارچه پدافند هوایی برای این سامانه هم پیش‌بینی شده است تا اطلاع دقیقتری از تعداد و جهت تهدیدات هوایی پیش از رسیدن به موقعیت این سامانه داشته باشد.

در مورد توان ساخت رادارهایی با قابلیت بالا برای بردهای کم، لازم به ذکر است متخصصان کشورمان در جهاد خودکفایی نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران موفق به ساخت رادار کوچک و پیشرفته کاشف99 شده‌اند که در شهریور 1399 رونمایی شد.

این رادار قابلیت کشف موشک‌های کروز و اهدافی با سرعت 2 ماخ و سطح مقطع راداری 0.1 مترمربع را در برد 30کیلومتری دارد و با توان کشف و ردگیری تا 300 هدف کار تأمین داده برای سامانه دفاع هوایی برد کوتاه مختلف را در قالب شبکه در مرحله کشف به‌عهده دارد، بدین ترتیب می‌توان نتیجه‌گیری کرد که راداری با سطح مشابه یا برتر از آن در سامانه پدافند هوایی جدید مشاهده‌شده در رزمایش پدافند هوایی 1400 به‌کارگیری شده باشد. این رادار همچنین قابلیت کشف ریزپرنده‌ها را در برد بیش از 10کیلومتری دارد.

رادار کاشف99 در رزمایش پدافند هوایی مشترک سال 1399

از فیلم منتشرشده از سامانه پدافند هوایی موشکی جدید، مشهود است که اتاقک کنترل سامانه هم زیر رادارها قرار گرفته است. این شیوه به‌معنی حداکثر فشرده‌سازی اجزای سامانه است. در چندین نوع از سامانه‌های پدافند هوایی پیشرفته روسی عمل‌کننده در بردهای متوسط به پایین نیز همین نوع تجمیع اجزای سامانه مشاهده شده است که سبب تحرک بسیار بالاتر آتش‌بار پدافند هوایی و امکان نقل و انتقال راحت‌تر آن می‌شود.

در فیلم منتشرشده از سامانه جدید، 4 پرتابگر جعبه‌ای یا اصطلاحاً کنیستر که به‌صورت عمودی نصب شده است مشاهده می‌شود اما برخی شواهد نشان می‌دهد که تعداد موشک‌های سامانه روی هر واحد احتمالاً در حالت رزمی دست‌کم 8 یا 12 تیر خواهد بود، در این صورت می‌توان این نکته را دریافت که طراحان سامانه‌های پدافند هوایی در کشور از وقایع نبردهای سال‌های اخیر در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا درس گرفته‌اند، زیرا افزایش تعداد موشک‌های آماده شلیک سامانه به‌معنی افزایش بقاپذیری رزمی در صحنه نبرد و به تعویق افتادن اشباع حد نهایی توان درگیری متوالی سامانه خواهد بود.

بخش علامت‌گذاری‌شده در تصویر فوق نشان می‌دهد که احتمالاً تعداد موشک‌های سامانه در حالت رزمی بیشتر از 4 تیر خواهد بود

پرتاب عمودی موشک‌ها و مجهز بودن به رادار در تمام جهات نیز به حفظ سرعت پاسخ بهینه سامانه به تهدیدات همزمان از جهات مختلف منجر می‌شود، در واقع در پرتاب عمودی، مدت زمان لازم برای چرخش پرتابگر به‌سمت اهداف مختلف برای شلیک‌های پیاپی از بار کاری سامانه حدف می‌شود، به‌عوض، طراحی و ساخت و به تولید رساندن موشک‌های عمودپرتاب دشواری بالاتری دارد که به‌نظر می‌رسد متخصصان کشور پس از سامانه باور‌ـ‌373 که اولین سامانه پدافند هوایی عمودپرتاب کشور بود در سامانه‌های دیگر نیز به‌سراغ توسعه چنین موشک‌هایی رفته‌اند.

استفاده از جعبه‌ها یا کنیستر پرتاب مزیت‌های خاص خود را دارد که از آن جمله محفوظ نگه‌داشتن موشک‌ها از عوامل محیطی و آب‌وهوایی، اثرات انفجار و ترکش‌های احتمالی در اطراف محل استقرار و نیز نگه‌داشتن سوخت جامد موشک در شرایط نزدیک به شرایط ایده‌آل طراحی از نظر درجه حرارت و ممانعت از واکنش شیمیایی سوخت موشک با هوا به‌واسطه پر کردن کنیستر از یک گاز بی‌اثر مانند نیتروژن است. باقی ماندن سوخت جامد در شرایط مشابه طراحی سبب می‌شود موشک نزدیک‌ترین عملکرد به حالت طراحی را داشته باشد و به‌واسطه تأثیر درجه حرارت محیط روی فرایند احتراق و نیروی رانش تولیدی در زمان شروع به کار موتور، دچار افت کارایی نشود.

نکته دیگر که قابلیت پرتاب عمودی سامانه پدافندی ناشناخته می‌تواند گویای آن باشد، احتمال به‌کارگیری این سامانه در شناورهای دریایی است. در فضای محدود شناورهای رزمی عمودپرتاب بودن موشکها چه انواع پدافند هوایی و چه انواع کروز مورد مطالبه طراحان است زیرا به این ترتیب امکان جای‌دهی تعداد بسیار بیشتری موشک در شناور ایجاد می‌شود. در تصویر زیر که از شناور در حال ساخت از رده شهید سلیمانی و متعلق به نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منتشر شده است می‌توان به‌صورت گمانه‌زنی محل موشک‌های پدافند هوایی را مشخص کرد که همان‌طور که مشهود است فضای کوچکی است که موشک‌های عمودپرتاب برای استفاده در آن مناسب‌تر است.

تصویر ماهواره‌ای از شناور در حال ساخت شهید سلیمانی و محل احتمالی موشک‌های آن

با توجه به فیلم منتشرشده می‌توان ابعاد هریک از کنیستر موشک‌های این سامانه را به‌طور تقریبی مقطع مربعی 40سانتی‌متر و طول کلی حدوداً 3.7 متر تخمین زد، در نتیجه احتمالاً موشک‌های این سامانه دارای برد متوسط رو به پایین خواهند بود. این برد می‌تواند کمتر از 30کیلومتر برای سامانه پرتاب سرد و کمتر از 25 کیلومتر برای روش پرتاب گرم گمانه‌زنی شود.

یک نکته قابل طرح دیگر سامانه پدافند هوایی جدید مورد بحث وضعیت جمع شدن رادار یا پرتابگرهای آن است. در فیلم منتشرشده که سامانه در حالت آماده به رزم دیده می‌شود، یک جفت جک هیدرولیکی روی سامانه و بین رادار و پرتابگرها قابل مشاهده است که در حالت باز قرار دارد. این‌که این جک‌ها در وضعیت مذکور، پرتابگرها را باز نگه‌داشته‌اند یا سکوی رادار را می‌تواند تعیین‌کننده شکل سامانه در شرایط آماده حرکت باشد.

جک هیدرولیک سمت چپ که باید کار باز و بسته کردن یکی از دو جزء سکوی رادار یا گهواره پرتابگرها را به‌عهده داشته باشد، با توجه به جهت و موقعیت نصب جک، احتمال منطقی باز و بسته شونده بودن سکوی رادار است

با توجه به وضعیت موجود در تصویر، احتمال قوی‌تر این است که این جک‌ها کار باز کردن و عمود کردن سکوی رادار را در این سامانه به‌عهده دارند و در واقع در حالت حاضر به راه، سکوی استقرار رادار در این سامانه جمع می‌شود و پرتابگرها به‌صورت عمودی باقی می‌مانند. طبیعتاً احتمال دیگر آن است که موشک‌های سامانه در حالت آماده به حرکت، به حالت افقی در می‌آیند که از هندسه کلی سامانه و ابعاد نسبی کنیسترها به سامانه در این حالت باید انتظار داشت که بخشی از کنیستر موشک‌ها در بیرون کامیون قرار بگیرد.