برجام؛ بُرد بُرد یا بُرد باخت

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، با گذشت بیش از شش سال از پذیرش برجام ابهامات فراوانی درباره آن مطرح است؛ «برنامه جامع اقدام مشترک در راستای توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ (بیست و سوم تیرماه ۱۳۹۴) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به علاوه آلمان) ایجاد شد و در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ پذیرش و در تاریخ ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ اجرا شد.

برجام چه بود؟

برجام توافقی بود که بر اساس آن، ایران باید ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی کند و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع نماید، تعداد سانتریفیوژها را حدود دو سوم و حداقل به مدت ۱۵ سال کاهش ‌دهد. ایران هم موافقت کرده‌ است که اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷ درصد غنی‌سازی نکند یا تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم جدید یا رآکتور آب‌سنگین جدیدی را نسازد و فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم به مدت ۱۰ سال به یک تک ساختمان که از سانتریفیوژهای نسل اول استفاده می‌کند محدود خواهد بود؛ دیگر تأسیسات نیز طبق پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اجتناب از خطرهای تکثیر سلاح‌های اتمی تبدیل خواهند شد. در مقابل، ایران باید از تحریم‌های شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و تحریم‌های ثانویه ایالات متحده بیرون آمده و تحریم های ظالمانه برطرف گردند.

برجام؛ تقریباً هیچ

سوال و بحث اصلی که امروزه در بین برخی از مسئولان و صاحب نظران و غالب افراد جامعه رد و بدل گشته و موافقان و مخالفانی را نیز به خود اختصاص داده است این است که آیا نتیجه برجام برای طرفین، بُرد بُرد بود یا برای یکی بُرد و بر دیگری باخت؟

بدون شک برخی اغراق‌گوئیها و مبالغه گوئیهایی از طرف برخی از موافقان و مخالفان برجام صورت می پذیرد که هر روزه در محافل اجتماعی و گروهی، نظراتی را طرح و بحث می کنند که قابل انکار نبوده و به وفور در فضاهای مجازی و رسانه ها مشاهده می گردد؛ چنانکه رهبر معظم انقلاب نیز در تذکری بیان داشته اند.[1] اما آن مقداری که می توان با قاطعیت بیان کرد این است که فوائد برجام - با توجه به بزرگی مسئله و با توجه به اینکه غالب ظرفیّت کشور در طول تقریبا یک دهه گذشته به پای مذاکره با آمریکا و توافق برجام گذاشته شد- به اندازه ای ناچیز و کم ارزش می باشد که در واقع می توان گفت که «هیچ فایده ای نداشته است» چنانکه رئیس کل بانک مرکزی وقت دولت روحانی گفت: «تقریبا هیچ». یعنی برجام برخلاف انتظار ما مشکل تحریم ایران را که یکی از آن مشکل ها روابط بانکی ایران با سایر کشورها بود را حل نکرد.[2]

برای اثبات این موضوع جملات فراوانی از مسئولان وقت دولت روحانی و آمریکا را که مکرر بر این گفته اذعان کرده اند از منظر خوانندگان می گذرانیم:

• ولی الله سیف رئیس وقت بانک مرکزی: برجام تقریبا هیچ دستاوری نداشته.
• عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه وقت: 1- توازن «بده بستان» برجام از بین رفته است2- همچنین وی در سومین سمینار همکاری‌های هسته‌ای ایران و اتحادیه اروپا گفت: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان نهاد ناظر بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران این مسئله را برای سیزده بار تائید کرده، اما در آن سوی ماجرا، ایران همچنان از مزایای اقتصادی برجام بهره‌مند نشده است».3- ایران برجام را داستانی موفق نمی‌داند چرا که از آن بهره‌مند نشده و تحریم‌ها برداشته نشده است.
• جان کری وزیر خارجه وقت آمریکا: «ایران در توافق هسته‌ای (برجام) پیشاپیش همه امتیازاتش را پرداخت کرد و آژانس تایید کرد که ایران ۹۷ درصد از ذخایر اورانیوم خود را نابود، قلب رآکتور اراک را تخریب و غنی‌سازی اورانیوم در سایت فردو را متوقف کرده است و بیش از ۱۳۰۰۰ سانتریفیوژ را برچیده و برنامه‌اش را در معرض نظارت شدید قرار داده است.
• محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه: 1-هشت ماه پس از اجرای برجام، به خاطر مجازات‌های آمریکا هیچ یک از بانک‌های بزرگ اروپایی کار با ایران را شروع نکرده است. 2- آیا آمریکا آماده است به متن برجام پایبند باشد، روحش به کنار، تاکنون واشنگتن هر دو را زیر پا گذاشته است. 3- آمریکا آنطور که در توافق هسته‌ای مقرر شده تحریم‌ها را رفع نکرده و ما هنوز نمی‌توانیم در انگلیس یک حساب بانکی باز کنیم.
• علی طیب نیا وزیر اقتصاد دولت یازدهم: برای ارتباط با بانک‌های بزرگ جهانی دچار مشکل هستیم و آنها با ما کار جدی نمی‌کنند. انتظار ما این بود که بعد از برجام ما بتوانیم با بانک‌های بزرگ هم کار کنیم اما به دلایل مختلف ما هنوز نتوانسته‌ایم با این بانک‌ها کار کنیم.
• حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت: 1- آمریکایی‌ها به ‌بهانه‌های مختلف به ‌دنبال اعمال یک‌ سری تحریم‌های جدید هستند که با هیچ منطق و روح و متن برجام هم سازگار نبوده و در تعارض است. 2- به بعضی از کشورهای شرق آسیا پیغام می‌دهند که با ما مذاکره کن، این کشورها مگر دیوانه شده‌اند که با شما مذاکره کنند؛ شما علناً مذاکره دیروز را زیرپا می‌گذارید و به مذاکره امضا شده‌ای که به تأیید شورای امنیت سازمان ملل رسیده بی‌اعتنا هستید
• اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور: اکنون بعد از گذشت یک سال از اجرای برجام هنوز برای جذب فاینانس موفق نشده‌ایم.

اظهارات بالا تنها بخشی از اذعان مسئولان و مجریان مذاکره کننده با آمریکا و توافق برجام است که ذکر همه آنها در این اختصار نمی گنجد. بنابراین برجام توافقی بود که در ابتدا با هدف «بُرد بُرد» شروع شد اما وقتی با اصول و مبانی اسلامی و با عقل و منطق و تدبیر جلو نرفت، و با اعتماد بیش از حد و با اعتقاد به وعده نسیه آنان، تعهدات خود را نقد انجام دادیم و وعده سرخرمن گرفتیم، نتیجه شد «بُرد باخت». نتیجه ای که حتی در مخیّله برخی از افراد هم نمی گنجید؛ چراکه اگر چنین بود حداقل بدیهیّات مذاکره با دشمنان در مذاکره با آنان رعایت می شد در حالی که متاسفانه در این توافق حتی برخی از قواعد بدیهی در مذاکره با دشمنان مراعات نشد. قواعدی مثل «همزمانی اجرای تعهدات» - «اخذ تضمین از طرف مقابل» - «توازن تعهدات» - «پیش‌بینی امکان برگشت‌پذیری در صورت نقض عهد» و ...

اعتراف تلخ ظریف

محمدجواد ظریف، وزیر سابق امور خارجه چهارشنبه 14 مهرماه در یک گفت‌وگوی مجازی در بستر کلاب‌ هاوس ضمن اعتراف به اشتباه فاحش در تنظیم متن برجام از سوی تیم مذاکره ‌کننده ایران گفت: در مجلس گفتم در برجام کلمه‌ «تعلیق» وجود ندارد؛ اشتباه از من بود. چهار بار کلمه‌ «تعلیق» در برجام وجود دارد ولی مذاکره ‌کننده‌ ما به من اطلاع نداده بود این اعتراف هر چند دیر اتفاق افتاد ولی اعترافی تمام کننده و تیر خلاصی شد بر موافقین برجام؛ این اعتراف بزرگترین مویّدی است بر اینکه توافق برجام برای ایران نتیجه مثبتی جز «هیچ» نداشت؛ گویی مذاکره کنندگان ما، طرف مقابل را اصلاً دشمن خود نمی پنداشتند و به گفته ها و وعده های آنان با دیدگاهی دوستانه و حتی بیشتر از آن می نگریستند و شاید به همین خاطر بود که رهبر معظم انقلاب بارها و بارها آنان را از مکر و حیله دشمنان بر حذر می داشتند و آنان را توصیه به هوشیاری ومراقبت از فریبکاری دشمنان می نمودند؛ توصیه ای که در نهایت شنیده نمی شد و روز به روز امید به رفع تحریم ها در بین مذاکره کنندگان برجام شدید و شدیدتر می گشت؛ به حدی که برخی از شروط 9 گانه مقام معظم رهبری در 19/05/94 که تایید برجام را مشروط به اجرای این شروط می دانستند، زیر پا گذاشته شد و با کمال متانت و آرامش به رهبر انقلاب گزارش شد که «متاسفانه ما نتوانستیم برخی از خطوط قرمز را حفظ کنیم».[3] اینجا صوت یا کلیپ سخنرانی پیدا و بارگذاری شود رهبر معظم انقلاب که توصیه می فرمودند: «توافق نکردن بهتر از توافق بد کردن است» اما در عمل نشان داده شد که در رویکرد آنان، توافق کردن بهتر از توافق نکردن است و لو توافق، توافق بد باشد.

انتقاد منتقدین چیست؟

بزرگترین نقد منقدین برجام این نیست که اصلا نباید با آمریکا مذاکره می شد- چنانکه امروزه برخی از افراد در پی القای این چنینی هستند- بلکه عمده انتقاد آنان این است که دشمنی دشمنان به شوخی گرفته شد- سایر ظرفیت های پیشرفت کشور به امید نگاه کدخدا تعطیل یا نیمه تعطیل شد- آبِ خوردن مردم ایران به برجام گره زده شد- عزّت ایران و ایرانی لگدمال شد- به توصیه های رهبری و دلسوزان نظام غالبا عمل نشد- بر دیگر شرکای راهبردی ایران بی مهری و بی توجهی شده و از کشور رانده شدند- برجام یک طرفه اجرا شد و محدودیت هایش نصیب ایران و امتیازاتش برای دشمن رقم خورد- سفره مردم هر روز کوچک و کوچکتر شد و گرانی و اختلاف طبقاتی به اوج خود رسید- و و و

بنابراین حاصل برجام برای جمهوری اسلامی ایران چیزی جز «باخت» نبود هر چند برجام فوائد جزئی هم داشت که البته از لوازم طبیعی هر مذاکره ای محسوب می شود و آن اثباتِ غیرقابل اعتماد بودن آمریکا بر خیلی از عاشقان و دلباختگان به خارج از این مرز و بوم بود چرا که برجام، سند زنده ای شد بر اشتباه بودنِ دیدگاه و رویکرد غرب پرستی و وابستگی به آنان.  

سعید چراغی

[1] . بيانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم رضوي (اول فروردين 1395)

[2] . در مقدمه توافق برجام آمده است برجام منجر به لغو جامع همه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین تحریم‌های چندجانبه و ملی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران می شود و اقداماتی را برای دسترسی به تجارت، فناوری، تامین مالی و انرژی را شامل می شود... درحالی که تحریم ها برداشته نشد هیچ بله شدیدتر نیز شد.

[3] . سخنرانی رهبر معظم انقلاب در حرم مطهر امام رضا(ع)01/01/1395 .