پیام فتنه جمل؛ هوشیاری در برابر تبلیغات سوء دشمن و تحریف وقایع

اشاره: جنگ جمل نبردی است بین امیرالمومنین(ع) خلیفه و امام مسلمانان و طلحه و زبیر و برخی افراد دیگر که در جمادی‌الاولی سال ۳۶ هجری قمری به وقوع پیوست رخ داده است.

این نبرد نخستین جنگ میان مسلمانان است که در برخی از موارد نکاتی جالب و قابل توجهی دارد که موجب تفاوت این جنگ با نبردهای دیگر شده است.

به همین خاطر خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، با حجت‌الاسلام مصطفی صادقی کاشانی، عضو هیأت علمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت‌وگویی داشته است.

متن کامل این گفت‌وگو بدین شرح است:

رسا ـ چرا جنگ جمل عنوان ناکثین بر خود گرفت؟

جنگ جمل اولین نبرد از سه جنگی بود که برای امیرالمومنین(ع) تحمیل شد و به محض این که حضرت به خلافت رسیدند دشمنان و مخالفان، بهانه‌هایی را دُرست کردند تا امیرالمومنین(ع) از پرداختن به اموری که از خلفای گذشته بر جای مانده بود بازمانده و درگیر جنگ ها و نبردهای نظامی شوند.

متاسفانه کسانی که قبلاً از یاران و صحابه رسول الله(ص) بودند و با این که با امیرالمومنین بیعت کرده بودند با بتراشیدن بهانه‌هایی واهی بیعت خود با امیرالمومنین(ع) را شکسته و در مقابل ایشان ایستادگی و مقابله کردند و از همین جهت شد که به جنگ نا کسی معروف شد.

رسا ـ پیام این نبرد برای مسلمانان چیست؟

جنگ جمل که با عنوان ناکثین معروفیت پیدا کرده است، به معنای پیمان شکنان است و این عنوان گذاری، خود حامل یک پیامی است؛ و آن پیام این است که اگر کسی با امام و پیشوای خود بیعت کرده و یا قول و قرار گذاشته و تعهدی بر عهده گرفت، بر خلاف موازین انسانی و اسلامی است که بخواهد آن را بشکند.

رسا ـ عمده کسانی که در این جنگ با امیرالمومنین(ع) به مقابله پرداختند چه کسانی بودند؟

در این نبرد افراد مختلفی اعم از عوام و خواص شرکت داشتند و عمده و سردسته این افراد کسانی مثل طلحه و زبیر بودند که با وجود اینکه با امیرالمومنین(ع) بیعت کرده بودند، بیعت خود را شکستند و همچنین کسانی دیگر مثل عایشه و عده‌ای از افراد بنی امیه.

رسا ـ به نظر شما ویژگی خاص نبرد جمل چیست؟

یک از ویژگی ها و نکات جالب این جنگ این است که افرادی که قبلاً با همدیگر نزاع و جنگ داشتند و با همدیگر مبارزه می کردند، برای نبرد با امیرالمومنین(ع) دست به دست هم داده و با همکاری همدیگر در مقابل امام علی(ع) ایستادند؛ برخی از افراد با وجود اینکه قبلاً در صف مسلمانان و در ردیف صحابه رسول الله(ص) بودند در صف افرادی مثل مروان و بنی امیه قرار گرفتند.

رسا ـ به عقیده برخی از تاریخ پژوهان و کارشناسان تاریخ اسلام، یکی از دلایلی که منجر به شکل گیری جنگ جمل شد کارهای تبلیغاتی موثر و تبلیغات سوء دشمنان بر علیه امام علی(ع) بود نظر شما در این باره چیست؟

به نظر من نیز تبلیغاتی که علیه امیرالمومنین(ع) انجام می شد باعث شد تا همان کسانی که با دست خود، عثمان را به قتل رسانده بودند با تبلیغات سوء بر مردم این چنین القا می کردند که امام علی(ع) عثمان را به قتل رسانده است.

در جنگ جمل تبلیغات، کار خود را انجام داده و موثر واقع شد؛ تبلیغات باعث تغییر در عقیده کسانی گردید که قبل از آن در رکاب رسول الله(ص) و امیرالمومنین(ع) برای نبرد با دشمنان تلاش کرده و زیر فرماندهی آن شمشیر می زدند.

ما باید به تبلیغات خیلی توجه کنیم؛ امروزه در فضای مجازی و پیام رسان ها مشاهده می شود که گاهی برخی از وقایع را به گونه ای ناباورانه و ۱۸۰ درجه برعکس واقعیت نشان می دهند و این واقعیتی است که از صدر اسلام از زمان رسول الله(ص) و امیرالمومنین(ع) وجود داشته است که نمونه آن قتل عثمان است که با وجود این که امیرالمومنین(ع) مخالف با قتل عثمان بود و حتی با میانجیگری در تلاش بود که حوادث حل و فصل شود اما متاسفانه عده ای مثل طلحه و افرادی مثل معاویه که از کشته شدن عثمان می‌توانستند بهره برداری کنند، امیرالمومنین(ع) را متهم به قتل عثمان کردند و این تبلیغ وارونه را بر علیه امام علی(ع) به راه انداختند.

رسا ـ یکی از نکات قابل توجه جنگ جمل تلاش امام علی(ع) برای گفت‌وگو و حل و فصل مسالمت آمیز واقعه است لطفا در این باره کمی توضیح دهید؟

یکی از نکات قابل توجه این نبرد، تلاش امیرالمومنین(ع) برای حل و فصل مسالمت آمیز این قضایای مربوط به جنگ جمل است؛ اینها وقتی از مکه به راه افتادند عایشه را سوار بر جمل کرده و به بصره رفتند امیرالمومنین(ع) ها را تعقیب کرد؛ چرا که بنای اولیه آن حضرت این بود که با آنان جنگ نکند و نهایت تلاش می نمود تا با گفت­وگو و موعظه، آنان را از جنگ با خود منصرف کند اما موفق به این کار نشد.

تلاش و کوشش امیرالمومنین(ع) برای حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات به حدّی بود که برخی از یاران ایشان زبان به اعتراض گشوده و به حضرت ایراد گرفتند که چرا این همه صبر و تحمل پیشه می کنید.

همین گفت‌وگوهای امیرالمومنین(ع) بود که زبیر تأثیر گذاشت و آن را متحول کرد اما به هر حال اکثر افراد به نصیحت های حضرت گوش ندادند.

رسا ـ یکی از اشکالاتی که برای جنگ جمل وارد می شود آمارهای متفاوت کشته های این نبرد است که رقم های گوناگونی را حتی در برخی از کتب معتبر مطرح شده است؛ نظر شما در این باره چیست؟

درباره تعداد کشته های جنگ جمل آمارهای مختلفی است که تعداد بسیار زیاد و مبالغه آمیزی داده شده است و حتی در برخی از منابع معتبر نیز این آمار بیان شده است؛ اما واقعیت این است که شواهد تاریخی نمی‌تواند این آمار را تأیید کند.

برخی برای اینکه شجاعت امیرالمومنین(ع) را بالا ببرند به این آمارهای نادرست دامن می زنند در صورتی که جنگ جمل یک روزه یا نیم روزه به طول انجامیده و نتیجه نیز به نفع امیرالمومنین و یارانش تمام شده است

علاوه بر این با آن امکاناتی که در آن زمان بود اصلاً امکان اینکه این تعداد که برخی تعداد آن را ۱۰ هزار نفر نیز نقل می کنند کشته شده باشند؛ بنابراین آماری که درباره کشته شدگان جنگ جمل (حتی در منابع معتبر) نقل شده است، آمار درستی نبوده و قابل خطشه است.