جهان بی تو، جای ماندن نیست

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، مهم‌تر از شادی کردن برای ولادت امام زمان (عج) توجه به فرهنگ مهدوی است. زیرا توجه به آن انسان را در مسیر تبعیت از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف قرار می دهد.و باعث رضایت حضرت از شیعیان خود می‌گردد. و این خواسته اصلی محبین و شیعیان واقعی حضرتش می‌باشد.

مهدویت در اسلام

مهدویت اختصاص به شیعه ندارد و همه فرقه های اسلامی در آن مشترک هستند، ریشه آن نیز در قرآن و احادیث است و چنین نیست که توسط عده ای خاص، جعل و منتشر شده باشد. در قرآن، آیات فراوانی درباره آن مهر سپهر افروز وجود دارد، از جمله:

«وَلَقَدْ کتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ» (سوره انبیاء/۱۰۵)؛

«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیمَکنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا...» (سوره نور/۵۵)؛

«وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ» (سوره قصص/۵).

حجم انبوهی از روایات نیز به دست ما رسیده که در آنها، پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) از آن نور دیده اش سخن رانده است. این روایات در همان زمان حیات پیامبر، سینه به سینه نقل می شد و در گنجینه ذهن مسلمانان جای می گرفت. اگر نگاهی به روایات نبوی بیفکنیم، خواهیم دید که پرسش کنندگان از اوصاف، ویژگیها و محاسن اخلاقی و کیفیت و علائم ظهور و سایر مسائل مربوط به آن موعود بشری می پرسیدند. این نکته، بیانگر آن است که اصل وجود منجی بشر، امری مسلم و قطعی بوده است.

تأکید ائمه اطهار نیز بر تقویت این باور می افزود، تا بدانجا که هر دو مذهب تشیع و تسنن با همه انشعابهایشان، بر آن اتفاق نظر پیدا کردند. شاهد بر این مسأله، پدیده مدعیان دروغین مهدویت است؛ شیادانی که از باور اصیل مردم، سوء استفاده کرده و خود را مهدی موعود، معرفی می کردند.

اما از آنجا که صفات و ویژگی های مهدی حقیقی در روایات رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و جانشینان گرامیش بیان شده بود، اغلب مردم به کذب ادعای آنان پی برده و از آنها بیزاری می جستند. از آن طرف، برخی از افراد ساده دل یا منحرف، تعدای از معصومین یا افراد نامور را مهدی معرفی می کردند؛

همه این مطالب نشان دهنده رسوخ اصل «مهدویت» در عمق جان مسلمانان است؛ اصلی که جامعه اسلامی را جامعه ای منتظر و پویا و امیدوار به آینده ای روشن، نگاه داشته است.

مفهوم مهدویت

مهدویت، اندیشه و باوری است که مورد پذیرش و اعتقاد همه مسلمان بوده و به عنوان یک حقیقت دینی- اسلامی قلمداد می‌شود. مهدویت در اسلام از مفاهیمی است که می‌توان در ابعاد گوناگون به آن نگریست. اما قبل از پرداختن به ابعاد گوناگون اندیشه مهدوی باید به مفهوم‌شناسی مهدویت پرداخته شود. مهدویت یعنی معتقد بودن به وجود مهدی (عج). گاهی نسبت بیش از این حیث لحاظ می‌شود؛ یعنی رفتار هم رفتار مهدی‌پسند باشد یا رفتاری باشد که از او اخذ و الهام گرفته شده باشد.

مهدویت در اصطلاح یعنی روش، رفتار، فکر و عقیده‌ای که به حضرت مهدی (عج) انتساب داشته باشد. پس مهدویت یعنی معتقد بودن به وجود حضرت مهدی (عج) (عمید، ج ۱، ص ۲۳۳) و طریقه و یا رفتاری که منتسب به اعتقاد و باور به حضرت مهدی (عج) باشد، مهدویت گفته می‌شود.

فرهنگ مهدوی

بر همین اساس، فرهنگ مهدوی عبارت است از: «بیان اندیشه‌ها، باورها، اصول و اعتقادات مربوط به آموزه مهدویت، تبیین ارزش‌ها و بایدها و نبایدهای آن، تعیین هنجارها و الگوهای رفتاری کرداری مرتبط با آن، تولید نمادها، نشانه‌ها و علائم نمادین برای توسعه و تحکیم آن، تولید آیین‌ها و آداب و رسوم تازه و تقویت آیین‌های پیشین، ابداع و نوآوری‌های ارتباطی رسانه‌ها در حوزه شبکه‌های انسانی حقیقی و مجازی، توسعه و بسط مهارت‌های مورد نیاز مانند زمینه‌سازی ظهور، انتظارسازنده، روش‌های یاری مهدی موعود (عج) و…» (عظیمی، ۱۳۸۹، ص ۱۵۵). خداوند در قرآن کریم پیرامون وارثان حقیقی زمین می‌فرماید: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّهً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ» (قصص / ۵) و ما بر آن هستیم که بر مستضعفان روی زمین نعمت دهیم و آنان را پیشوایان سازیم و وارثان گردانیم.

بنابراین، فرهنگ مهدوی را می‌توان در قالب دو برداشت اصلی بیان کرد:

نوع اوّل فرهنگ مهدوی، فرهنگ آرمانی است که در عصر ظهور، توسط امام زمان (عج) بر مبنای باورها و ارزش‌های حقیقی اسلام، در جامعه جهانی تحقق خواهد یافت؛ بنابراین یک فرهنگ دینی جهان‌شمول و آرمانی را شکل می‌دهد.

نوع دوم آن، ذیل عنوان «فرهنگ انتظار» قابل ترسیم است. فرهنگ انتظار، فرهنگی است که در عصر غیبت امام زمان (عج) شکل می‌گیرد. چنین فرهنگی بر محور همان باورهای زیربنایی و با الگوگیری از چشم‌اندازآرمانی «فرهنگ مهدوی» تحقق می‌یابد.

امام خمینی (ره) در همین راستا می‌فرمایند: «همه ما انتظار فرج داریم و باید در این انتظار خدمت کنیم. » (صحیفه نور، ۱۳۶۹، ص ۱۹۶-۱۹۷). مقام معظم رهبری (مدّظله العالی) نیز پیرامون فرهنگ جهانی مهدوی می‌فرمایند: «ما که منتظر امام زمان هستیم، باید در جهتی که حکومت امام زمان (عج) تشکیل خواهد شد، زندگی امروز را در همان جهت بسازیم و بنا کنیم. رابطه‌ی قلبی و معنوی بین آحاد مردم و امام زمان (عج) یک امر مستحسن، بلکه لازم و دارای آثاری است؛ زیرا امید و انتظار را به طور دایم در دل انسان زنده نگه می‌دارد (بیانات در دیدار مسئولان و اقشار مختلف مردم، ۲۲/۱۲/۱۳۶۸).

مهم بودن عدالت در فرهنگ مهدوی

از بنیادی‌ترین امور در فرهنگ مهدوی، مهم بودن عدالت است. و با در نظر گرفتن آنچه بیان شد توجه به عدالت در قالب نوع اول فرهنگ مهدوی جای می‌گیرد. اما لازمه تحقق عدالت اجتماعی، از بین رفتن ناهنجاری ها و مفاسد اجتماعی است. حضرت مهدی علیه السلام در حکومت جهانی خود با این مفاسد مبارزه کرده و معضلات و مشکلات جامعه را برطرف می کند. در ذیل به چند روایت که بیانگر مفاسد و بی عدالتی در دوران غیبت است اشاره می شود:

1- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «و ذلک عندما تصیر الدنیا هرجا و مرجا، و یغار بعضهم علی بعض، فلاالکبیر یرحم الصغیر، و لاالقوی یرحم الضعیف، فحینئذ یاذن الله له بالخروج ;(بحارالانوار، ج 52، ص 380.)

و آن (قیام قائم علیه السلام) در هنگامی است که دنیا دچار آشفتگی می گردد و مردمان به یکدیگر می تازند، نه بزرگسال به خردسال رحم می کند، و نه قدرتمند به ناتوان، در این هنگام خداوند به او (امام غایب) اجازه خروج می دهد.»

2- امام صادق علیه السلام درباره دوران غیبت امام عصر می فرماید: «و رایت الربا ظاهرا لا یعیر ; می بینی که ربا آشکار است و سرزنش نمی شود.»

3- همچنین آن حضرت درباره این دوران فرمود: «و رایت الولایة قبالة لمن زاد ; می نگری که ولایت (مسؤولیت و پست ها) در دست کسانی است که رشوه بیشتری می دهند.»

در نگرش به مجموعه این احادیث و احادیث دیگری که در تبیین و ترسیم دوران پیش از ظهور رسیده است، به این نکته پی می بریم که بزرگترین بحران در حیات انسانی پیش از ظهور، نبود عدالت اجتماعی است.

حضرت مهدی علیه السلام در دوران حکومت جهانی خویش با کلیه معضلات اجتماعی که دامنگیر جامعه جهانی است، مبارزه کرده و جهان را از لوث آن ها پاک می نماید، و جامعه ایده آل اسلامی را بر مبنای فرهنگ ناب محمدی صلی الله علیه و آله تشکیل می دهد. در ذیل به چند روایت که بیانگر عملکرد حضرت مهدی علیه السلام در دوران ظهور و ویژگی های این زمان است اشاره می شود:

1- امام صادق علیه السلام درباره دوران ظهور می فرماید: «و یحسن حال عامة العباد، و یجمع الله الکلمة، و یؤلف بین قلوب مختلفة، و لا یعصی الله (عز و جل) فی ارضه، و یقام حدود الله فی خلقه، و یرد الله الحق الی اهله ; حال عموم مردم را بهبود بخشد، و خداوند وحدت کلمه پدید آورد، وبین قلب های پراکنده الفت ایجاد کند، و خداوند در زمین معصیت نشود، و حدود الهی میان مردم اجرا شود و خداوند حق را به اهلش باز گرداند.»

2- همچنین آن حضرت فرمود: «اعلموا ان الله یحیی الارض بعد موتها... ای یحییها الله بعدل القائم عند ظهوره بعد موتها بجور ائمة الضلال ; [خداوند در قرآن می فرماید: ] «بدانید که خداوند زمین را پس از مردنش زنده می گرداند» یعنی خداوند زمین را با عدل قائم در رستاخیز ظهور او زنده می گرداند، پس از آنکه از ستم فرمانروایان ضلالت مرده باشد.»

3- امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا قام القائم حکم بالعدل و ارتفع الجور فی ایامه و امنت به السبل; هنگامی که قائم قیام کند، بر اساس عدالت حکم می کند و ظلم و جور در دوران او برچیده می شود و راه ها در پرتو وجودش امن می گردد.» (بحارالانوار، ج 13، ص 180)

انتظار، از اولویت های فرهنگ مهدوی

یکی دیگر از اولویت های فرهنگ مهدوی مبحث انتظار است،که در قالب نوع دوم فرهنگ مهدوی جای می‌گیرد.

«انتظار» در ابعاد گوناگونِ حيات انسانى، آثاری ژرف مى گذارد ولی بيشترين اثرگذارى آن در بُعد تعهدها و مسئوليت هاى اجتماعى و احساس ديگرخواهى و انسان دوستى عينيت مى يابد؛ زيرا كه در مفهوم انتظار، انسان گرايى نهفته است. انسان منتظر، پيوندى ناگسستنى با هدف ها و آرمان هاى امام منتظر و موعود خود دارد و در آن راستا گام بر مى دارد و همسان و همسو با آن اهداف و آرمان ها حركت مى كند و همه جهت گيرى ها و گرايش ها و گزينش هايش در آن چارچوب قرار مى گيرد.

باورمندی به مسئله «انتظار» در ابعاد گوناگونِ حيات انسانى، آثاری ژرف مى گذارد ولی بيشترين اثرگذارى آن در بُعد تعهدها و مسئوليت هاى اجتماعى و احساس ديگرخواهى و انسان دوستى عينيت مى يابد؛ زيرا كه در مفهوم انتظار، انسان گرايى نهفته است. انسان منتظر، پيوندى ناگسستنى با هدف ها و آرمان هاى امام منتظر و موعود خود دارد و در آن راستا گام بر مى دارد و همسان و همسو با آن اهداف و آرمان ها حركت مى كند و همه جهت گيرى ها و گرايش ها و گزينش هايش در آن چارچوب قرار مى گيرد.

امام موعود، غمگسار راستين غمزدگان و يار و ياور واقعى مظلومان و حامى حقيقى مستضعفان است. پس جامعه منتظر و انسان هاى داراى خصلتِ انتظار بايد در زمينه خواست ها و هدف هاى امامشان عمل كنند و به يارى انسان هاى مظلوم و محروم بشتابند و دل آزردگان را مرهم نهند و دشوارى ها و مشكلات مردم را تا حد توان طبق خواسته و رضاى امامشان برطرف سازندِ و اگر چنين شد در قلمرو جامعه منتظر، محروم و تهيدست و بيمار بى درمان و دلتنگ و افسرده و اندوهگين و گرفتار باقى نخواهد ماند.

شايد يكى از معانى برخى از احاديث درباره انتظار فرج كه گفته اند: «انتظار فرج، خود فرج است» همين معنا باشد كه جامعه منتظر اگر انتظارى راستين و صادقانه داشته باشد دست كم در حوزه خود، مشكلات و نابسامانى هاى مردم را برطرف مى كند و خواسته ها و آرمان هاى امام موعود را در محيط خويش ‍ تحقق مى بخشد لذا امام رضا(علیه السلام) فرمود: «اِنْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ الْفَرَجِ»؛انتظار فرج، جزء فرج است. ( بحارالأنوار، مجلسى، ج ‏52، ص 131)