«اهل قم» باشید!

به گزارش گروه سیره امامین انقلاب، خبرگزاری رسا؛ یک فروردین، سالروز ورود حاج شیخ عبدالکریم حائری (ره) به قم و مراجعت شاگردان ایشان همچون امام خمینی (ره) برای تحصیل در قم در سال ۱۳۰۱ است. در فکر و فرهنگ دینی، هر چیزی که از سنخ نژاد و خون و جغرافیا باشد تنها سِمَت زمینه‌سازی و اعدادی دارد و در نتیجه نه انحصاری در جانب ایجاب دارد و نه حصری در جانب سلب؛ مثلا «اهلِ» خانه وحی بودن به دلیل نسبت خونی و ارتباط نژادی می‌تواند زمینه بسیار مناسبی برای تحقق طینت و مزاج مؤمنانه و متخلقانه گردد.

اما این زمینه خوب و مناسب، انحصار ایجاد نمی‌کند بلکه ممکن است شخصی نسبت خونی با پیامبر اولی العزم هم داشته باشد، اما چون با بدان بنشسته خاندان نبوتش گم گشته است و از آن سو این امکان هست که شخص زرتشتی زاده‌ای که جغرافیا و نژادش فرسنگ‌ها دور از «اهل بیت» وحی است به مدال افتخار «سلمان منا اهل البیت» مفتخر گردد. (الاختصاص للمفید، ص ۳۴۱)

قم زمینه ساز ظهور

بر اساس روایات متعدد از ائمه (ع) «قم» جغرافیایی است که زمینه‌ای بس مناسب برای تمهید مقدمات ظهور دارد؛ و «اهل قم» کسانی هستند که کمر بر تحقق ولایت الهیه بسته‌اند و به واسطه ایشان حجت بر اهل زمین تمام می‌شود. کسانی که با ادبیات دینی آشنا هستند می دانند اتمام حجت به چه معناست؛ حجت وقتی تمام می شود که ذهن ها قانع گردند هر چند قلب ها به دلیل هواهای نفسانی همراه نگردند. بناست «اهل قم» چنین کنند تا مقدمه‌ای باشد بر ظهور حجت الله علی الحجج. در روایتی از امام صادق (ع) این معنا آمده است که این رفتار «اهل قم» سبب اتمام حجت بر اهل عالم خواهد شد و این در نزدیکی‌های ظهور است:

رُوِيَ بِأَسَانِيدَ عَنِ الصَّادِقِ علیه‌السلام أَنَّهُ ذُكِرَ كُوفَةُ وَ قَالَ:

«سَتَخْلُو كُوفَةُ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ يأزر عَنْهَا الْعِلْمُ كَمَا تأزر الْحَيَّةُ فِي جُحْرِهَا ثُمَّ يَظْهَرُ الْعِلْمُ بِبَلْدَةٍ يُقَالُ لَهَا قُمُّ وَ تَصِيرُ مَعْدِناً لِلْعِلْمِ وَ الْفَضْلِ حَتَّى لَا يَبْقَى فِي الْأَرْضِ مُسْتَضْعَفٌ فِي الدِّينِ ... وَ ذَلِكَ عِنْدَ قُرْبِ ظُهُورِ قَائِمِنَا فَيَجْعَلُ اللَّهُ قُمَّ وَ أَهْلَهُ قَائِمِينَ مَقَامَ الْحُجَّةِ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَسَاخَتِ الْأَرْضُ بِأَهْلِهَا وَ لَمْ يَبْقَ فِي الْأَرْضِ حُجَّةٌ فَيُفِيضُ الْعِلْمُ مِنْهُ إِلَى سَائِرِ الْبِلَادِ فِي الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ فَيَتِمُّ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْخَلْقِ حَتَّى لَا يَبْقَى أَحَدٌ عَلَى الْأَرْضِ لَمْ يَبْلُغْ إِلَيْهِ الدِّينُ وَ الْعِلْمُ ثُمَّ يَظْهَرُ الْقَائِمُ عجل الله فرجه الشریف. (بحار الانوار، ج 57، ص 213)

چند نکته در روایت وجود دارد:

اولا مجلسی ره فرموده این روایت با اسانید مختلف روایت شده است،

ثانیا در این روایت قم مرکز تولید علم آل الله علیهم السلام معرفی شده است که بعد از کوفه (یا همان نجف) به چنین جایگاهی می‌رسد،

ثالثا کار اهل قم اتمام حجت بر اهل زمین است (نه صرفا شیعیان یا اهل ایران)

رابعا با کار ایشان هیچ مستضعفی بر زمین باقی نمی‌ماند و اگر کسی ایمان به خداوند را نمی‌پذیرد به دلیل شبهات عقلی و علمی نیست بل به سبب هوای نفس ایشان است،

خامسا این کار نزدیک قیام حضرت حجت (عج) است.

نکته مهم دیگری که بر اساس مقدمه پیش گفته استنتاج می‌گردد زمینه‌ای بودن جغرافیای قم برای اهداف متعالی فوق است، یعنی چه بسا اشخاصی که در جغرافیای قم باشند و حتی تلبس به لباس رسول الله (ص) هم داشته باشند اما در این «جهاد تبیین» سهمی نداشته باشند، از سوی دیگر چه بسا اشخاصی در مناطق دیگر جهان و مثلا در قله‌های مرتفع کشمیر باشند و در حقیقت «اهل قم» باشند.

ورود حاج شیخ عبدالکریم حائری و مراجعت امام خمینی به قم

اول فروردین، سال روز ورود حاج شیخ به قم و مراجعت شاگردان ایشان، چون حضرت امام، برای تحصیل در قم در سال ۱۳۰۱ است. بدون تردید این جغرافیا زمینه‌ای بسیار مناسب برای منظور فوق است و شاید به همین جهت است که حضرت امام خمینی بعد از ورود به ایران رحل اقامت برای سکونت در قم را اختیار فرمودند. امام خمینی (ره) در مواضع مختلف اشاره کرده‌اند که قم مرکز علم آل الله (ع) است:

«قم حرم اهل بیت است. قم مرکز علم است. قم مرکز تقواست. قم مرکز شهادت و شهامت است. از قم، علم به همه جهان صادر شده است و مى‏شود و از قم شهامت به همه جا صادر مى‏شود. قم شهرى است که در آن ایمان و علم و تقوا پرورش یافته. از آن وقتى که قم بوده، قم از زمان ائمّه اطهار مورد توجه اسلام بوده است. از قم تقوا، شجاعت، شهامت و همه فضایل به همه جا صادر مى‏شود و صادر خواهد شد.» (۲)

در سخنرانی دیگری پیش از انقلاب چنین مطمح نظری از ایشان مشاهده می‌شود که به سبب روایت مزبور از امام صادق علیه‌السلام قم را مرکز تحرک اسلامی می‌دانند یعنی قم جایی است که تاریخ جدید حرکت اسلام ناب را رقم می‌زند، و در انتها این تعریض را هم می‌زنند که ممکن است «اهل جغرافیای قم» باشید و «اهل قم» نباشید:

«همان طورى که اهل بیت فرموده‌‏اند علم نشر مى‌‏شود به همه بلاد «۱» - و الآن مى‌‏بینیم که علمْ مرکزش قم است و از قم دارد نشر مى‏شود، نه علم، علم و عمل؛ علم تنها نه، علم و عمل الآن دارد از قم نشر مى‏‌شود- مرکز فعالیت اسلامى است، مرکز تحرک اسلامى است. تحرک از قم، از خود قم، از طلاب قم، از علماى قم، از مدرسین قم- حفظهم اللَّه- از توده قم که سربازهاى وفادار به اسلام هستند، از آنجا تحرک دارد سرایت مى‏کند به همه جا، تا ببینیم آیا به ما هم سرایت بکند یا نکند؛ و اللَّه عالِم‏.» (۳)

حاصل آن که شهر قم یک جغرافیای عمیقا مناسب برای عملیات «اتمام حجت» و «جهاد تبیین» برای اهل عالم است و خوش به سعادت کسانی که شبانه روز در حال انجام این وظیفه الهی‌اند و نام خویش را در سلک منتظران ظهور مهدی فاطمه (س) ثبت می‌کنند.‌ای کاش طلاب عزیزی که رسالت خویش را صرفا و انحصارا فهم مسفورات علمای سلف می‌دانند نگاهشان چنین گردد که روایت امام صادق (ع) فرمود ان شاء الله.

سیدمحمد جواد موسوی‌فرد

(۱) مثل این روایت که مجلسی فرموده است: رُوِیَ عَنِ الْأَئِمَّةِ ع لَوْ لَا الْقُمِّیُّونَ لَضَاعَ الدِّینُ  (بحار الانوار، ج ۵۷، ص ۲۱۷) هم چنین این روایت خاص که معنایی بس ویژه دارد: وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَفَّانَ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ لِی أَ تَدْرِی لِمَ سُمِّیَ قُمَّ قُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنْتَ أَعْلَمُ قَالَ إِنَّمَا سُمِّیَ قُمَّ لِأَنَّ أَهْلَهُ یَجْتَمِعُونَ مَعَ قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ یَقُومُونَ مَعَهُ وَ یَسْتَقِیمُونَ عَلَیْهِ وَ یَنْصُرُونَهُ. (همان، ص ۲۱۶) مرحوم مجلسی در کتاب شریف بحار الانوار و در بحث السماء و العالم بابی را گشوده تحت عنوان «الممدوح من البدان و المذموم منها» در این باب قریب به ۲۰ روایت در فضائل شهر قم نقل کرده است که خواندنی است.

(۲) صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۱۶۵

(۳) صحیفه امام، ج ۳، ص ۳۳۱