مناجات شعبانیه در کلام امامین انقلاب

گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، خداوند متعالی در زندگانی انسان فرصتهای قرار داده است و لازم است که انسان به این فرصتهای توجه داشته باشد، «انّ لله فی ایام دهرکم نفخات الا فترصّدوا لها و لاتعرضوا عنها» (1)

 عنایت الهی با این که همیشه تمام وجود انسان را شامل می شود با این حال مکان های و زمانهای وجود دارد که دارای شرافت و فضیلت خاصی است، که در آن عنایت و لطف الهی ظهور بیشتر دارد. برخی مکان‌ها دارای قداست خاصی هستند که اگر انسان در آن مکان حضور پیدا کند مورد الطاف الهی قرار می گیرد مانند مساجد، در میان همین اماکن برخی شرافت بیشتری دارند مانند مسجد الحرام، مسجد نبی و حرمهای اهل البیت. از جهت زمان نیز همین گونه است لطف حضرت حق بر این قرار گرفته که هر لحظه بنده به او توجه کند. خداوند جواب رد نمی دهد: «إِذَا سَأَلَک عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ.» (2)

جایگاه ماه شعبان

با این حال در شبانه روز برخی اوقات داری ارزش خاصی است مانند سحرگاه پیش از طلوع فجر صادق که وقت راز نیاز و عبادت است، در ایام هفته نیز شب و روز جمعه دارای فضیلت بیشتری است، و این مطلب در مورد ماههای سال نیز صادق است یعنی خداوند به برخی از ماه عنایت خاصی داشته و از مومنین انتظار می دارد که در این اوقات توجه بیشتری در طاعت الهی و توجه به حضرت حق داشته باشند؛ ماههای رجب و شعبان و رمضان از ان جمله است. البته باید توجه داشته که گاهی زمان و مکان توامان مورد عنایت و شرافت دارند مانند شب عرفه در صحرای عرفات و یا زیارت ابا عبدالله علیه السلام در شب جمعه.

 یکی از همین اوقات ماه شعبان است که منسوب به حضرت رسول (صلی الله علیه و اله) بر اهمیت ماه شعبان در کلام ائمه معصومین علیهم السلام عنایت خاصی وجود داشته است حضرت رسول (صلی الله علیه و اله) می‌فرمایند: «شعبان ماه من است.» (3)

در انتساب این ماه به حضرت عنایت خاصی وجود دارد. بزرگان دین و اولیاء الهی نیز به مومنین نسبت به این ماه شریف سفارش میکردند استغفار و صلوات و روزه گرفتن سفارش شده است امام صادق علیه السلام در روایتی می فرماید: «بهترین عمل این ماه صدقه و استغفار است» (4)

 از جمله اعمال این ماه مناجات شعبانیه است که امیر المومنین در ماه شعبان آن را می خواندند، و اهل بیت نیز به این مناجات مانوس بوده اند. اگر به سیره علمای دین رجوع کنیم، ایشان براهمیت این مناجات تاکید داشته‌اند و مومنین را به خواندن و تامل کردن در آن ترغیب می کردند.

مناجات شعبانیه در کلام امام خمینی(ره)

 حضرت امام خمینی (ره) که خود عارفی وارسته بود بر خواندن این دعا و توجه در مفاهیم آن تاکید داشته در موارد مختلف به اهیمت ان اشاره کرده ، از جمله ایشان در این باره در سخنرانی می فرماید:

«مناجات «شعبانیه» را خواندید؟ بخوانید آقا! مناجات شعبانیه از مناجات هایی است که اگر انسان دنبالش برود و فکر در او بکند، انسان را به یک جایی می رساند. آن کسی که این مناجات را گفته و همه ائمه هم به حسب روایت می خواندند، اینها، آنهایی بودند که وارسته از همه چیز بودند. مع ذلک آن طور مناجات می کردند، برای اینکه خود بین نبودند. هرچه بودند این طور نبوده که خودش را ببیند که، حالا من امام صادق ام دیگر، نه امام صادق مثل آن آدمی که در معصیت غرق است مناجات می کند، برای اینکه می بیند خودش هیچ نیست و هر چه هست نقص است و هر چه هست از اوست. هر چه کمال است از اوست، خودش چیزی ندارد هیچ یک چیزی ندارند، انبیا هم هیچی نداشتند. همه هیچ اند و اوست فقط ، همه هم دنبال او هستند، همه فطرت ها دنبال او هستند، منتها چون ما محجوبیم، نمی فهمیم که ما دنبال او هستیم؛ آنهایی که می فهمند، آنها وارسته می شوند و می روند سراغ همان معنا. این کمال انقطاعی که خواستند، این کمال انقطاع همین است که از همه این چیزهایی که هستش، اصلش به کنار باشند.» (5)

این کلام امام علاوه بر این که بر اهمیت این ماه اشاره دارد، روح بزرگ این مرد الهی مراتب عرفانی ایشان نیز بدست می آید. کسی می توان چنین بیانی کند که عمق این دعا را درک کرده باشد.

مناجات شعبانیه در کلام مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری این حکیم فرزانه که سیره عملی و قولی ایشان حکایت از روح معنوی بالای ایشان دارد، درباره اهمیت ماه شعبان می فرمایند:

«ما وارد ماه شعبان شدیم. ماه عبادت، ماه توسّل، ماه مناجات؛ وَ اسمَع دُعائی اِذا دَعَوتُك، وَ اسمَع نِدائی اِذا نادَیتُك. فصل مناجات با خدای متعال، فصل مرتبط كردن این دلهای پاكْ با معدن عظمت، با معدن نور؛ این را قدر باید دانست. این مناجات شعبانیّه یك تحفه‌ای است كه در اختیار ما قرار داده شده است. خب ما دعا خیلی داریم، همه‌ی این دعاها هم پر از مضامین عالی است، امّا بعضی یك برجستگی خاصّی دارند.

من از امام بزرگوار (رضوان الله علیه) سؤال كردم، گفتم در میان این دعاهایی كه از ائمّه علیهم‌السّلام رسیده است، شما به كدام دعا بیشتر علاقه‌مندید و دلبسته‌اید؟ فرمودند به دعای كمیل و مناجات شعبانیّه؛ به این دو دعا. امام یك دلِ متوجّه به خدا بود، اهل توسّل بود، اهل تضرّع بود، اهل خشوع بود، اهل اتّصال با مبدأ بود؛ وسیله‌ی بهتر در چشم او، این دو دعا بود: دعای كمیل، مناجات شعبانیّه.

وقتی انسان مراجعه میكند به این دو دعا، دقّت میكند، می‌بیند چقدر هم شبیه همند این دو دعا؛ شباهتهای زیادی به هم دارند؛ مناجات انسان خاشع، مناجات انسان متوكّل به خدا؛ كَاَنّی بِنَفسی واقِفَةٌ بَینَ یَدَیك، وَ قَد اَظَلها حُسنُ تَوَكُّلی عَلَیك، فَقُلتَ ما اَنتَ اَهلُه، وَ تَغَمَّدتَنی بِعَفوِك. امید، امید به مغفرت الهی، به رحمت الهی، به توجّه الهی، بلندهمّتیِ در درخواست از پروردگار؛ اِلهی هَب لی كَمالَ الانقِطاعِ اِلَیك، و اَنِر اَبصارَ قُلوبِنا بِضیاءِ نَظَرِها اِلَیك. ماه شعبان یك چنین ماهی است؛ دلهای پاك، دلهای نورانی، دلهای جوان، از این موقعیّت بهره بگیرند، استفاده كنند، رابطه‌تان را با خدا قوی كنید.» (6)

این کلام مقام معظم رهبری در ضمن بیان اهمیت مناجات شعبانیه به عظمت روحی امام راحل اشاره دارد. اما به این نکته باید توجه داشت که خود ایشان نیز هچنانکه در بعد سیاسی و اداره جامعه، بگفته دوست و دشمن سالک طریق امام بوده اند، این ابعاد معنوی که در توصیف امام راحل وجود دارد را نیز دارا هستند، اما گاهی ممکن است از این مطلب غفلت شود و به ابعاد دیگر زندگی مقام معظم رهبری توجه نشود. این که ایشان در مسائل معنوی و عدم توجه به دنیا، پیرو راستین آن امام بوده اند، انس معنوی ایشان با قرآن و ادعیه و سحرخیزی و ارتباط و توسل به محضر امام زمان علیه السلام و تشرف ایشان به مسجد مقدس جمکران همه این امور کاشف از مراتب ایمانی و کمالی این خلف صالح و رهبر فرزانه است.

در روایات وارد شده در عصر غیبت باید به فقیه جامع شرائط، حافظ دین و مخالف هوای خود رجوع شود: «اما الحوادث الواقعه فرجوع فیها الی رواه حدیثنا... (7) و «من کان صائنا لنفسه حافظا لدینه مخالفا لهواه..» (8) با توجه به سیره عبادی و اجتماعی این دو مر بزرگ، همه این اوصاف در این دو شخصیت بزرگ تبلور و ظهور دارد. از سوی دیگر این دو شخصیت بزرگوار با چنین مسئولیت سنگین و مشغله فراوانی، با این حال از تضرع به درگاه الهی و توسل به اهل بیت غافل نبوده اند و این مهم در سیره عملیشان ساری و جاری بوده است. این حقیقت بر ما این نکته را یاد آور می شود اگر این اشخاص بزرگ چنین بوده اند، بر ما نیز لازم است که به این اوقات شریف عنایت و توجه خاصی داشته و با مناجات شعبانیه مانوس باشیم.

محسن پیرهادی

(1) بحارالانوار، ج74؛ ص166.

(2) بقره،186

(3) بحارالانوار، ج97؛ ص 83.

(4) اقبال الاعمال،3؛294

(5) صیفحه امام،19؛253.

(6) ۱۳۹۲ /۰۳/۲۲ دیدار مردمی.

(7) احتجاج2؛283.

(8) احتجاج2؛508.