شب های قدر فرصت خودسازی

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از جام جم آنلاین، آیت‌ا... محمدباقر تحریری، از علما و مدرسین حوزه علمیه تهران و تولیت مدرسه علمیه مروی در گفت‌وگو با جام‌جم از آثار فردی و اجتماعی برپایی مراسم مذهبی شب قدر می‌گوید:  چرا شب قدر را شب سرنوشت می‌گویند؟ آیا این تعبیر برای همه بشر است یا فقط به مؤمنین و مسلمین اختصاص داد؟  برای روشن شدن این مطلب باید به چند نکته توجه کرد: اولا دین الهی برای همگان و اسلام دین جهانی است که هم از جهت مکانی وسعت دارد و هم شامل همه بشریت می‌شود و هم از لحاط زمانی تا قیامت ادامه دارد و دینی بعد آن نخواهد آمد و ثانیا «قرآن کریم» شاخصه دین اسلام است که همواره گویا و معجزه نبی اکرم(ص) است. آیاتی که دلالت بر معجز بودن قرآن است در موارد بسیاری در کتاب مقدس ما بیان شده است. بنابراین قرآن حاکمیت دارد و زنده است.  بعد از قیامت هم آثار پیوستن به ادیان الهی و نپیوستن به آنها ظهور پیدا می‌کند. در قیامت عالم جزا و حساب و کتاب برای همه است. در قرآن کریم دو مشخصه برای شب قدر بیان شده است، اول این‌که قرآن در شب قدر نازل شده است و دوم این‌که ملائکه و روح در این شب نازل می‌شوند و همه مقدرات را نازل می‌کنند. سؤال این است که ملائکه و روح کجا و بر چه کسی نازل می‌شوند؟  باید جایگاهی باشد که ملائکه و روح به آنجا نازل شوند و مأموریتی را  ایفا کنند. در قرآن کریم این معنا به‌طور خاص نیامده است که فقط مقدرات انسان‌های مؤمن رقم زده می‌شود و تَنَزَّلُ الْمَلَائِکهُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کلِّ أَمْرسَلامٌ هِی حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ. اما با تکیه به روایات و با مرجعیت سخن پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) این موضوع را استنباط می‌کنیم که مقدرات همه انسان‌ها در شب قدر اندازه‌گیری و امضا می‌شود با این مقدمات شب قدر به‌طور خاص برای همه انسان‌ها شب تعیین سرنوشت سعادت یا شقاوت است. سعادت یا شقاوت هر انسانی بدون جبر و کاملا با اختیار و انتخاب خود اوست. در این شب برای انسان نوشته می‌شود چه چیز برای او تقدیر الهی خواهد شد و آن از طریق ملائکه و روح که ماموران الهی هستند به امام ابلاغ می‌شود زیرا باید جایگاهی باشد که هم ظرفیت گرفتن پیام خداوند را داشته باشد و هم آن پیام از دستبرد جنبه‌های بشری محفوظ باشد و لازمه‌اش عصمت این شخصیت است و آن جز امام معصوم زنده کسی نیست. سپس از طریق امام به همه انسان‌ها می‌رسد.

 

در شب قدر به عبادت، شب زنده‌داری و مناجات توصیه شده است. از طرفی شما به اختیار و انتخاب انسان در مقدرات اشاره کردید. آیا این دو امر با هم منافاتی ندارند؟ 

باید توجه داشت که اختیار ما در طول اختیار خداست. ما استقلال وجودی نداریم اما اختیار داریم. بنابراین خدای متعال برای ما خواسته است که اگر بخواهیم در مسیر هدایت قرار بگیریم إِنَّا هَدَینَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکرا وَ اِمَّا کفُورا. همه ادیان الهی این معنا را بیان کرده‌اند اما برای طریق سعادت شرایطی وجود دارد. همان‌طور که در طریق شقاوت زمینه‌هایی وجود دارد.

انسان بعد از ایمان به خداوند، قیامت و حقانیت دین الهی به طریق سعادت دست پیدا می‌کند. ایمان شرط اصلی سعادت است. اجزای دیگر عمل صالح و تحت ربوبیت خدای متعال قرار گرفتن است، یعنی قانونگذاری خدا را بپذیریم و با رعایت قوانین الهی زندگی کنیم. انسان هر اندازه قوانین الهی را رعایت کند به همان اندازه به سعادت نزدیک می‌شود و اگر تخطی کند، شب قدر فرصتی برای جبران آن است. یکی از اعمال خوب شب قدر این است که امور گذشته را بررسی و موفقیت‌ها و عصیان خود را در بندگی خداوند واکاوی تا موانع سعادت را شناسایی کنیم و از سر راه برداریم. زیرا شب قدر، شب تحول است.

 قدر یعنی اندازه‌گیری و دگرگون‌شدن. بنابراین با اختیار انسان همراه است. یکی از زمینه‌های تحول اظهار خضوع در درگاه خداوند است. یعنی از خدا بخواهیم خدایا شرایط را برای تحول معنوی من و جامعه فراهم کن. خداوند شرایط را فراهم کرده و در اختیار ما گذاشته است. البته ما اگر بخواهیم به سعادت برسیم باید این شرایط را در زندگی دنبال کنیم و موانع را کنار بزنیم. موانع وسوسه‌ها و طغیان‌های نفسانی و وسوسه‌های شیطانی است که نیرو‌های نفسانی رو ترغیب می‌کند در برابر فرمان و دین خدا قرار بگیرد. دعا و اظهار محبت به خداوند نشان‌دهنده معرفت ماست. اظهار نیاز معنوی و مادی، استغفار و طلب بخشش بخشی از راه‌هایی است که موجب می‌شود موانع سعادت کنار زده شود. ماه رمضان و شب‌های قدر این جایگاه را دارد تا زمینه‌ای فراهم سازد با توسل به اهل‌بیت(ع) و واسطه قراردادن مقربان درگاه حق به جنبه‌های سعادت دست یابیم.

   شب زنده‌داری، توکل، توسل و استغفار شب‌های قدر چه تاثیری در رشد معنوی افراد دارد؟

وقتی انسان بخواهد در مسیر سعادت قرار بگیرد، که همان قرب به خداست یعنی درک خاص از رابطه شؤون وجودی با خدای متعال راه‌هایی را باید طی کند. یکی از آنها توسل به اهل‌بیت(ع) است؛ قرآن سر می‌گیریم و خدا را به 14معصوم قسم می‌دهیم. چنان‌که خداوند فرموده به‌واسطه صبر و نماز کمک بگیرید؛ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاه.

باید آنچه خدا برای رسیدن به هدف برای ما راه قرار داده، بپذیریم. انبیای الهی و اولیاءا... واسطه فیض هستند و توسل به آنها باعث زدودن کدورت‌های روحی ما می‌شود. کدورت‌هایی که در اثر غفلت یا فراموشی خواسته یا ناخواسته به‌واسطه گناه در روح ما شکل گرفته است. توسل و استغفار موجب می‌شود انسان در خود تحول ایجاد کند. چون عالم، عالم تحول است. راه خوبی و بدی هرگز به روی ما بسته نشده و تا آخر عمر راه برای انتخاب باز است. شب‌های قدر زمینه بسیار خوبی برای تحول است.

 

این‌که گفته می‌شود مقدرات ما در شب قدر نوشته می‌شود به معنای عدم اختیار و انتخاب ما نیست بلکه راه باز است و می‌توان مسیر را موقت یا دائم تغییر داد و با توجه به این حقیقت مقدرات ما بر قلب امام‌زمان(عج) نازل می‌شود و امام واسطه است. به همین دلیل شب قدر فضیلت بسیار دارد تا فرد آمادگی کامل پیدا کرده و مسیر درست را انتخاب کند.

 گفته می‌شود شب قدر فرصت مناسبی برای شکل‌گیری خانواده معنوی است. چه توصیه‌ای به خانواده‌ها دارید تا به این مسیر قدم بگذارند؟

خانواده‌ها مسؤولیت بزرگی دارند؛ اول جنبه‌های ایمانی است که قبول کردیم در زندگی پایبندی خودمان را نشان دهیم؛ تقید به عبادات مثل نماز، روزه، قرآن‌خواندن و ارتباط با ائمه(ع).

پدر یا مادر که شاغل هستند باید مقید بوده و درآمد حلال داشته باشند زیرا تاثیر مستقیمی ‌بر روحیه فرزندان می‌گذارد. باید مقید باشند از گناهان دوری کنند. به‌خصوص در این ایام که شبکه‌های ماهواره‌ای و فضای مجازی فرصت تربیت را برای خانواده‌ها محدود کرده‌است باید برای دور کردن فرزندان از گناه برنامه‌ریزی کنند.

در خانواده قرآنی، پدر، مادر و فرزندان نورانی و لطیف هستند. این نورانیت ارتباط مستقیم با پایبندی آنها به مسائل دینی و ارتباط با خدا دارد. یکی از راه‌های ساختن خانواده قرآنی شرکت در مجالس بزرگداشت اهل‌بیت‌(ع) است. جلسات دینی و معرفت‌افزایی مانند مراسم شب قدر فرصت خوبی است تا ظرفیت معنوی خانواده بالا برود. البته والدین در نظر داشته باشند که فرزندان خود را در مجالس مذهبی خسته نکنند.

 

طولانی‌مدت حضور نداشته باشند که موجب خستگی فرزندان به‌خصوص کودکان نشوند. خانواده‌ها حتما ظرفیت وجودی کودکان را در نظر بگیرند و کاری نکنند که آنها از شرکت در مجالس دینی دلزده شوند. اجازه بدهند تا عبادات را با اختیار خود انجام دهند. در این صورت شرکت در مجالس مذهبی در شکل‌گیری خانواده معنوی و دینی تاثیر خوبی خواهد داشت.

   بازسازی روحی مومنان در شب قدر علاوه‌بر آثار فردی چه آثار اجتماعی‌ای دارد؟

 وقتی افراد در جهت معنوی و تقید به مسائل دینی قرار بگیرند و این پایبندی صحیح، عمیق و باورمند باشد، این ایمان در ارتباطات با دیگران هم ظهور پیدا می‌کند. کاسب در کسبش این پایبندی را نشان می‌دهد و سعی می‌کند دروغ نگوید، ربا نگیرد، گرانفروشی نکند و رشوه نگیرد. کارمند در اداره سعی می‌کند درست رفتار کند و ... . مجموعه این افراد هستند که جامعه را شکل می‌دهند. وقتی پایبندی در افراد شکل بگیرد به کل جامعه سرایت می‌کند و تاثیر اجتماعی خواهد داشت. زیرا هر شخصی کم یا زیاد، رابطه اجتماعی دارد. هر شخصی از رأس جامعه تا بدنه و کف جامعه در شکل‌گیری جامعه‌ای که مردم در آن به دین تقید دارند، تاثیرگذارند.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، این مساله در جامعه ایرانی به‌خوبی مشهود بود. البته نوسان‌هایی در دولت‌های مختلف داشت زیرا هر فردی که در رأس قرار می‌گیرد بر اوضاع جامعه تاثیرگذار است. هر مقدار رئیس دولت و وزرا نسبت به دستورات دین، عدالت و معنویت پایبندی داشته باشند بر جامعه تاثیر مطلوب می‌گذارد. یعنی همان اندازه که فرد و خانواده به عنوان جامعه کوچک در شکل‌گیری جامعه مومن موثر است دولت‌ها نیز تاثیرگذارند.

     آیا می‌توان امید داشت با تحولات معنوی شب‌های قدر، فرد و جامعه سالم داشته باشیم؟

هر اندازه اجتماعات مذهبی با محتوای خوبی شکل بگیرد تا معارف دین به شکل درستی به مردم ارائه شود، در اعمال و زندگی روزمره مردم تاثیرگذار خواهد بود.
کسانی که اجتماعات دینی را تشکیل می‌دهند باید اخلاص داشته باشند. خودشان مطرح نباشند. ترویج دین و معارف دین و شناختن اولیای الهی مقصود برنامه‌های آنان باشد. در این صورت رو به صلاح و اصلاح جامعه خواهیم رفت. جامعه سالم از مجالس دینی متولد می‌شود.

    برای تداوم برداشت‌های ایمانی و مومنانه از شب‌های قدر در طول سال چه پیشنهادی دارید؟

باید توجه داشت که سعادت و مسیر خیر به یک مقطع زمانی کوتاه محدود نمی‌شود. عبادت در ماه رمضان و نیایش در شب قدر خوب و لازم است درصورتی‌که تداوم داشته باشد. مومنان در ماه رمضان مشغولیت‌های خوب عبادی دارند؛ مانند خواندن قرآن، ارتباط با مسجد، مجالس دینی، راز و نیاز و توسل و ... از اعمال نیک مومنان است که متاسفانه در ماه‌های بعد ضعیف می‌شود. باید این اعمال خیر را در ماه‌های بعد استمرار دهیم و محور زندگی ما شوند. در این صورت حال‌وهوای خوب شب قدر برای ما باقی می‌ماند و در تغییر مسیر زندگی انسان نقش‌آفرین خواهد بود.

   بهترین دعایی که در این شب‌ها باید داشته باشیم چیست؟

 بهترین دعا طلب عافیت است. یعنی انسان از خدای متعال بخواهد با سلامت اعتقادی و عملی از این دنیا به جهان باقی برود. در دعای شب 23 که بهترین شب‌های قدر است می‌گوییم خدایا عمرم را طولانی کن، وسعت رزق به من بده و جسمم را سالم کن و مرا به آرزویم که قرب به توست برسان و اگر من از اشقیا هستم مرا از زمره اشقیا محو کن و در زمره سعادتمندان ثبت کن. همچنین توجه به امام‌زمان‌(عج) بسیار خوب است. در شب قدر ملائکه و روح به قلب ایشان نازل می‌شود. باید رضایت حضرت را طلب کنیم و دعای مخلصانه برای فرج ایشان با عافیت فردی و اجتماعی بخواهیم تا بتوانیم پذیرای آن حضرت باشیم. 

 

نازلی مروت / روزنامه جام جم