نجات جان زنان با یک آزمایش ساده؛ غربالگری از ۳۵ سالگی فراموش نشود

سرطان پستان، شایع‌ترین نوع سرطان در میان زنان در سراسر جهان به شمار می‌رود و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. بر اساس آمارها، سرطان پستان بیشترین میزان بروز را در بین بانوان ایرانی دارد و همچنان یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت زنان محسوب می‌شود؛ مانند بسیاری از انواع سرطان، علت دقیق بروز سرطان پستان نیز به‌طور کامل شناخته‌شده نیست. این بیماری معمولاً ناشی از مجموعه‌ای از عوامل خطرزا است و نمی‌توان تنها یک عامل خاص را مسئول آن دانست.

یکی از رایج‌ترین باورهای نادرست در میان مردم، تصور ارتباط حتمی بین سابقه خانوادگی و ابتلا به سرطان پستان است. بسیاری از زنان، به دلیل نداشتن سابقه خانوادگی، از انجام آزمایش‌های غربالگری و چکاپ‌های سالیانه خودداری می‌کنند. این در حالی است که تنها حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از موارد ابتلا به سرطان پستان، منشأ ژنتیکی دارند و در نتیجه بیشتر مبتلایان هیچ سابقه خانوادگی از این بیماری ندارند.

در همین راستا خبرنگار مهر با مریم سرکرده عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و فلوشیپ جراحی پستان گفتگویی داشته است.

عوامل خطر و راه پیشگیری از ابتلا به سرطان پستان چیست؟

سرکرده: سرطان پستان، مانند سایر سرطان‌ها، اغلب از ترکیب عوامل مختلف پدید می‌آید. سبک زندگی ناسالم، تغذیه نادرست به‌ویژه مصرف زیاد غذاهای فرآوری‌شده و فست‌فود، و چاقی از جمله فاکتورهایی هستند که می‌توانند خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهند.

چاقی، به‌خصوص در زنان، به دلیل افزایش تولید استروژن از بافت چربی، نقش قابل توجهی در ابتلا به این بیماری دارد. از سوی دیگر، استفاده از دخانیات و مصرف الکل نیز از عوامل خطرناک و مهم، برای بروز سرطان پستان به شمار می‌روند و افراد برای حفظ سلامت خود بهتر است که از این مواد دوری کنند.

بارداری در سنین پایین و شیردهی می‌توانند نقش محافظتی در برابر سرطان پستان ایفا کنند. این عوامل از جمله روش‌های طبیعی پیشگیری به شمار می‌روند که همچنان در بسیاری از کشورهای جهان مورد تأکید قرار می‌گیرند. در مقابل، مصرف داروهای هورمونی به‌ویژه به‌صورت بی‌رویه، می‌تواند ریسک ابتلا به این سرطان را افزایش دهد و استفاده از این داروها با احتیاط و تنها تحت نظارت پزشکی انجام شود.

آیا نمونه‌برداری از توده پستان خطرناک است؟

سرکرده: یکی از اشتباهات رایج و خطرناک در میان بیماران مبتلا به سرطان پستان، باور غلطی است که می‌گوید (نمونه‌برداری از توده باعث پخش یا وخیم‌تر شدن بیماری می‌شود). این تصور نادرست، بارها موجب شده بیماران به دلیل ترس و تردید، روند تشخیص زودهنگام و شروع درمان را به تعویق بیندازند و در نتیجه، با پیشرفت بیماری به پزشک مراجعه کنند.

بیوپسی یا نمونه‌برداری، روش علمی و اثبات‌شده در تمام دنیا برای تشخیص دقیق سرطان پستان است. بر اساس شواهد علمی موجود و مطالعات بین‌المللی، انجام نمونه‌برداری نه‌تنها هیچ‌گونه تأثیر منفی در پیشرفت بیماری ندارد، بلکه کلید اصلی تشخیص دقیق و درمان مؤثر به‌موقع محسوب می‌شود.

تأخیر در تشخیص، اغلب ناشی از ترس بی‌پایه و ناآگاهی بیماران نسبت به روند تشخیصی است. این تأخیر می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به‌همراه داشته باشد؛ چرا که بیماران زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که بیماری در مراحل پیشرفته قرار دارد و احتمال موفقیت درمان کاهش یافته است.

آموزش و اطلاع‌رسانی صحیح نقش مؤثری در اصلاح باورهای نادرست و افزایش مراجعه به موقع بیماران برای انجام غربالگری دارد. یکی از وظایف مهم نظام سلامت، تقویت اعتماد عمومی به فرآیندهای درمانی و علمی مانند نمونه‌برداری است.

غربالگری چه مقدار در درمان سرطان پستان اهمیت دارد؟

سرکرده: اهمیت غربالگری سرطان پستان، دقیقاً در همین نقطه برجسته می‌شود. تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری منظم، باعث کاهش بار بیماری، ساده‌تر شدن روند درمان، و کاهش عوارض جانبی درمان می‌شود. هرچه بیماری زودتر شناسایی شود، درمان با دقت و اثربخشی بیشتری انجام می‌گیرد و بیماران نیز آسیب‌های جسمی و روانی کمتری متحمل می‌شوند.

این فرایند، یک زنجیره به‌هم‌پیوسته است؛ از آگاهی، مراجعه به‌موقع، غربالگری، تشخیص زودهنگام تا درمان مؤثر و کامل. هرگونه خلل یا تأخیر در این چرخه می‌تواند هزینه‌های جبران‌ناپذیری به‌همراه داشته باشد؛ هم برای بیمار و هم برای سیستم سلامت کشور.

آغاز به‌موقع غربالگری سرطان پستان می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشگیری از پیشرفت بیماری و کاهش نیاز به درمان‌های تهاجمی ایفا کند. بر اساس توصیه‌های به‌روز شده پزشکی، در کشور ما به‌دلیل سن پایین‌تر بروز سرطان پستان نسبت به کشورهای دیگر، آغاز غربالگری از ۳۵ سالگی برای زنان ایرانی ضروری اعلام شده است.

غربالگری از چه سنی باید آغاز شود؟

سرکرده: غربالگری سرطان پستان، مانند آزمایش‌های سالانه قند خون یا چکاپ‌های عمومی، باید به‌عنوان بخشی از مراقبت‌های روتین سلامت زنان تلقی شود. در حالی که در بسیاری از کشورها غربالگری از سن ۴۰ سالگی آغاز می‌شود، در ایران با توجه به الگوی بروز بیماری، زنان از ۳۵ سالگی به‌طور منظم معاینه و ماموگرافی سالیانه انجام دهند.

تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری به معنای شناسایی توده‌هایی است که بیمار هنوز هیچ نشانه یا دردی احساس نمی‌کند. در واقع، بسیاری از موارد سرطان پستان در مراحل اولیه بدون علامت هستند و تنها از طریق ماموگرافی قابل شناسایی‌اند.

عوامل متعددی در افزایش یا کاهش ریسک ابتلا به این بیماری نقش دارند و باید به صورت تجمعی در نظر گرفته شوند. یکی از مهم‌ترین عوامل پیشگیری، بارداری در سنین پایین و شیردهی کافی است که می‌تواند تا حد قابل توجهی خطر ابتلا به سرطان پستان را کاهش دهد. این عوامل با بلوغ طبیعی و کامل پستان‌ها ارتباط دارند اما نمی‌توان گفت هر کسی که این شرایط را داشته باشد به طور قطع از سرطان محافظت می‌شود.

تشخیص زودهنگام سرطان پستان چقدر می‌تواند کمک کننده باشد؟

سرکرده: اگر در غربالگری، توده‌ای در اندازه سه تا چهار میلی‌متر شناسایی شود، شرایط بیمار به‌مراتب بهتر از زمانی است که توده به دو یا سه سانتی‌متر رسیده باشد. زمانی که اندازه توده از دو سانت فراتر می‌رود، درمان با شیمی‌درمانی تقریباً اجتناب‌ناپذیر می‌شود و احتمال انجام جراحی‌های گسترده‌تر از جمله تخلیه کامل پستان نیز افزایش می‌یابد.

در مقابل، توده‌های کوچک‌تر معمولاً تنها با یک جراحی محدود قابل برداشت هستند و در بسیاری از موارد حتی نیازی به شیمی‌درمانی پس از عمل وجود ندارد. این مزیت تنها زمانی محقق می‌شود که بیماری در مرحله پیش‌بالینی و به کمک غربالگری شناسایی شده باشد.

چه زمانی نیاز به برداشتن پستان است؟

سرکرده: یکی از نگرانی‌های شایع بیماران، احتمال برداشتن پستان به دلیل پیشرفت سرطان است. این اتفاق معمولاً زمانی رخ می‌دهد که توده سرطانی رشد زیادی کرده و دیگر با روش‌های محافظه‌کارانه قابل درمان نیست. اگر سرطان در مراحل اولیه شناسایی شود، در بسیاری از موارد می‌توان با درمان‌های محدودتر، بدون نیاز به برداشت کامل پستان، بیماری را کنترل کرد.

همچنین برداشتن پستان یا ماستکتومی، زمانی ضرورت می‌یابد که توده سرطانی رشد زیادی داشته یا در بافت‌های اطراف گسترش یافته باشد. در چنین شرایطی، حفظ پستان دیگر امکان‌پذیر نیست و برای جلوگیری از گسترش بیشتر بیماری، تخلیه انجام می‌شود.

تنها راه جلوگیری از رسیدن به این مرحله، تشخیص زودهنگام است؛ تشخیصی که فقط از طریق غربالگری منظم ممکن می‌شود، نه زمانی که بیمار خودش متوجه توده شود و سپس به پزشک مراجعه کند.

کلید موفقیت در کنترل سرطان پستان، آگاهی‌رسانی گسترده و اصلاح باورهای غلط در جامعه است. هرچقدر زنان بیشتر با اهمیت غربالگری آشنا باشند، احتمال تشخیص زودهنگام افزایش می‌یابد و به تبع آن، بار روانی، جسمی و اقتصادی درمان برای بیماران کاهش پیدا می‌کند.

آمار مبتلایان به سرطان پستان در ایران چقدر است؟

سرکرده: آمار جهانی نشان می‌دهد که از هر هشت زن، یک نفر در طول عمر خود به سرطان پستان مبتلا می‌شود؛ عددی که به‌روشنی بیانگر فراگیری و اهمیت این بیماری در سطح بین‌المللی است. این آمار، نه‌تنها خیره‌کننده، بلکه نگران‌کننده است و اهمیت بالای پیشگیری، غربالگری و آگاهی‌رسانی را بیش از پیش نشان می‌دهد.

در یک مطالعه انجام‌شده در کشور، مشخص شد که از میان زنانی که برای غربالگری و بررسی مراجعه کرده‌اند، از هر ۱۳ نفر، یک مورد ابتلا به سرطان پستان گزارش شده است. هرچند این آمار نسبت به میانگین جهانی پایین‌تر به‌نظر می‌رسد، اما نباید به آن به چشم یک مزیت نگاه کرد.

نبود نظام غربالگری سراسری و ثبت دقیق اطلاعات در ایران ممکن است منجر به کمتر شناسایی شدن موارد واقعی شده باشد. در واقع، آمار پایین‌تر به معنای کاهش بیماری نیست، بلکه بیانگر کاهش شناسایی و تشخیص زودهنگام است.

نقش سبک زندگی ناسالم در ایجاد سرطان پستان چیست؟

سرکرده: تغییر سبک زندگی، افزایش مصرف فست‌فود، غذاهای فرآوری‌شده و کاهش فعالیت بدنی، از جمله عوامل مشترک در شیوع انواع سرطان‌ها به‌ویژه سرطان پستان هستند. مواد نگهدارنده موجود در این غذاها، با اختلال در عملکرد طبیعی سلول‌ها، می‌توانند مسیر تبدیل سلول سالم به سلول سرطانی را هموار کنند.

تحرک، تغذیه سالم و کنترل وزن سه گام اساسی در پیشگیری برای کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان، زنان باید به مواردی اعم از افزایش تحرک بدنی روزانه و انجام منظم فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، پرهیز از مصرف غذاهای صنعتی و آماده مانند فست‌فود و سوسیس و کالباس و استفاده از غذاهای خانگی تازه و سالم توجه ویژه داشته باشند.

آیا چاقی می‌تواند از عوامل ابتلا به سرطان پستان باشد؟

سرکرده: چاقی یکی از عوامل خطرزای مهم در ابتلا به سرطان پستان است. این مسأله به دلیل افزایش تولید استروژن از بافت چربی می‌تواند زمینه‌ساز رشد سلول‌های سرطانی شود. آمار جهانی و داخلی سرطان پستان، ضرورت آگاهی‌رسانی گسترده، اجرای نظام غربالگری منظم، و اصلاح سبک زندگی را دوچندان کرده است و با توجه به روند صنعتی‌شدن کشور و تغییر الگوهای تغذیه و تحرک، زنان باید بیش از گذشته مراقب سلامت خود بوده و از معاینات دوره‌ای و چکاپ‌های منظم غافل نشوند.

زمان مناسب شروع غربالگری کسانی که هنوز ازدواج نکرده‌اند چقدر است؟

سرکرده: سن شروع غربالگری سرطان پستان به وضعیت فردی بستگی دارد. افرادی که سابقه خانوادگی قوی دارند، توصیه می‌شود از ۲۰ سالگی، معاینه ماهانه توسط خود فرد شروع شود. بهترین زمان معاینه، زمانی است که سینه‌ها نرم و غیر دردناک هستند، معمولاً پس از پایان دوره قاعدگی؛ در این موارد احتمال وجود جهش ژنتیکی بالاتر است و توصیه می‌شود از سن ۲۵ سالگی، غربالگری‌های دقیق‌تری مانند ام آر آی سالیانه انجام شود.

برای افراد عادی، بهترین زمان شروع ماموگرافی از سن ۳۵ تا ۴۰ سالگی است، به خصوص در کشورهایی مانند ایران که سن ابتلا به سرطان پستان نسبت به برخی کشورها پایین‌تر است؛ اما تمام زنان از سن ۲۰ سالگی به بعد، ماهی یک بار و پس از پایان عادت ماهانه، پستان‌های خود را معاینه کنند. این معاینه به شناخت بهتر از بافت طبیعی پستان کمک می‌کند.

هدف از معاینه شخصی پستان چیست؟

سرکرده: شناخت بافت طبیعی پستان توسط خود فرد، کلید تشخیص زودهنگام تغییرات احتمالی است. بهترین زمان برای انجام این معاینه چند روز پس از پایان پریود است، زمانی که سینه‌ها نرم‌تر هستند و حساسیت کمتری دارند؛ این معاینه می‌تواند مقابل آینه و به‌راحتی در خانه انجام شود.

در ایران، به دلیل پایین‌تر بودن سن بروز سرطان پستان نسبت به کشورهای غربی، آغاز غربالگری از ۳۵ سالگی توصیه می‌شود. این غربالگری شامل ماموگرافی سالانه است و در صورت نیاز، سونوگرافی پستان نیز به عنوان مکمل انجام می‌شود.

ماموگرافی و سونوگرافی دو روش تصویربرداری مستقل هستند و یکی جایگزین دیگری نیست. ترکیب این دو روش تصویربرداری، به پزشک امکان می‌دهد تصویری کامل‌تر از وضعیت پستان به‌دست آورد.

شایعه سرطان‌زا بودن ماموگرافی چیست؟

سرکرده: یکی از باورهای نادرست که باعث نگرانی برخی زنان شده، اشعه‌دار بودن ماموگرافی و ارتباط آن با ایجاد سرطان است. این باور کاملاً اشتباه و بی‌پایه است. اشعه‌ای که در ماموگرافی استفاده می‌شود، بسیار کمتر از اشعه‌هایی است که روزانه به‌صورت طبیعی در محیط دریافت می‌کنیم؛ به‌علاوه از آنجایی که ماموگرافی فقط سالانه یک‌بار انجام می‌شود، میزان این اشعه به هیچ وجه تهدیدکننده سلامت نیست؛ در مقابل فایده‌ای که این آزمایش در تشخیص زودهنگام و نجات جان افراد دارد، بسیار بالاتر از هرگونه ضرر احتمالی است.