شماره ۳۷ فصلنامه علمی - پژوهشی «فرهنگ رضوی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، سی و هفتمین شماره فصلنامه علمی - پژوهشی «فرهنگ رضوی» به صاحب امتیازی بنیاد بین المللی فرهنگی هنری امام رضا (ع) با مدیر مسؤولی محمود رضا برازش و سردبیری جلال درخشه منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

پژوهشی در تطبیق آراء مفسران در باره عدالت اجتماعی با تاکید بر آیه 25 سوره حدید 1. بررسی روایت گردشگران از تجربه حضور در اماکن مقدس با رویکرد پدیدارشناسانه: مطالعه موردی حرم رضوی

مصطفی محمودی

چکیده: تلاش این جستار، تأملی پدیدارشناسانه در تجارب گردشگرانی است که به نیت زیارت(گردشگران مذهبی) یا قصد بازدید(گردشگران فرهنگی) به حرم رضوی وارد شده‌اند. بررسی روایت‌های این گردشگران از زمان حضور در این مکان شریف، بازخوردهای بی‌واسطه‌ای را در اختیار متولیان امور حرم می‌گذارد. در این پژوهش، نظرات گردشگران داخلی و خارجی جمع‌آوری گردیده است که در یک دهۀ گذشته، تجربۀ حضور خود را در حرم رضوی به زبان‌های غیرفارسی (انگلیسی، آلمانی، اسپانیایی، روسی، چینی، ژاپنی، عربی و ترکی استانبولی) در وب‌سایت‌های معتبر به اشتراک گذاشته‌اند. نتایج این پژوهش به‌روشنی نشان می‌دهد که تجربۀ حضور در حرم رضوی هم تجربه‌ای زیبایی‌شناختی(بُعد ذهنی) و هم تجربه‌ای از نوع احتیاجات بازدیدکننده مکان‌های فرهنگی(بُعد عینی) است؛ زیرا گردشگران علاوه بر روایت زیبایی و شکوه حرم رضوی به احتیاجات خود مانند دسترسی به صحن اصلی و وجود راهنما اشاره کرده‌اند. با توجه به نتایج پژوهش، استفاده از فناوری‌های نوین، برگزاری تورهای حرم‌گردی و برنامه‌ریزی برای حضور گردشگران غیرمسلمان در صحن اصلی با رعایت تمام آداب پیشنهاد می‌شود.

روش‌شناسی علمی پاسخگویی به شبهات در سیرۀ رضوی

حسن خرقانی؛ البرز محقق گرفمی

چکیده: پاسخگویی به شبهات نیازمند دانستن و به‌کار بردن مهارت‌هایی است که بخشی از آن‌ها به توانمندی‌های علمی نامبردار است. این نوشتار به گونه تحلیلی توصیفی سامان یافته و در پی یافتن روش‌های علمی پاسخگویی به شبهات در سیرۀ رضوی است. با دقت در سیرۀ امام هشتم شیعیان می‌توان دریافت که این توانمندی‌ها به شکلی روشمند به دو دستۀ عقلی و نقلی تقسیم شده است. بنا بر یافته‌های این نوشتار، برخی از روش‌هایی که امام رضا (ع) در پاسخگویی به شبهات از آن‌ها بهره می‌گرفتند عبارت است از: استناد به قرآن مجید و سنت نبوی، توجه به خاستگاه‌ها و علت‌های ایجاد شبهه، بهره‌مندی از برهآن‌های معقولیت، خُلف و سَبر و تقسیم، توسعه روش‌شناختی، ابطال لازمه‌های نادرست شبهه، استناد به انگاره‌های مورد قبول مخاطب، محسوس‌سازی معقولات، تبیین صحیح مفاهیم و انگاره‌های شبهه و بهره‌گیری از تاریخ صحیح.

تحلیل محتوای فصلنامه فرهنگ رضوی

مهدی علیپور حافظی؛ داریوش مطلبی

چکیده: این پژوهش با هدف شناسایی وضعیت مقالات منتشر شده در فصلنامۀ فرهنگ رضوی صورت گرفته است. رویکرد پژوهش، کمّی و روش پژوهش تحلیل محتواست. اطلاعات مورد نیاز از سامانۀ نشریه دریافت شد. اطلاعات کتاب‌شناختی مقاله به همراه وابستگی سازمانی و رتبۀ علمی و رشتۀ تحصیلی پژوهشگران و نیز چکیده و کلیدواژه‌های مقالات در فایل اکسل به طور کامل وارد شد. سپس این داده‌ها پس از سه مرحله تمیزسازی، وارد نرم‌افزارهای تولید گراف شد و در نتیجه گراف‌ها و نقشه‌های علمی و نیز نمودارها از نرم‌افزار دریافت و توصیف و تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد که 291 نویسنده با نشریه همکاری داشته‌اند. از این بین تنها 1درصد از نویسندگان دارای 5 مقاله منتشر شده در 32 شماره نشریه هستند. همچنین پنج دانشگاه امام صادق (ع)، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و دانشگاه الزهرا(س) بیش از 60 درصد وابستگی سازمانی‌ پژوهشگران را تشکیل می‌دهد. بین دانشگاهیان، اعضای هیئت علمی با رتبۀ استادیار بیشترین همکاری را با نشریه دارند. یافته‌ها حاکی از همکاری کمتر از 25 درصد خانم‌ها در انتشار مقالات دارد و پژوهشگرانی از رشتۀ علوم قرآن و حدیث به تنهایی با 103 عنوان مقاله، رتبۀ نخست را کسب کرده‌اند.

بررسی گفتمان القایی در فرایند مناظرۀ امام رضا (ع) با علمای ادیان

ناهید نصیحت؛ رضوان باغبانی

چکیده: در دوران امام رضا (ع)، به دلیل تحولات فرهنگی سیاسی جامعه، گفتمان­ های گوناگونی سربرآورند که هر کدام از آن‌ها به دفاع از ایدئولوژی خود پرداختند. در این میان، مناظراتی بین امام رضا (ع) و بزرگان ادیان شکل گرفت. امام در میدان نبرد اندیشۀ حق و باطل، تلاش می ­کند با استدلال­ های عقلی و نقلی به اثبات حقانیت اسلام بپردازد. نوشتار پیش­رو، به روش توصیفی تحلیلی و با هدف تبیین راهبردهای امام در ارتقای فکری جامعه به واکاوی مناظرۀ ایشان و روند شکل ­گیری معنا در آن می­ پردازد و در این مسیر، از رویکرد نشانه معناشناسی استفاده می­ کند؛ رویکردی که در یک فرایند پویا و جهت ­مند، به دنبال نفوذ به عمق معانی نهفته در چارچوب گفتمان است و کارکردهای آن را تبیین می­ کند. همچنین، نشانه‌ معناشناسی به‌عنوان ابزاری علمی، امکان تحلیل روشمند متون را فراهم می­ آورد. این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش است که چگونه معنا می­ تواند از ورای القا به تولید برسد و نظام گفتمانی خاصی به‌وجود آورد. یافته­ ها نشان می­ دهد که راهبردهای القایی استدلال و اقناع ­سازی، از جمله راهبردهای تعاملی است که در مناظره ­ها استفاده می­ شود. امام طی این فرایندهای مجابی، بر اساس قدرتی که از درون ایشان می­ جوشد، به تولید کلام می ­پردازد. در نتیجۀ این تولید، گسترۀ کلام افزایش می ­یابد و کنشگر مقابل به شناخت می­ رسد. پس از رسیدن به این شناخت است که کنشگران (جاثلیق، رأس­ الجالوت، هیربد اکبر و عمران صابی) تسلیم می ­شوند و حقانیت اسلام به اثبات می­ رسد.

سبک‌شناسی آوایی قصیدۀ «تائیه» دعبل خزاعی در مدح امام رضا (ع) و اهل بیت(ع)

اکرم رضایی؛ محمد غفوری فر؛ علیرضا حسینی

چکیده: سبک‌شناسی می‌کوشد تا از طریق مطالعۀ ساختار متن و تجزیه و تحلیل عناصر آن، جنبه‌های ادبی، زیبایی‌شناسی و عاطفی ورای متن را کشف کند. یکی از مهم­ترین موضوعات قابل بررسی در سبک ­شناسی، سبک­ شناسی آوایی یا موسیقایی اثر ادبی است که افزون بر تشریح واحدهای آوایی (صدا و آهنگ) در یک موقعیت زبانی، به کشف واکنش‌های روحی و عاطفی آفرینندۀ اثر کمک می ­کند. از جمله متونی که شایستگی بررسی و تحلیل سبک‌شناسانه را دارد، قصیدۀ «تائیه» مشهور به «مدارس آیات» دعبل خزاعی است که آن را در محضر امام رضا (ع) و در مدح آن امام همام و اهل بیت (ع) سرود. دعبل از برجسته‌ترین شاعران متعهد شیعی است که آوازة شجاعت و ظلم‌ستیزی‌اش زبانزد همگان بوده و سوزوگداز وی در مصیبت‌های اهل‌ بیت (ع) در تک‌تک ابیات این قصیده موج می ­زند. این پژوهش، با رویکرد سبک‌شناسی توصیفی و روش توصیفی تحلیلی، به تبیین نمودهای برجستة سبک‌شناسی آوایی این قصیده پرداخته و نقش آن را در ارتباط با اهداف و اندیشة شاعر بررسی کرده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد در سطح آوایی هر یک از عناصر آوایی، موسیقی بیرونی (وزن عروضی)، موسیقی کناری، موسیقی درونی (واج آرایی، تکرار، جناس، ردالعجز الی صدر)، موسیقی معنوی (تضاد، مقابله و مراعات نظیر) علاوه بر زیبایی و مجذوب ساختن مخاطب به موسیقی قصیده، امکان درک و فهم معانی را نیز برای او فراهم می­ کند.

الگوی پیوست نگاری فرهنگیِ مراکز تجاری و تفریحی با تأکید بر هویت ایرانی- اسلامی؛ مشهد مال

رخشاد حجازی؛ سید محمد حسینی؛ سید علی جوزی؛ سید محمود هاشمی

چکیده: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حوزه فرهنگی یکی از اصلی‌ترین اهداف انقلاب اسلامی و سرلوحۀ انقلاب بود. جاری کردن فرهنگ و ارزش‌های دینی و اخلاقی در جامعه و زندگی، از مهم‌ترین اصول در سیاست‌گذاری فرهنگی از سوی بزرگان انقلاب به ویژه امام خمینی(ره) بود. علاوه بر این، در دوره‌های بعد به‌ویژه در سال‌های اخیر به دلیل پشت سر گذاشتن شرایط اضطرار در سایر حوزه‌ها، حوزۀ فرهنگی از سوی بزرگان نظام بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. از طرفی بازارها از دیرباز، نقش اساسی در هویت‌بخشی فرهنگی، ملی و بومی به شهرهای ایرانی اسلامی بر عهده داشته‌اند، اما با تحول این فضاهای تجاری و شکل‌گیری مجتمع‌های تجاری مدرن و به خصوص مگامال‌ها، نگرانی‌های جدی دربارۀ تاثیرات این فضاها بر هویت فرهنگی جامعه به وجود آمده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ روش، توصیفی تحلیلی است. در این پژوهش، پیوست‌نگاری فرهنگی پروژۀ مشهدمال، بر مبنای ماتریس فازی، پیشنهاد شده است. در ساختن ماتریس ارزیابی، فعالیت‌های اصلی طرح در فاز بهره‌برداری و نیز شاخص‌های مهم فرهنگی که از این فعالیت‌ها تاثیر می‌پذیرند با استفاده از روش دلفی فازی، تعیین و اهمیت هر اثر به صورت اعداد فازی مثلثی برآورد می‌شود. در نهایت با استفاده از نرم‌افزار ونسیم(VENSIM) روشی عملیاتی برای ارزیابی فرهنگی و اجتماعی مال‌ها ارائه شده است.

حکمرانی؛ گفت‌وگو و سرمایۀ اجتماعی در اندیشه و سیرۀ سیاسی امام رضا(ع)

روح الله صفریان گرمه خانی؛ سید جواد امام جمعه زاده؛ امیر مسعود شهرام نیا

چکیده: امام رضا(ع) در دورۀ خاصی از نظر فکری و اجتماعی به‌سر می‌بردند. ایشان تحت شرایطی پیشنهاد منصب ولایت‌عهدی از طرف مامون را می‌پذیرند و سعی دارند جامعه را با راهبردهایی منطقی در مسیر حقیقی دین اسلام هدایت کنند. هدف اصلی این مقاله این است که چهارچوب تحلیلی چهارمرحله‌ای اسپرینگز بر راهبردهای امام رضا(ع) در آن دوره برای هدایت مردم و تمشیت امور را بازسازی کند. بر این اساس، ابتدا به ارزیابی و چشم‌انداز ایشان از مشکلات و وضعیت آن روز جامعۀ اسلامی می‌پردازد. سپس بی‌نظمی و ناهنجاری‌های جامعه را از نظر آن امام ریشه‌یابی می‌کند. همچنین جامعۀ مطلوب و راه حل امام رضا(ع) برای رسیدن به آن را مطالعه می‌کند. از نظر امام رضا(ع) مهم‌ترین مشکل و بی‌نظمی آن روز جامعه اسلامی، انحراف در وجوه گوناگون از دین اسلام است. ایشان راه حل مشکلات را پیاده کردن یک ساختار اجتماعی و سیاسی خاص در چهارچوب اسلام می‌داند که در قالب امروزی آن ایجاد نوعی حکمرانی مطلوب است. البته ایشان قبل از ولایت‌عهدی، بیشتر حوزۀ اجتماعی حکمرانی را دنبال و پس از آن به تمام ابعاد توجه می‌کند. تحقق این حکمرانی هم در قالب گفت‌وگو در تمام ارکان اجتماعی است. آن امام بزرگوار از این طریق و با اعتماد، همبستگی و مشارکت اجتماعی و به‌عبارتی با ایجاد سرمایۀ اجتماعی بسیاری از اهداف خود را تحقق می‌بخشد.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره پژوهشنامه معارف قرآنی می توانند به نشانی خراسان رضوی - مشهد - بلوارشهید کامیاب، نبش شهید کامیاب 34، بنیاد بین المللی فرهنگی هنری امام رضا(ع) دفتر نشریه یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://www.farhangerazavi.ir/ مراجعه کنند و با شماره تلفن 32283044-051 داخلی406(ندائی) تماس بگیرند.